همه چیز درباره بیماری دیسکینزی + علائم و راههای درمان

اگر فردی به شکل ناگهانی در اجزای صورتش یا دیگر اندام­های بدن دچار اختلال حرکتی ارادی یا غیر ارادی شود به احتمال قوی با دیسکینزی روبه‌رو است. تیک­های عصبی نیز ممکن است در این بیماران به چشم بخورد.

این بیماری می­تواند تا سال‌ها بروز نکند و به شکل ناگهانی علائم پدیدار شود. در این مقاله همراه ما باشید تا ابتدا به تشریح و درمان دیسکینزی دیررس و زودرس بپردازیم.

بیماری دیسکینزی چیست؟

دیسکینزی (Dyskinesia) یک اختلال حرکتی است که در اثر مصرف دارو­های نورولپتیک پدید می­آید و نمود­های رفتاری مختلفی دارد. برای مثال تیک­های عصبی شدید غیر ارادی و اختلال در حرکت ارادی نمونه­هایی از آن هستند.

وظیفه دارو­های نورولپتیک که طیف زیادی از آن ضد روان­پریشی هستند قطع گیرنده­های دوپامین در مغز است. دوپامین ماده­ای شیمیایی است. از وظایف اصلی آن باید به کنترل احساسات و لذت بخشی اشاره کرد. به­عنوان وظیفه ثانویه این ماده در عملکرد­های حرکتی ما نیز نقش دارد. کمبود دوپامین در مغز باعث ایجاد مشکلات حرکتی برای ما خواهد شد.

مصرف این دارو­ها ممکن است در بازه کوتاه‌مدت یا بلند مدت اختلال حرکتی به وجود بیاورد. بر اساس مطالعات بالینی حدود 20 تا 50 درصد افرادی که این دارو­ها را مصرف می­­کنند دچار مشکل Dyskinesia خواهند شد. این عارضه اگر درمان نشود می­تواند به شکل دائمی ادامه داشته باشد.

دیسکینزی حاد یا فوری

دارو­های ضد روان­پریشی خصوصا دارو­هایی که از نسل اول هستند این عارضه را در بیمار پدید می­آورند. دیسکینزی دارویی می­تواند باعث مشکلات دیگری شود و بستر بیماری­های مختلف عصبی مثل پارکینسون و اختلال خلقی را مهیا کند. انقباض عضلانی این نوع بیماری می­تواند به دیسکینزی کتف، زبان، حلق، فک، گلو و دیگر اندام­های بدن بروز کند.

دیسکینزی مزمن یا تاخیری

نوع مزمن، تاخیری یا دیررس یکی دیگر از انواع این بیماری است که در مصرف طولانی مدت دارو ظهور می­کند. هالوپریدول و آموکساپین دو داروی اصلی هستند که مصرف بلند مدت آنها با احتمال بالا به دیسکینزی منجر خواهد شد. این نوع از بیماری با قطع دارو نیز ادامه پیدا می­کند حتی در مواردی ممکن است بدتر شود.

این نکته دقیقا با نوع فوری این بیماری در تضاد است. در نوع حاد، بیمار بعد از مصرف دارو تا چند ساعت بعد احتمال دارد نشانه­های دیسکینزی را از خود بروز دهد. حتی پس از قطع دارو نیز نشانه­ها از بین خواهد رفت.

علائم بیماری دیسکینزی

برای معرفی علائم بیماری دیسکینزی منبع مختلفی را بررسی کرده‌ایم که در آخر به 3 نوع نشانه خفیف و متوسط و شدید رسیده‌ایم.

• در نوع خفیف مواردی مثل تیک­های حرکتی در اجزای صورت، زبان، فک و لب را شاهد هستیم. پلک زدن مکرر، بهم زدن یا فشار دادن مکرر لب­ها و بیرون آوردن زبان نیز از دیگر نشانه­های خفیف است.
• در علائم متوسط اختلال حرکتی می­تواند به اندام­های کلیدی­تری مثل بازو­ها، انگشتان دست و پا و دیسکینزی کتف برسد.
• در نوع شدید چرخش و تاب خوردن لگن یک نشانه است. این علائم هر چقدر هم که شدت کمی داشته باشند، باز هم آزاردهنده هستند و روال عادی زندگی یک فرد را مختل خواهد کرد.

چرا به بیماری دیسکینزی مزمن دچار می­شویم؟

برای درمان بسیاری از اختلالات روانی مثل اختلالات دو قطبی، اسکیزوفرنیا و ... از دارو­های سایکوتیک (ضد روان­پریشی) استفاده می­شود. معمولا مصرف این دارو­ها به شکل دوره­ای است و این احتمال وجود دارد که فردی تا آخر عمر مجبور باشد از آنها استفاده کند.

