در زمان مارگزیدگی چه کنیم؟
در دنیای ما حیوانات بسیاری در کنار انسان‌ها در حال زندگی هستند که بیان تعداد و فراوانی آن‌ها بسیار دشوار است و هرکدام از آن‌ها زیبایی و ویژگی‌های منحصربفردی دارند.
تمامی حیوانات موجود در طبیعت مانند حیوانات اهلی، وحشی، پرندگان، آبزیان و... زیبایی خاص خود را دارند اما شاید در این بین حیواناتی که به زندگی با انسان خو نگرفته‌اند دارای جذابیت‌های بیشتری باشند چراکه مشاهده آن‌ها در طبیعت دشوار اما تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است.
البته دیدن حیوانات خطرناک به همان میزان که می‌تواند تجربه‌ی زیبایی باشد درصورتی که ناخواسته رخ دهد ترسناک بوده و می‌تواند عواقب ناگواری در پی داشته باشد، حتی افرادی وجود دارند که به حیوانی خاص فوبیای شدید دارند و با شنیدن نام آن نیز دچار وحشت می‌شوند مار نیز یکی از این حیوانات است که نام آن می‌تواند موجب ترس بسیاری از افراد شود و همین ترس موجب می‌شود برخی انسان‌ها در مواجه با این حیوان زیبا اما خطرناک دچار عوارضی همچون ایست قلبی شوند و بدون گزش و دخالت مار مرگ آن‌ها رخ دهد.
البته امروزه از سم مارها در درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود و درحقیقت این حیوانات در کنار خطراتی که برای بشر دارند اما فواید بسیاری نیز با خود به همراه دارند که همین موضوع ارزش آن‌ها را بیش از پیش می‌کند اما با وجود تمامی این فواید همچنان از مار به عنوان حیوانی ترسناک و گاه چندش‌آور یاد می‌شود، مارها دارای انواع گوناگون بوده و در اندازه‌های مختلف وجود دارند اما گونه‌ای از آن‌ها که غول‌پیکرترین نوع محسوب می‌شود مارهای آناکوندا است که همین جثه بزرگ وحشت آن‌ها را چندین برابر کرده البته این نوع از مار غیرسمی است اما به دلیل شکل ظاهری خود و داشتن عضلات قوی به دور طعمه پیچده و پس از مرگ او را می‌بلعد، این مار بومی آمریکای جنوبی بوده و زیستگاه اصلی او جنگل‌های آمازون هستند.
شاه کبرا، مرگ‌مار، مامبای سیاه، مار دریایی حلقه‌دار، کبرای هندی، مار جعفری، افعی راسل و مار زنگی نیز از دیگر مارهای خطرناک موجود در دنیا هستند، مارها ممکن است در محیط‌های مختلفی مانند بیابان، باغ‌های کشاورزی و یا حتی در محیط شهری در سر راه انسان‌ها قرار بگیرند و همین موضوع می‌طلبد تا نحوه برخورد با آن‌ها را بیاموزیم و یا آگاهی پیدا کنیم درصورت رخ دادن مارگزیدگی چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد.
در بسیاری از موارد آسیب‌های ناشی از مار به انسان، آسیب روانی هستند
عنایت‌الله رهنورد_رئیس آتش‌نشانی شهرداری شهرکرد در گفت‌وگو با ایسنا درخصوص انواع مار موجود در کشور و استان و راهکار مقابله با نیش آن‌ها، اظهار کرد: یکی از خطراتی که جان انسان‌ها را تهدید می‌کند حیواناتی موزی به نام مارها هستند این حیوانات براساس شرایط اقلیمی مناطق متفاوت گونه‌های مختلفی دارند برای مثال مارهای منطقه سردسیر و یا مارهای منطقه گرمسیر، کویری، جنگلی و منطقه مرطوب و یا مارهای آبی از جمله انواع مارها هستند.
