سونامی سرطان؛ آری یا خیر؟
رئیس اداره سرطان دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت بیان کرد: سالانه تقریبا نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر در کشور به سرطان مبتلا می‌شوند.
دکتر علی قنبری مطلق با اشاره به وضعیت بروز و شیوع سرطان در کشور، گفت: معمولا در حوزه بروز سرطان، کشورها را به پنج رده تقسیم می‌کنند که ایران در رده میانی قرار می‌گیرد و ایران از نظر بروز سرطان در حد متوسط قرار می‌گیرد.
ابتلای سالانه ۱۵۰ هزار نفر به سرطان در ایران
افزایش بروز سرطان در کشور، سالانه ۵ درصد
وی با بیان اینکه سالانه تقریبا نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر در کشور به سرطان مبتلا می‌شوند، افزود: همچنین تقریبا سالی حدود پنج درصد هم در کشور افزایش بروز سرطان را داریم که این میزان طی دو دهه آینده در همه جای دنیا افزایش پیدا می‌کند. میزان بروز سرطانی که از سال ۲۰۲۰ تا دو دهه آینده برای ایران پیش‌بینی شده، فقط به دلیل تغییرات جمعیتی ۱۱۵ درصد است. در حالی که متوسط جهانی آن ۶۳ درصد است. علت هم این است که در حال حاضر اکثر جمعیت‌مان، جمعیت جوان و میانسال هستند که طی دو دهه آینده این افراد به سن پیری می‌رسند و از آنجایی که هرم جمعیتی‌مان بیشتر به سمت پیری می‌رود، بنابراین متوسط افزایش بروز سرطان در کشور ما بیش از سایر کشورهاست و دلیل دیگری جز این ندارد.
نقش بالای کم‌تحرکی در بروز سرطان در ایران
قنبری مطلق با بیان اینکه این میزان پیش‌بینی فقط بر اساس تغییرات جمعیتی است، گفت: با این حال دلایل دیگر بروز سرطان، شامل شیوه زندگی و تغییرات محیطی هم عوامل مهمی در زمینه افزایش بروز سرطان محسوب می‌شوند که البته قابل پیش‌بینی و محاسبه هستند، اما میزان تاثیرشان در بروز سرطان و محاسبه دو دهه آینده، پیش‌بینی‌پذیر نیست. به عنوان مثال در حال حاضر ریسک منتسب به عوامل خطر سرطان، در بین عوامل تغذیه‌ای و کم‌تحرکی پررنگ است. در عین حال کم‌تحرکی نقش زیادی در بروز سرطان‌ها در ایران دارند که این‌ها عواملی جدای از افزایش سن است. در عین حال افزایش سن موضوعی طبیعی است و آدم‌ها هم دوست دارند که عمر بیشتری کنند. حال به طور کلی افزایش عمر، احتمال بروز بیشتر سرطان را هم به دنبال دارد.
وی ادامه داد: تقریبا در دنیا هیچ کشوری را نداریم که در دو دهه آینده میزان بروز سرطانش در حال کاهش باشد. البته ممکن است که برخی سرطان‌ها به طور استثناء در برخی کشورها در حال کاهش باشند، اما به طور کلی همه سرطان‌ها در همه کشورها در حال افزایش هستند. مهمترین دلیل آن هم افزایش طول عمر در دنیاست. حال این موضوع پیش می‌رود تا به یک وضعیت پایداری برسیم. این وضعیت پایدار در برخی کشورها اتفاق افتاده و در برخی کشورها هنوز رخ نداده است.
رده متوسط ایران در مرگ‌ومیر ناشی از سرطان
قنبری مطلق با بیان اینکه شاخص مهم دیگر در حوزه سرطان، میزان مرگ‌ومیر است، اظهار کرد: در اکثر کشورها میزان مرگ‌ومیر ناشی از سرطان به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در حال کاهش است که دلایل مختلفی مانند پیشرفت روش‌های تشخیصی و درمانی و... دارد. مهمترین دلیلش هم این است که روش‌های تشخیص زودهنگام سرطان در دنیا در حال پیشرفت است و بنابراین از آنجایی که مبتلایان به سرطان زودتر تشخیص داده می‌شوند، کمتر جان خود را از دست می‌دهند و از آنجایی که دسترسی به درمان و کیفیت درمان بهبود یافته، در نتیجه میزان مرگ‌ومیر ناشی از سرطان نیز کاهش می‌یابد. در عین حال کشور ما به لحاظ مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در رده متوسط قرار دارد.
