«دیابت»، چگونه منجر به بروز مشکل کلیوی می‌شود؟

دیابت شایع ترین علت نارسایی کلیه در دنیا و ایران است. هر ساله تعداد زیادی از افراد جامعه به نارسایی کلیه مبتلا می‌شوند. درصد قابل توجهی از این بیماران که درمان‌های پرهزینه و سختی همچون دیالیز و پیوند کلیه لازم دارند، مبتلایان به دیابت هستند.

در داخل کلیه‌ها رگ‌های خونی کوچکی وجود دارند که حاوی سوراخ‌های ریزی هستند. هنگام عبور خون از داخل این رگ‌ها مواد زائد خون از طریق سوراخ‌های موجود در دیواره رگ وارد لوله‌های کلیوی می‌شوند و پس از طی مراحلی، ادرار را تشکیل می‌دهند و از طریق مثانه از بدن دفع می‌شوند. مواد مفید برای بدن مثل پروتئین‌ها و سلول‌های خونی به‌دلیل اندازه بزرگ‌شان از این سوراخ‌ها رد نمی‌شوند. این رگ‌های خونی مثل یک صافی برای بدن عمل می‌کنند. دیابت می‌تواند این دستگاه صافی را تخریب کند.

بر این اساس زیادی قندخون، باعث افزایش حجم خونی می‌شود که از داخل رگ‌های کلیه می‌گذرد و این افزایش حجم خون به مرور زمان موجب می‌شود که سوراخ‌های این رگ‌ها کارایی خود را از دست بدهند و مواد بزرگ مثل پروتئین هم از آن‌ها عبور کنند. پس، اولین مرحله اختلال کلیوی در دیابت، دفع نوعی پروتئین در ادرار بیمار به نام آلبومین است که ابتدا مقدار آن کم بوده و اگر زود تشخیص داده شود با درمان‌های مختلف می‌توان از بدتر شدن آن جلوگیری کرد، اما اگر تشخیص داده نشود، مقدار دفع پروتئین در ادرار افزایش پیدا می‌کند و به دنبال آن کلیه‌ها نارسا شده و عملکرد خود را از دست می‌دهند.

در این مرحله مشکل دیگری که برای بدن پیش می‌آید این است که کلیه‌ها دیگر توان دفع مواد زائد بدن (مثل کراتینین و اوره) را ندارند و این مواد در داخل بدن جمع می‌شوند و برای خروج آن‌ها باید بیمار دیالیز شده یا پیوند کلیه دریافت کند.

در بیشتر مبتلایان به دیابت نوع یک، اولین نشانه‌های گرفتاری کلیه  ۲۰ – ۱۵ سال بعد از شروع بیماری مشاهده می‌شوند، اما در بیماران دیابتی نوع دو، به علت معلوم نبودن زمان شروع بیماری، زمان بروز این واقعه هم قابل پیش‌بینی نبوده و ممکن است از ابتدای تشخیص بیماری نیز مشکل کلیوی وجود داشته باشد.

چگونه از ایجاد یا پیشرفت بیماری کلیه پیشگیری کنیم؟

چند اقدام برای پیشگیری از پیشرفت بیماری کلیه موثر است:

 – کنترل قند خون: نگه‌داشتن قند خون در محدوده طبیعی مهمترین نکته در پیشگیری یا تأخیر انداختن بروز عوارض کلیوی است. قند خون ناشتای کمتر از ۱۲۰ و قند خون دو ساعت پس از غذای کمتر از ۱۶۰ مطلوب است. همچنین از شاخصی به نام هموگلوبین A۱c (که وضعیت قند خون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد) می‌توان استفاده کرد که مقدار آن (در اغلب بیماران) باید کمتر از هفت درصد باشد.

– فشار خون بالا از عوامل بسیار مهم در ایجاد مشکلات کلیوی است. همچنین سابقه خانوادگی فشار خون بالا در فرد دیابتی احتمال ابتلا به بیماری‌های کلیوی را زیادتر می‌کند. فشار خون مطلوب برای یک بیمار دیابتی کمتر از ۸۰/۱۳۰ است.

اگر مبتلا به فشار خون بالا هستید با رعایت نکات زیر می‌توانید آن را به حد طبیعی برسانید:

- مصرف بسیار کم نمک

- استفاده از مقادیر کم نمک در هنگام طبخ غذا

- پرهیز از مصرف غذاهای شور نظیر چیپس، ترشی و...

– کاهش وزن: در صورت اضافه وزن، وزن خود را کاهش دهید. در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.

- کنترل عفونت ادراری: شیوع عفونت ادراری در خانم‌ها بیشتر از آقایان و در خانم‌های دیابتی بیشتر از خانم‌های غیردیابتی است. در ضمن بیماران دیابتی ممکن است علی‌رغم وجود عفونت ادراری، علائم خفیف داشته یا بدون علامت باشند.

با مشاهده علائم زیر، برای تشخیص یا رد عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنید:

- سوزش ادرار

- تکرر ادرار (احساس نیاز مکرر به دفع ادرار)

- ادرار کدر یا خونی رنگ

- کمردرد

 – مصرف کم پروتئین: مصرف گوشت قرمز، ماهی، پنیر و دیگر غذاهای پروتئینی را تحت نظر کارشناس تغذیه، محدود کنید.

–  ترک مصرف سیگار و الکل: سیگار کشیدن علاوه بر تأثیر روی فشار خون، پیشرفت سایر عوارض دیابت را نیز سرعت می‌بخشد.

- کنترل دقیق فشار خون: فشار خون در بیمار دیابتی باید همیشه کمتر از ۸۰ /۱۳۰ نگاه داشته شود. با مصرف داروهای پایین آورنده فشارخون و کاهش مصرف نمک و کاهش وزن می‌توان فشار خون را در حد مطلوب نگه داشت.

- داشتن فعالیت ورزشی منظم: از توصیه‌های بسیار ضروری و مهم، انجام تمرینات ورزشی منظم و مداوم به مدت ۲۰ دقیقه الی نیم ساعت در روز است.

فعالیت بدنی و ورزش روزانه آثار مفید زیادی مانند کمک به کنترل فشار خون، کاهش قند خون، کاهش چربی خون، کمک به بهبود وضعیت روحی و برطرف کردن احساس کسالت و بی‌حوصلگی در فرد و ... می‌شود.

تشخیص درگیری کلیه در بیماران دیابتی

بنابر اعلام پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، در بیماران دیابتی نوع یک، پنج سال بعد از تشخیص دیابت، آزمایش ادرار ۲۴ ساعته جهت تعیین وجود پروتئین در ادرار داده می‌شود و بعدها در فواصل زمانی معینی تکرار می‌شود، اما در بیماران دیابتی نوع دو، این آزمایشات از بدو تشخیص بیماری انجام می‌شوند.

اثر بارداری در بیماران مبتلا به نفروپاتی دیابتی

در صورت وقوع بارداری در خانم‌های دیابتی مبتلا به درگیری کلیه، ممکن است به طور موقت کارکرد کلیه اختلال بیشتری پیدا کند که معمولاً بعد از ختم حاملگی اصلاح می‌شود. در موارد کمی ممکن است اختلال کارکرد کلیه به قدری باشد که پزشک معالج اجازه باردار شدن را به بیمار ندهد.