وی افزود: از نظر میزان آسیب‌رسانی، مارها به سه گروه مارهای بدون سم، مارهای سمی نوروتوکسین و مارهای سمی هموتوکسین تقسیم می‌شوند، مارهای غیرسمی که نوعی جانور آبزی هستند و سم آن‌ها خطری ندارد اما می‌توانند از نظر روانی آسیب‌زا باشند و احتمال دارد انسان‌ها در اثر ترسی که از این مارها دارند دچار شوک و یا حتی ایست قلبی و مرگ شوند.
رهنورد ادامه داد: سم مارهای سمی نوروتوکسین بر سیستم عصبی تمامی جانداران به ویژه انسان تاثیرگذار بوده و این سیستم را از کار می‌اندازد یعنی به محض ورود سم به بدن، طعمه بی‌حس شده و دچار از کار افتادگی می‌شود که مارها می‌توانند در این مرحله برای خوردن طعمه اقدام کنند بنابراین سم این نوع از مارها سیستم عصبی را ازکار انداخته و ضربان قلب را مختل می‌کند و درنتیجه موجب مرگ طعمه می‌شود البته برخی از انواع این مارها شناخته شده و پادزهر آن‌ها نیز در مراکز درمانی کشور در دسترس قرار دارند و پس از گزش مار و با نشاندن نوع مار و یا عکس آن توسط فرد یا همراهان او می‌توان نوع پادزهر را پیش از انجام آزمایش شناسایی و تزریق کرد.
رئیس آتش‌نشانی شهرداری شهرکرد عنوان کرد: مارهای سمی هموتوکسین همانگونه که از اسم آن نیز مشخس است بر هموگلوبین خون اثر می‌گذارد و لخته شدن خون را در پی دارد و مستقیم باعث ایست قلبی و یا بروز آمبولی در بدن می‌شود.
وی اضافه کرد: مارهای منطقه‌ای موجود در چهارمحال و بختیاری مارهای جعفری، پلنگی و مارهای آبی هستند البته آشنایی با مارهای منطقه‌ای کفایت نمی‌کند چراکه در برخی موارد و در اثر جابجایی محصولات کشاورزی یا موادغذایی مانند برنج از شمال ایران یا گندم از استان‌های جنوبی و یا حتی کانتینرهایی که از کشورهای خارجی به استان وارد می‌شوند گونه‌هایی از مارها در بخش‌هایی از این ماشین‌ها پنهان شده و به استان منتقل می‌شوند.
رهنورد با اشاره به اینکه تمامی گونه‌های مار سمی نیستند و یا سم آن‌ها خطری ندارد، تصریح کرد: در بسیاری از موارد آسیب‌های ناشی از مار به انسان آسیب روانی هستند یعنی افرادی وجود دارند که به دلیل ترس از نام مار پیش از گزش دچار سکته می‌شوند، شناخت مارها نیز با توجه در شکل ظاهری آن‌ها قابل انجام است مارهای سمی داری سرهای مثلث یا لوزی شکل هستند همچنین عدسی چشم‌های این نوع از مارها به صورت عمودی قرار گرفته است، عدسی چشم مارهای سمی غیرخطرناک و یا مارهایی که سمی نیستند نیز به صورت گرد بوده و دارای سرهایی با اشکال متفاوت مانند تخم‌مرغی، تخت و... هستند.
رئیس آتش‌نشانی شهرداری شهرکرد درخصوص راههای مقابله با گزش مار، یادآور شد: در فصل تابستان تردد مارها نیز افزایش پیدا می‌کند و لازم است در این زمان اگر افراد قصد رفتن به مکان‌های پرخطر مانند بیابان دارند از کفش‌های ایمن استفاده کنند همچنین از وارد شدن به مکان‌هایی که آشنایی با آن وجود ندارد خودداری شود، بلند کردن اشیا از روی زمین نیز حتما باید با دستکش انجام شود چراکه فرو کردن دست در زیر اشیای روی زمین، داخل بوتههای گل و یا در هنگام برداشت محصول انگور از جمله مواردی است که می‌تواند خطرآفرین باشد بنابراین اولین قدم در پیشگیری از گزش مار رعایت موارد و نکات ایمنی فردی است.