بروز سرطان در مردان بیشتر از زنان
وی درباره سن بروز سرطان در کشور نیز گفت: به عنوان مثال متوسط سن بروز سرطان پستان حدود ۴۸ سال است که یکی از سرطان‌های شایع در هر دو جنس است. به طور کلی میزان بروز سرطان در مردان کمی بیش از زنان است. به عنوان مثال از کل ابتلا به سرطان در ایران، ۵۲ درصدش در مردان و حدود ۴۸ درصد در زنان است.
شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان و مردان
قنبری مطلق ادامه داد: در زنان سرطان پستان از همه شایع‌تر است و بعد از آن سرطان تیروئید، روده بزرگ، سرطان پوست و سرطان معده قرار دارد. در مردان سرطان پروستات از همه شایع‌تر است و بعد از آن سرطان پوست، معده، روده بزرگ و ریه قرار دارند.
سونامی سرطان؛ آری یا خیر؟
وی درباره بحث سونامی سرطان در ایران که مدت‌ها در باره آن بحث می‌شد، گفت: بستگی دارد که چه تعریفی از سونامی داشته باشیم. اگر سونامی به عنوان چیزی غیرقابل پیش‌بینی باشد، استفاده آن در زمینه سرطان درست نیست. اما اگر منظور از سونامی سرطان این است که تعداد موارد سرطان در ایران دارد خیلی زیاد می‌شود، درست است و نباید هم تعجب کنیم؛ چراکه دلیل آن مشخص است. باید آماده باشیم که چگونه می‌خواهیم با این افزایش مواجه شویم.
برنامه‌ای ملی علیه سرطان
قنبری مطلق درباره برنامه‌های وزارت بهداشت در زمینه پیشگیری و همچنین تشخیص زودهنگام سرطان در کشور، گفت: برای اینکه سرطان در کشوری کنترل شود، باید اولویت‌ها، اهداف، راهبردها و برنامه‌ها مشخص باشد. این موضوع هم در قالب برنامه می‌گنجد که نام این برنامه در دنیا «برنامه ملی مدیریت سرطان است». برنامه ملی مدیریت سرطان در وزارت بهداشت ایران هم از سال ۱۳۹۳ تدوین شد و در سال ۱۳۹۴ به عنوان جزئی از سند کنترل بیماری‌های غیرواگیر قرار گرفت و توسط شورای عالی سلامت و امنیت غذایی هم تصویب و ابلاغ شد.
وی افزود: از همان زمان فعالیت‌هایمان را مطابق اهدافی که در برنامه پیش‌بینی شده بود، آغاز کردیم. در سال ۱۴۰۰ یکبار دیگر این برنامه مورد بازنگری قرار گرفت و اخیرا، هم در سطح بین‌المللی و هم در سطح ملی در وزارت بهداشت مورد مرور قرار گرفته و امیدواریم که مجددا نسخه جدید برنامه ملی مدیریت سرطان، در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی ابلاغ شود.
رئیس اداره سرطان دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت ادامه داد: در این برنامه چهار فرآیند اصلی و هفت فرآیند پشتیبان داریم. چهار فرآیند اصلی شامل پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان و مراقبت‌های تسکینی است. هفت فرآیند پشتیبان نیز شامل تولیت و سیاست‌گذاری، پژوهش و نیازسنجی، توسعه نیروی انسانی، توسعه زیرساخت، توسعه شبکه ارائه خدمت، تامین و مدیریت منابع مالی و مشارکت سازمان های غیر دولتی و مردم نهاد است. در هر یک از این فرآیندها فعالیت‌های زیادی انجام شده است. به عنوان مثال در حوزه پیشگیری غیر از اینکه برنامه‌های اطلاع‌رسانی، پویش‌ها و کمپین‌ها و ... در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی با برنامه‌ای که از سوی وزارت بهداشت ابلاغ می‌شود، انجام می‌شود، آموزش‌های چهره به چهره و فرد به فرد نیز از سوی بهورزان و مراقبین سلامت و ارائه‌دهندگان خدمات سطح یک انجام می‌شود.
