حال دریاچه ارومیه خوب نیست

دریاچه ارومیه که به «شوردریا» نیز معروف است، در شمال غرب ایران قرار دارد و میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. این دریاچه یکی از بزرگترین دریاچه‌های دائمی زیاده‌شور(hypersaline) جهان – دارای آب شورتر از آب دریا- است. بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ نمکی روی زمین با مساحت تقریباً ۵۲۰۰ کیلومترمربع، طول ۱۴۰ کیلومتر، عرض ۵۵ کیلومتر و عمق ۱۶ متری بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار داشت.

بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ این دریاچه ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت خود را از دست داد. دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده‌ است که از جمله می‌توان به خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه، استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه، بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر و احداث سد روی رودخانه‌های حوضه‌های آبریز این دریاچه اشاره کرد.

از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲ رفتار کاهشی تراز دریاچه ارومیه کاملا مستقل از میزان بارش سالانه حوضه آبریز آن بوده است. تراز ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰/۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ ۴۰ سانتی‌متر کاهش نشان می‌داد. شرایط به گونه‌ای پیش رفت که نسبت به نابودی دریاچه ارومیه ابراز نگرانی شد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت که خشک شدن این دریاچه نابودی آذربایجان را به دنبال دارد.

تغییرات افت تراز آب دریاچه ارومیه از سال ۹۳ تا ۹۹ در پی اقدامات ستاد احیای این دریاچه و مصوبات دولت کاهش یافت ولی به گفته کارشناسان بنا به دلایل متعدد، میزان افت تراز آب این دریاچه در حال حاضر از الگوهای سال ۸۳ تبعیت می‌کند و شاهد کاهش تراز آب هستیم.

نگرانی نسبت به وضعیت دریاچه ارومیه به سال ۷۹ باز می‌گردد. به گفته معصومه ابتکار - رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست - از سال ۷۹ سازمان محیط زیست در مورد این مساله هشدار داد اما گمان نمی‌رفت که روند خشکی دریاچه ارومیه سریع باشد. در دوران انتخابات سال ۹۲ «احیای دریاچه ارومیه» در فهرست شعارهای انتخاباتی حجت الاسلام حسن روحانی قرار گرفت؛ به‌طوری‌ که سه ماه مانده به آغاز انتخابات ریاست جمهوری، روحانی در جمع هواداران خود تاکید کرد که نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود. پس از پیروزی او در انتخابات، مقصد اولین سفر استانی دولت یازدهم آذربایجان غربی به منظور بازدید از دریاچه ارومیه بود.

دولت یازدهم به منظور انجام وعده‌های خود برای حل این بحران ملی محیط زیستی، در اولین جلسه هیئت وزیران در مردادماه سال ۹۲ تشکیل «کارگروه نجات دریاچه ارومیه» را تصویب کرد. در ادامه طی شش ماه برنامه ۱۰ ساله احیای دریاچه ارومیه نوشته شد. ستاد احیای دریاچه ارومیه در دو سال ابتدایی تمرکز فعالیت خود را بر تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه قرار داد و در شهریور ماه ۹۵ خبر از تثبیت دریاچه ارومیه و توقف روند کاهش تراز آب و در نتیجه آغاز فاز احیایی را داد.  مسعود باقرزاده کریمی - معاون سابق امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست- در این مقطع با اشاره به آغاز فاز دوم احیای دریاچه از مهر ماه ۹۵ از افزایش ۴۴ سانتی تراز دریاچه ارومیه در مهر ماه این سال نسبت به مهرماه سال ۹۴ خبر داد.

 در آبان ۹۸ ستاد احیای دریاچه ارومیه از هزینه‌کرد ۹۰۰۰ میلیارد تومان از سوی دولت دوازدهم برای اجرای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه خبر داد. کلانتری گفت: ۱.۵ سال از برنامه و نقشه راه احیای دریاچه ارومیه عقب هستیم البته مردم آذربایجان غربی تا سال ۱۴۰۶ شاهد احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه خواهند بود.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، تداوم احیای دریای دریاچه ارومیه در دستور کار قرار گرفت و جلسه کارگروه نجات دریاچه ارومیه شنبه (۲۵ مهرماه ۱۴۰۰) به ریاست محمد مخبر - معاون اول رئیس جمهوری - برگزار شد. مخبر در این جلسه ضمن تاکید بر اینکه احیای دریاچه ارومیه علاوه بر موضوع محیط زیست به سلامت و معیشت مردم و اعتبار و حیثیت نظام جمهوری اسلامی ایران مرتبط دانست و گفت: اثرات مخرب زیست محیطی خشک شدن این دریاچه می تواند کشور را با آسیب‌ها و مشکلات زیادی مواجه کند.

او همچنین بر اتمام و تکمیل اقدامات و طرح‌های نیمه تمام و سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه از جمله طرح‌های انتقال آب از حوضه های آبریز و اقدامات محقق کننده تثبیت دریاچه ارومیه تا پایان سال گذشته تاکید و دستگاه‌های اجرایی را نسبت به انجام کامل تعهدات خود در خصوص احیای دریاچه ارومیه مکلف کرد.