وی بیان کرد: درصورتی که افراد به وسیله خودروی شخصی به خارج از شهر و یا مکانی که احتمال دارد مار وجود داشته باشد سفر می‌کنند پس از بازگشت به منزل توصیه می‌شود چندساعتی اتومبیل را بیرون از منزل قرار دهند تا درصورتی که مار در زیر ماشین پنهان شده از ورود آن به محیط خانه جلوگیری شود.
رهنورد با تاکید بر اینکه مارها از روزنه‌ای می‌توانند وارد منزل شوند، گفت: حتی امکان دارد مارها به وسیله پرندگان به پشت‌بام منازل منتقل شوند به همین دلیل باید تمامی روزنه‌های موجود در درب ورودی و دیوارها پوشانده شوند و از بازگذاشتن درب‌ها نیز در زمانی که امکان کنترل توسط فرد وجود ندارد خودداری شود همچنین از چاه‌بست برای آبراه‌های حمام و ... استفاده شود، افرادی که احساس خطر زیادی برای ورود مار به منزل دارند نیز می‌توانند اطراف دیوارها از مواد نفتی مانند گازوئیل یا قیر استفاده کنند البته انتقال مار به هر نحوی ممکن است رخ دهد و موارد بیان شده تنها اقدامات پیشگیرانه هستند.
رئیس آتش‌نشانی شهرداری شهرکرد توضیح داد: پس از وقوع مارگزیدگی انجام برخی اقدامات ضروری است برای مثال باید قسمت بالایی محل گزش بسته شود البته در گذشته محل گزش به وسیله تیغ بریده و توسط فردی مکیده میشد که امروز این روش از نظر پزشکی رد شده است، یکی از موضوعات مهم این است که محل نیش خورده پایین‌تر از قلب قرار بگیرد یعنی اگر مچ دست دچار گزش شد باید پایین تر از قلب قرار بگیرد تا از نظر بازه زمانی دیرتر سم در خون فرد جریان پیدا کند در پایان نیز باید تلاش شود با سرعت بیمار به مراکز درمانی منتقل شود همچنین درصورتی که خود فرد و یا همراهان او بتوانند نوع ماری که شخص را مورد هجوم قرار داده تشخیص دهند کار خدمات درمانی و تزریق پادزهر به بیمار تسریع می‌شود.
وی افزود: یکی از وظایف سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی محافظت و دفاع از جان شهروندان در برابر بلایای طبیعی و غیرطبیعی است و به این دلیل که مار نیز یک موجود طبیعی است و با ورود به یک منزل آسیب روانی و جسمی بسیاری برای ساکنان به همراه دارد و حتی می‌تواند مرگ انسانی را در پی داشته باشد باید درصورت مشاهده مار در یک منزل با نیروهای آتش‌نشانی و سامانه ۱۲۵ تماس گرفته شود چراکه این نیروهای آموزش‌دیده به وسیله ابزار ویژه به راحتی اقدام به زنده‌گیری مار می‌کنند و او را به طبیعت بازمی‌گرداند همچنین درصورتی که افراد عادی قصد گرفتن مار را داشته باشند ممکن است مار اقدام به فرار کند و یا تحریک شود که همین موضوع خطراتی برای ساکنان خانه به همراه دارد.
رهنورد خاطرنشان کرد: کودکان نباید به دلیل بی‌تجربه بودن و بی‌احتیاطی خود نسبت به طبیعت طعمه مارها و حیوانات موزی شوند بنابراین باید به بزرگسالان این تذکر داده شود که فرزندان خود را با حوادث طبیعی آشنا کنند و آن‌ها را در معرض خطر حیوانات قرار ندهند چراکه کودکان به دلیل نداشتن تجربه و آگاهی جسارت بالایی دارند و حتی امکان دارد از دست زدن به مار ترس نداشته باشند که همین جسارت می‌تواند آن‌ها را در معرض خطر قرار دهد.
وجود ۶۵ نوع مار در ایران که ۱۲ نوع از آن‌ها سمی است
محمد حیدری_رئیس اورژانس چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: در چندماهه ابتدایی سال جاری نیز دو مورد مارگزیدگی گزارش شده است که در شهرستان‌های کوهرنگ و اردل رخ داده است.
