تغییرات گسترده کرونا از ابتدا تاکنون

دکتر علی ملکی با اشاره تاریخچه بروز کرونا در کشورها، گفت: از آخرین روزهای سال ۲۰۱۹ به بعد، در ابتدا کشور چین و به تدریج تمامی کشورهای جهان، با همه گیری وسیع یک ویروس تنفسی به نام سارس کرونا۲ (SARS-CoV-۲) روبرو شدند که بیماری حاصله از عفونت سارس کرونا ۲ در بدن انسان را کووید-۱۹ (COVID-۱۹) نامگذاری کردند. از همان ابتدا سازمان بهداشت جهانی بر مسری بودن بیماری و نیاز مبرم به اتخاذ تصمیمات کنترل کننده توسط کشورها اصرار می‌کرد. توانایی بالای سارس کرونا ۲ در تکثیر درون بدن انسان، فرار از سیستم ایمنی، نبود دارو و واکسن اختصاصی در ابتدای همه گیری و عدم رعایت پروتکل های بهداشتی توسط مردم منجر به تشدید همه‌گیری کووید۱۹ و افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری در همه کشورها شد.

وی افزود: عوامل ذکر شده به همراه ماهیت ژنومی سارس کرونا ۲، که یک رشته‌ RNA است، باعث بروز واریانت‌های جدیدی از سارس کرونا۲ شد که برخی از آنها با توجه به خصوصیاتی که کسب کرده بودند، واریانت‌های نگران کننده (VOCs) نام گرفتند.

پای کدام جهش‌های کرونا به ایران رسید؟ 

او درباره نام‌گذاری جهش‌های کرونا، یادآور شد: واریانت‌های نگران کننده نام‌های زیاد و متنوعی داشتند و سازمان بهداشت جهانی برای جلوگیری از بی‌نظمی و به اشتباه افتادن محققین بخش سلامت و مردم، نامگذاری ساده و عمومی را مطرح کرد. بر این اساس واریانت‌های نگران کننده به ترتیب به آلفا، بتا، گاما، دلتا و امیکرون تقسیم بندی شدند. این نامگذاری باعث شد تا از اسامی کشورها و ملیت‌ها برای ویروس‌ها و بیماری‌ها استفاده نشود تا مانع از برچسب زنی ناصحیح شود. در کشور ما نیز به جز واریانت گاما و موارد اندکی از واریانت بتا، بقیه واریانت‌ها گردش کردند و موجب بروز چندین موج از بیماری شدند.

تغییرات گسترده کرونا در آخرین جهش‌ها

این متخصص ویروس شناسی پزشکی، ادامه داد: آخرین واریانت از واریانت‌های نگران کننده امیکرون، به حدی دچار تغییر شد که برخی عقیده دارند دسته بندی آن به عنوان یک ویروس جدیدتر از سارس کرونا ۲ است. این تغییرات درون زیرواریانت‌ها و زیر رده‌های امیکرون همچنان ادامه دارد و سویه‌های جدیدتری را بروز داده است. به دنبال ایجاد جهش‌ها در ژنوم سارس کرونا ۲ و ایجاد نوترکیبی در بین ژنوم‌های آلوده کننده همزمان یک سلول، واریانت‌ها نسبت به قبل تغییرات وسیع‌تری را تجربه کردند.

فرار سویه‌های جدید کرونا از سیستم ایمنی بدن و کاهش کارایی واکسن‌ها

وی افزود: این در حالی است که امروزه واکسن و داروی اختصاصی در دنیا برای سارس کرونا ۲ وجود دارد و مورد استفاده می‌گیرد. اما مشکل زمانی وخیم‌تر شد که واریانت‌های نگران کننده هر کدام نسبت به ایمنی ایجاد شده حاصل از واکسن یا عفونت طبیعی با سارس کرونا ۲ در بدن افراد مقاومت کردند و به راحتی توانستند از سیستم ایمنی بدن فرار کنند. بدین ترتیب با وجود عفونت‌های چندگانه و تکمیل دوز واکسیناسیون، همچنان افراد خطر ابتلا به کرونا را دارند.

آغاز روند افزایشی کرونا از دی ماه

او تاکید کرد: به دنبال این مقاومت بعد از چند ماه باوجود اینکه در تابستان و پاییز سال جاری تعداد موارد ابتلا به کرونا در کشور کاهش چشمگیری پیدا کرده بود، اما مجددا از اواسط دی ماه تعداد موارد ابتلا کمی روند افزایشی پیدا کرده است. علت این افزایش موارد ابتلا، در کنار کاهش سطح ایمنی ناشی از فاصله نسبتا زیاد از آخرین تزریق واکسن یا ابتلاهای قبلی و همچنین کاهش رعایت مراقبت های بهداشتی توسط مردم و ظهور زیرسویه‌های جدید از واریانت امیکرون در کشورهای دیگر است که از لحاظ سرایت پذیری و فرار ایمنی با اختلاف زیاد نسبت به موارد قبلی توانمند است.