استعمال دارو با این روش خطر ابتلا به بیماری دیسکینزی را افزایش خواهد داد. در ادامه برخی از این دارو­ها را معرفی و بررسی خواهیم کرد:

• کلرپرومازین (تورازین): این دارو برای درمان اختلالات روانی به خصوص اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می­گیرد.
• فلوفنازین (پرولیکسین یا پرمیتیل): برای کنترل اضطراب و رفتارهای تکانشی ناگهانی شدید در اختلال روانی مورد استفاده است.
• هالوپریدول (هالدول): موارد مصرفی زیادی را شامل می­شود اما مکانیزم اصلی آن قطع گیرنده­های دوپامین در مغز می­باشد.
• متکللوپرامید: بیشتر برای مشکلات مری و معده مورد استفاده است اما گاهی برای سردرد­های میگرنی نیز تجویز می­شود.
• پرفنازین: این دارو و 3 داروی بعدی نیز برای بیماران اسکیزوفرنی تجویز خواهد شد و در کنترل و جلوگیری از تهوع و استفراغ موثر است.
• پروکلروپرازین
• تیوریدازین
• تری فلوپرازین
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد تشنج

در برخی مواقع ممکن است قطع دارو به از بین رفتن نشانه­های دیسکینزی کمک کند اما به‌طور دقیق مشخص نیست که این اتفاق خواهد افتاد یا نه. در صورت مشاهده علائم باید فورا به پزشک مراجعه کنید.

بیماری دیسکینزی چگونه تشخیص داده می­شود؟

علائم و نشانه­های بیماری اگر از نوع فوری باشند تا چند ساعت پس از مصرف دارو بروز می­کنند. اگر نوع آن تاخیری باشد چند هفته طول خواهد کشید تا نشانه­های احتمالی را ببینید. در رابطه با نوع تاخیری گاهی مشاهده شده که علائم پس از چند ماه یا حتی چند سال بروز پیدا کرده­اند.

پس یعنی بازه چند هفته­ای پس از مصرف را یک نقطه امن در نظر نگیرید. احتمال ابتلا همواره وجود دارد. در کنار بررسی علائم، پزشک معاینه فیزیکی را نیز مد نظر قرار خواهد داد. آزمون­های حرکتی مختلفی از شما گرفته خواهد شد تا توانایی فیزیکی شما بررسی شود.  3 معیار اصلی برای فهمیدن مشکل شما وجود دارد:

• حرکات شما ارادی است؟
• اختلال حرکتی عارضه موجب آزار شماست؟
• شدت حرکات چقدر است؟

راه­های درمان دیسکینزی دیررس

اگر توسط پزشک بیماری شما تایید شد باید در پروسه درمانی قرار بگیرید. بسته به علائم و شدت نشانه­های بیماری در شما پزشک ممکن است در ابتدا شما را وارد پروسه درمان نکند و تنها دوز دارو­های شما را کاهش دهد. اگر با کاهش دوز دارو دیگر اختلالات حرکتی نداشتید، جای نگرانی نیست.

اگر کاهش دوز برای شما موثر نبود ممکن است دارو­هایی تجویز شود که دوباره سطح دوپامین مغزتان را به حالت قبلی برگرداند. راه درمانی شما به موارد دیگری مثل سن نیز بستگی خواهد داشت. برخی بیماری­ها می­توانند در شما دیسکینزی ایجاد کنند. برای مثال اگر سابقه پارکینسون داشته باشید شرایط درمان متفاوت خواهد بود.

جمع­ بندی

بیماری دیسکینزی برای افرادی که از اختلالات روانی رنج می­برند یک خطر جدی است. بر اساس تحقیقات بیشتر افرادی که تحت درمان هستند به این عارضه مبتلا خواهند شد. دارو­های ضد روان­پریشی بر روی گیرنده­های دوپامین مغز اثر می­گذارند. دوپامین خود نیز یک عامل موثر در حرکت انسان است.

اگر این ماده به مغز نرسد حرکت ما دچار اشکال خواهد شد. پس طبیعی است که با مصرف دارو­های سایکوتیک دچار اختلال حرکتی شویم. علائم این بیماری در طولانی مدت نیز احتمال بروز دارند. برای مثال ممکن است فردی سالها از دارو­های ضد روان­پریشی استفاده بکند و مشکلی هم نداشته باشد، اما ناگهان علائم دیسکینزی را در خود مشاهده کند.

در صورت مشاهده علائم این بیماری باید فورا به دکتر معالج مراجعه کرد. دکتر با بررسی حرکات بیمار ممکن است دوز داروی او را کم کند یا در موارد حادتر داروی جدیدی برایش تجویز نماید.