وی افزود: در مجموع ۳۵۰۰ نوع مار در تمامی دنیا وجود دارد که کمتر از ۱۰ درصد آن‌ها مارهای سمی هستند، در ایران نیز ۶۵ نوع مار وجود دارد که تقریبا ۱۲ نوع آن‌ها سمی است و اکثر موارد گزیدگی با مار نیز توسط مار جعفری، افعی زنجانی و... رخ می‌دهند.
رئیس اورژانس چهارمحال و بختیاری ادامه داد: مارها به دو گروه سمی و غیرسمی تقسیم می‌شوند که مارهای سمی دارای سرهای مثلثی شکل هستند و مردمک چشم آن‌ها حالت بیضی دارد البته تشخیص مار سمی از غیرسمی نیازمند توانایی و تجربه است به همین دلیل توصیه می‌شود افراد درصورت مشاهده مار از او فاصله بگیرند و تشخیص سمی یا غیرسمی بودن مار را برعهده افراد با تجربه بیشتر قرار دهند برای مثال می‌توانند اطلاعات خود را منابع محلی و افراد با تجربه اخذ کنند.
حیدری عنوان کرد: مارهای سمی از زمانی که از تخم خارج می‌شوند توانایی گزش دارند و حتی مشاهده شده است درصورت قطع شدن سر مار سمی تا حدود یک ساعت همچنان از توانایی گزش برخوردار است، درصورت وقوع مارگزیدگی در ابتدا فرد و یا همراهان او باید اطمینان حاصل کنند که گزش رخ داده است یعنی مار و محل گزش او مشاهده شود، در محل گزش مار نیز یک یا دو سوراخ که مکان فرو شدن دندان‌های نیش مار است ایجاد می‌شود در برخی مواقع نیز ممکن است حتی دندان نیش مار در بدن فرد وجود داشته باشد.
وی اضافه کرد: مهم‌ترین نکته در درمان مارگزیدگی این موضوع است که جذب سم در بدن کاهش پیدا کند و انجام هر اقدامی که بتواند جذب سیستمیک سم مار را در بدن کاهش دهد مفید خواهد بود، علائم مارگزیدگی نیز درد موضعی، سوزش، حساسیت موضعی، گرفتگی عضلات، بزرگ شدن غدد لنفاوی، قرمزی پراکنده، خون‌مردگی و... است همچنین ممکن است در برخی شرایط در محل گزش خونریزی رخ دهد، تاول نیز از دیگر علائم مارگزیدگی هستند.
رئیس اورژانس چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: با توجه به متفاوت بودن سم مارهای مختلف علائم عمومی آن‌ها نیز با یکدیگر متمایز است برای مثال ممکن است سم برخی مارها اثرات عصبی، گوارشی، تنفسی و... داشته باشند اما معمولا علائم عمومی که پس از مارگزیدگی رخ می‌دهد تهوع و استفراغ، سردرد، احساس کسالت، ضعف، گیجی، درد شکم، اسهال، تشنج به ویژه در کودکان، افت فشار خون، در افرادی که دارای بیماری زمینه‌ای هستند احتمال دارد افزایش فشار خون نیز رخ دهد، افزایش یا کاهش تعداد دفعات تنفس هستند همچنین در مواقعی که سم در بدن جذب شود تب نیز در فرد ظاهر می‌شود.
حیدری یادآور شد: هرچقدر سم مار در بدن فرد بیشتر اثر کند ممکن است باعث ایجاد فلجی در عضلات و یا ایست تنفسی شود و در شدیدترین موارد افتادگی پلک و اخلال در تنفس رخ می‌دهد همچنین صدای فرد دچار مشکل شده و بلع نیز به درستی انجام نمی‌شود، افزایش میزان بزاق نیز از دیگر علائمی است که در این موارد رخ می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه اولین اقدام پس از بروز مارگزیدگی کاهش جذب سیستمیک سم در بدن فرد است، بیان کرد: همچنین باید اقداماتی انجام شود که حیات بیمار حفظ شده و در مرحله بعد نیز فرد از محدوده خطر دور شود تا مجدد در معرض گزش مار قرار نداشته باشد، با توجه به اینکه استرس، اضطراب، دویدن و یا هرگونه فعالیت موجب می‌شود جذب سم مار افزایش پیدا کند لازم است همراه فرد تلاش کند او را به آرامش دعوت کند.