ضرورت آمادگی برای مقابله با موج جدید کرونا

ملکی تاکید کرد: همین عامل باعث افزایش موارد ابتلا و بستری در کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا قبل از کشور ایران شده است. به همین خاطر پیش‌بینی می‌شود که در صورت ظهور این زیرسویه‌ها و غالب شدن آنها در کشور، شاهد موج شدیدتری از کرونا در کشور باشیم. هرچند سارس کرونا ۲ بارها نشان داده است که قانون پذیر و قابل پیش‌بینی دقیق نیست؛ با این وجود آماده بودن برای مدیریت و کنترل یک موج جدید از کرونا در کشور کاملا ضروری است.

۵ زیرواریانت امیکرون با سرایت‌پذیری بالا

وی افزود: در میان زیرسویه‌های امیکرون، واریانت‌های BF.۷ و BQ.۱ و BQ.۱.۱ و XBB.۱ و XBB.۱.۵ از قدرت سرایت پذیری بالاتری برخوردارند و با رشد بالایی نسبت به بقیه واریانت‌ها در کشورهای ژاپن، آمریکا، سنگاپور، انگلیس، کانادا، کره جنوبی، روسیه و همچنین بلژیک، ایتالیا، اسپانیا و هلند افزایش یافته‌اند.

روند بیماری‌زایی جهش‌های جدید کرونا در سایر کشورها

او به ذکر مثالی از افزایش موارد بیماری در سایر کشورها پرداخت و بیان کرد: از اواسط ماه سپتامبر سال ۲۰۲۲ میلادی، تعداد موارد کرونا در سنگاپور افزایش یافت و موج جدیدی را بوجود آورد که حاصل از زیرواریانت‌های XBB بود که در ادامه زیرواریانت‌های BQ.۱ نیز به آنها اضافه شدند. زیرواریانت‌های XBB نزدیک به ۸۰ درصد موارد مثبت هند را هم به خود اختصاص داده است. همچنین در حال حاضر کشورهای ژاپن، کره جنوبی و تایوان بیشترین موارد ابتلای جدید روزانه را دارند که از ماه اکتبر سال ۲۰۲۲ میلادی شروع شده است و واریانت غالب در این کشورها از زیرواریانت‌های ذکر شده از امیکرون است. هنگ کنگ، روسیه، اتریش و استرالیا نیز در درجه بعدی بیشترین موارد ابتلای جدید روزانه هستند. از طرفی کشور استرالیا داستانی متفاوت‌تر از بقیه کشورها دارد و با اختلاف زیاد نسبت به بقیه کشورها، تعداد واریانت‌های نوترکیب جدید در آن در حال افزایش است. 

احتمال غلبه واریانت XBB.۱.۵ در جهان

وی با بیان اینکه کشورهای نام برده شده عموما موج قبلی کرونا با زیرواریانت BA.۲ و یا BA.۵ امیکرون را تجربه کرده‌اند، تصریح کرد: این درگیری و موج جدید از سارس کرونا ۲ با وجود درصد بالای واکسیناسیون رخ داد که این موضوع کوتاه بودن طول دوره ایمنی علیه سارس کرونا ۲ و تغییرات ژنومی ویروس که منجر به فرار ایمنی می‌شود را تایید می‌کند. تخمین زده می‌شود که XBB.۱.۵ بتواند به زودی BQ.۱.۱ را کنار زده و در دنیا به زیرواریانت غالب تبدیل شود.

ضرورت بروزرسانی واکسن‌های کرونا بر اساس جهش‌های جدید

او تاکید کرد: واریانت‌های BQ.۱.۱ و XBB.۱ وارد کشور ایران نیز شده‌اند و باید با دقت بالایی بر گسترش احتمالی این واریانت‌ها در جامعه و پایش آنها نظارت شده و برای مقابله با آن برنامه ریزی لازم را انجام داد. تغییرات ایجاد شده در واریانت‌های جدید خوشبختانه تداخلی در روند تشخیص مولکولی سارس کرونا ۲ ایجاد نمی‌کند و می‌توان همچنان از آزمایشات PCR موجود در بازار برای تشخیص استفاده کرد. حتی گزارشی مبنی بر تاثیر واریانت‌های جدید بر عملکرد آزمایش‌های تشخیص سریع ویروس سارس کرونا ۲ وجود ندارد. میزان بالای تغییرات در ژنوم ویروس و آنتی ژن‌های آن، بروزرسانی واکسن‌های کرونا بر اساس واریانت‌های جدید را اجتناب ناپذیر کرده است. 

بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور ایران، ملکی در پایان تاکید کرد: موثرترین روش در پیشگیری از کرونا، همچنان استفاده از ماسک در فضاهای سربسته، به حداقل رساندن حضور در مکان‌های متراکم و شلوغ در صورت ضرورت و رعایت فاصله گذاری اجتماعی است. امروزه سیستم‌های بهداشتی در دنیا متوجه شده‌اند که تنها در صورت همراهی و همکاری شهروندان خود می‌توانند آسیب ناشی از همه گیری کرونا را کنترل کنند. به همین خاطر درخواست می‌شود علاوه بر رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، در صورت بروز علائم تنفسی نسبت به محدودسازی (ایزولاسیون) فرد بیمار و عدم حضور در تجمعات توجه لازم صورت گیرد.