رئیس جمهوری ۲۹ مهر ۱۴۰۰  نیز با نمایندگان استان‌های آذربایجان شرقی و غربی در مجلس دیدار کرد و در پاسخ به دغدغه نمایندگان آذربایجان غربی درباره وضعیت دریاچه ارومیه و آثار و تبعات زیست محیطی ناشی از خشکسالی و کمبود آب در منطقه گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه به‌زودی با شکل جدید فعال خواهد شد تا با کمک نمایندگان، مدیران استان و دغدغه مندان کار را دنبال و اقدامات لازم را انجام دهد.

در سال جاری نیز موضوع احیای دریاچه ارومیه مطرح بوده است به‌گونه‌ای که جلسه هماهنگی و بررسی اجرای طرح های اولویت‌دار استان آذربایجان غربی ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ به ریاست محمد مخبر - معاون اول رییس جمهوری - برگزار و در این جلسه با اشاره به مطالبات و تاکیدات رئیس جمهور درخصوص احیای دریاچه ارومیه مقرر شد تا طرح‌های مرتبط با احیای این دریاچه هرچه سریع‌تر عملیاتی شود.

رئیس جمهوری ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ در دیدار با نخبگان، اقشار مردم و خانواده شهدای آذربایجان غربی، با اشاره به اینکه مسئله خاص استان مسئله دریاچه ارومیه است ، تصریح کرد: موضوع دریاچه ارومیه فقط مختص ارومیه نیست بلکه این دریاچه یک اکوسیستم تاثیر گذار ، مهم و حیاتی برای منطقه و کشور است. برای دریاچه ارومیه گام‌های برداشته شده اما به سرانجام نرسیده که تلاش می‌کنیم این گام‌ها به سرانجام برسد.

او همچنین در مسیر سفر از ارومیه به مهاباد در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ به‌صورت هوایی از روند احیای دریاچه ارومیه و اقدامات انجام شده بازدید و دستورات لازم را برای تسریع در روند احیای این دریاچه صادر کرد.

در شرایطی که به گفته وحید جلال‌زاده - نماینده ارومیه و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی - سطح عرصه آبی دریاچه ارومیه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۲۹۴ کیلومتر مربع کاهش پیدا کرده است همچنین تراز اکولوژیکی دریاچه ارومیه از ۱۵.۵ میلیارد متر مکعب به ۲.۴ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، روز گذشته (۲۱ تیرماه)  محمدباقر قالیباف - رئیس مجلس شورای اسلامی - در جلسه علنی سه‌شنبه(۲۱ تیرماه) در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مبنی بر تصویب تقاضای تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، پس از تصویب این تقاضا توسط نمایندگان مجلس به اهمیت دریاچه ارومیه به عنوان موضوع مهم و ملی اشاره کرد که اگر به احیای این دریاچه توجه نشود و درباره آن چاره اندیشی صورت نگیرد اثرات زیست محیطی ناشی از آن چندین میلیون نفر را تحت تاثیر مسائل اقتصادی، سلامت و بهداشت قرار می‌دهد. دریاچه ارومیه نقطه‌ای کاملاً استراتژیک است و از بین رفتن آن ظرفیت‌های اقتصادی و محیط زیستی و کشاورزی کشور را به پتانسیلی منفی تبدیل می کند که قابل جبران نیست و ممکن است زیست را در بخش هایی از سرزمین ما تحت تاثیر قرار دهد.

او برای همکاری با دولت در فرایند تصویب برنامه هفتم توسعه در زمینه احیای دریاچه ارومیه اعلام آمادگی کرد تا دچار یک فاجعه زیست محیطی در آن منطقه مهم کشور نشویم.

همچنین روز گذشته (۲۱ تیرماه)  جلسه‌ شورای منطقه‌ای احیای دریاچه ارومیه برگزار و به گفته‌ محمدباقر هنربر - مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی- در این جلسه عملکرد دستگاه‌های مسئول درخصوص اجرای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه از ابتدای سال ۱۴۰۰ بررسی شده‌ است.

او تاکید کرد: دولت سیزدهم، احیای دریاچه ارومیه را یک ضرورت راهبردی برای منطقه شمال غرب کشور می‌داند و قصد دارد تا گام‌هایی که برای تحقق این هدف برداشته شده را به سرانجام برساند.

با توجه به ارزش اکولوژیک‌ و زیست گونه‌های در معرض انقراضی مانند گوزن زرد و حضور پرندگان مهاجری مانند فلامینگو در منطقه از سویی و نقش آن در معیشت جوامع محلی و جذب گردشگر از سوی دیگر و لزوم پیشگیری از تبدیل شدن آن به یک کانون گرد و غبار، دریاچه ارومیه برای احیا نیازمند نگاه ویژه دولتمردان است