رئیس اورژانس چهارمحال و بختیاری توضیح داد: توصیه می‌شود فردی که مورد گزش مار قرار گرفته است به صورت دراز کشیده یا نشسته قرار بگیرد با توجه به اینکه در اکثر مواقع گزیدگی مار در اندام‌هایی مانند دست و پا رخ می‌دهد ترجیح بر این است آنکه اندام به صورت افقی و پایین‌تر سطح قلب یا هم‌سطح با او قرار بگیرد همچنین می‌توان اندام موردنظر را با استفاده از ابزار در دسترس مانند تخته چوب و باند یا تکه پارچه آتل‌بندی کرد تا از حرکت عضو و جذب سیستمیک سم مار جلوگیری شود.
حیدری تاکید کرد: زمانی که دست فرد مورد گزش مار قرار می‌گیرد باید اجسام زینتی مانند انگشتر، ساعت، النگو و... از دست خارج شوند چراکه معمولا به دنبال گزش مار اندام‌ها دچار تورم زیادی می‌شوند و وجود این وسائل زینتی می‌تواند به عضو فشار وارد کند و خونرسانی به انتهای اندام را نیز با مشکل مواجه می‌کند که این موضوع حتی می‌تواند منجر به قطع شدن عضو مورد نظر شود.
وی توضیح داد: هرگونه دست‌کاری زخم و محل گزش مار ممکن است باعث افزایش جذب سیستمیک سم مار شود و یا انتقال عفونت را به همراه داشته باشد بنابراین توصیه می‌شود محل گزش را به وسیله آب و صابون شست‌وشو داده و پس از آن آتل‌بندی انجام شود همچنین تحرک بیمار حتی در حد راه رفتن برای سوار شدن به ماشین و انتقال به بیمارستان نیز می‌تواند جذب سم مار در بدن را افزایش دهد پس بی‌تحرکی بیمار از نکات مهم است.
رئیس اورژانس چهارمحال و بختیاری گفت: می‌توان با استفاده از باند یا پارچه به اندازه یک تا دو انگشت بالاتر از محل گزش مار را ببندیم تا از پخش شدن سم در بدن جلوگیری شود البته در هنگام بستن این محل باید به محکم نبودن آن توجه کنیم و به اندازه یک تا دو انگشت باند را دور محل گزش آزاد بذاریم همچنین هر ۱۵ دقیقه یک بار به مدت یک دقیقه باند را باز کرده و اجازه دهیم عمل خونرسانی به عضو انجام شود.
حیدری افزود: در گذشته محل گزش مار برش داده میشد و با دهان عمل مکش صورت می‌گرفت اما امروزه این کار از نظر پزشکی مورد قبول نیست و عمل خطرناکی محسوب می‌شود چراکه ممکن است فرد دارای زخم فعالی در دهان باشد و با مکش سم مار وارد دهان و این زخم شود درنتیجه خود فرد نیز دچار مارگزیدگی می‌شود همچنین خارج کردن سم با دهان به اندازه‌ای نیست که برای بیمار مفید باشد بنابراین توصیه می‌شود از انجام این کار خودداری شود.
وی خاطرنشان کرد: استفاده از داروهای گیاهی و مواد شیمیایی در محل زخم ناشی از گزش مار، استفاده از کمپرس سرد و یخ نیز از جمله مواردی است که انجام آن‌ها برای بیمار توصیه نمی‌شود همچنین درصورتی که لاشه مار موجود باشد و یا فرد امکان تشخیص نوع آن را داشته باشد و به مرکز درمانی اطلاع داده شود می‌تواند در روند درمان تاثیر بسزایی داشته باشد و با انتقال بیمار نیز به مرکز درمانی برای او از سرم ضدمار استفاده می‌شود که حاوی پادزهر سم مارهای معروف موجود در ایران است.
ضمن تشکر از پرسنل زحمت کش آتش نشانی
امکانات چندانی در اختیار پرسنل آتش نشانی بابت کنترل یا گرفتن مار قرار نمیگیرد فقط یک اهرم و گیره مارگیری -(دستکش .پادزهر.چکمه.مواد شیمیایی یا طبیعی تحریک کننده مار.....)
به نظر میرسد از نظر آموزش هم نیازمند کار بیشتر باشند
در یک مورد که ما مواجه شدیم در نهایت پس از چند بار اومدن آتش نشانی و کمک خودمون مار زنده گرفته و به طبیعت برگشت
انشاالله مار نزند بهترین کار تجهیز درمانگاهها به پادزهر مار منطقه است و باید بلافاصله تزریق شود بعد انتقال به بیمارستان مراکز درمانی ضعیف عمل نکنند عین واکسن امپول و پادزهر داشته باشند غالباً مارهای منطق مشخص هستند و بومی ها تشخیص می دهند بخصوص سیل توان جابجایی مار را دارد و خطرات نیش مار / البته هستند انسان هایی زبانشان از نیش مار بدتر است مثل مسئولین ایران در دیپلماسی و جهان بینی که باعث منزوی و تورم و بدبختی ایران شدن
خیلی ممنون از این مطلب مفید...
البته باید در مورد ترس بیش از حد از مار هم اطلاع رسانی بشه..
من خودم تمام دوران کودکی تا نوجوانی در منطقه ای زندگی می‌کردم که در تمام طول سال با مارهای زیادی رو برو می شدیم... مخصوصا فصل بهار که با آمدن سیل مارهای زیادی به منطقه هجوم می آوردند
خود من چندین بار نزدیک بود مارها رو لگد کنم ولی خب تا چشمم می خورد سریع فاصله می گرفتم....
مار حیوانی است که اگر احساس خطر نکند به هیچ عنوان به انسان نزدیک نمی‌شود و برعکس صدای پای انسان رو که می‌شنوه اون منطقه رو ترک می‌کنه فقط کافیست کمی صداهای بلند مثلاً با طبل راه بندازیم مارها خود به خود دور میشن و به منطقه زندگی خودشون بر می گردن...
سلام
ببخشیدمن چندسال پیش درمنطقه لرستان دچار مارگزیدگی شدم از ساق پا نوع مار هم افعی کله مثلثی بود خودم بدون هیچگونه ترسی بعداز گزش مار بندکلاه خودم 4سانت بالاترشو بستم وبا تیغ محل گزش مار را بریدم وازصحرا تا روستا مجبور بودم مقداری پیاده ومقداری باموتور بیام تا خونه که رسیدم یک ظرف شیر گوسفند داشتیم پای خود را داخل ظرف شیر کردم تمام شیر مثل قیر سیاه وسفت شد وبعدش با خودروی دوستم منو به بیمارستان بردند در ضمن مار را هم سالم گرفتیم وباخودمون به بیمارستان بردیم ولی متاسفانه اون دکتر بی شرف بی وجدان قبل از اینکه آمپول پادزهر را تزریق کنه اون بندکلاهی که من پاهمو بسته بودم را اول باز کرد وبعدآمپول پلی والان 1ویال یک میلی گرمی باتاخیر نیم ساعتی بهم تزربق کرد که متاسفانه من به کمارفتم وتا 2روز بیهوش شدم وقتی بهوش اومدم تمام پام سیاه سیاه شده بود وخیلی وحشتناک ورم کرده بود وتمام خون بدنم لخته میشد بخاطر همین چندبار خون منو عوض میکردند چندین بسته پلاکت خون زرد رنگ بهم تزریق کردن وباتلاش تیم پزشکی ودعای پدرومادرم من دوباره باه زندگی برگشتم ولی هنوزم پای راستم خیلی بزرگ هست الان پاهای من شبیه به لوری هاردی شدن ونتونستم پایم را مثل اول درست کنند