مهمترین راهبرد برای کاهش مرگ ناشی از سرطان
تشخیص زودهنگام ۳ سرطان در ایران
قنبری مطلق افزود: موضوع دیگر برنامه‌های تشخیص زودهنگام است که بسیار اهمیت دارد. تشخیص زودهنگام سرطان موضوعی چالش‌برانگیز و بسیار مهم است. شاید مهمترین راهبرد برای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان، تشخیص زودهنگام آن باشد. در وزارت بهداشت برای سه سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم، برنامه‌ریزی شده است. این سرطان‌های قابل پیشگیری‌ترین سرطان‌ها هستند و در عین حال ۴۰ درصد از سرطان‌های زنان و ۲۵ درصد از سرطان‌های دو جنس را تشکیل می‌دهند. ابتدا فاز آزمایشی این برنامه در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ انجام شد و سپس از سال ۱۳۹۷ توسعه فاز یک برنامه انجام شد که تاکنون ادامه داشته است.
وی درباره جزئیات تشخیص زودهنگام سرطان در سه سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم، گفت: درباره سرطان پستان به این صورت است که ابتدا معاینه بالینی پستان و بررسی سوابق فردی و خانوادگی است. درباره سرطان روده بزرگ، انجام تست خون مخفی در مدفوع به روش ایمونوکمیکال (FIT) و همچنین بررسی سوابق فردی و خانوادگی از نظر سوابق ارثی است. در زمینه سرطان دهانه رحم نیز بررسی علائم و نشانه‌ها و همچنین انجام تست HPV جزو برنامه‌های ما بوده است. افرادی که در این تست‌ها مثبت می‌شوند، مورد بررسی قرار می‌گیرند تا تشخیص‌شان تایید یا رد شود. اگر ۱۰۰ نفر را بررسی کنیم، بین چهار تا پنج نفر، یعنی چهار تا پنج درصد افراد به ارزیابی‌های تخصصی بیشتر نیاز دارند که درباره سرطان پستان می‌شود ماموگرافی و سونوگرافی، درباره سرطان روده بزرگ می‌شود کولونوسکوپی و درباره سرطان دهانه رحم می‌شود کولپوسکوپی. این موارد انجام شده و نهایتا تشخیص یا رد تشخیص داده می‌شود. افرادی که تشخیص‌شان قطعی می‌شود، مراقبت‌های لازم را دریافت می‌کنند.
همراهی بیمه‌ها با مدیریت سرطان در کشور
قنبری مطلق ادامه داد: این برنامه در کشور در حال توسعه است. یکی از اقدامات مهم، همراهی بیمه‌ها با این برنامه بوده است. به طوری که سازمان‌های بیمه‌گر دیدگاه‌شان را با ارائه این برنامه تغییر دادند و از درمان محوری صرف به سمت پیشگیری و تشخیص زودهنگام آمدند و متوجه شدند که سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد در زمینه پیشگیری و تشخیص زودهنگام در حوزه سرطان، به نوعی سرمایه‌گذاری است تا هزینه‌های آتی کاهش یابد. ضمن اینکه از بروز سرطان در مردم جلوگیری شده و کیفیت زندگی بهتری خواهند داشت.
تشخیص زودهنگام و «رایگان» سرطان، به شرط...
وی گفت: در سال گذشته شورای عالی بیمه و هیات دولت، رایگان شدن تشخیص زودهنگام سرطان را به شرطی که در سطح نظام شبکه بهداشتی و درمانی باشد و در قالب نظام ارجاع و با ثبت در سامانه سیمای سرطان باشد، تصویب کردند و امسال هم اخیرا دستورالعمل خرید راهبردی این خدمات تصویب شده که امیدواریم بتواند به زودی ابلاغ شود و مبنای خرید خدمت توسط سازمان‌های بیمه‌گر قرار گیرد.
قنبری مطلق درباره توسعه تشخیص زودهنگام به سایر سرطان‌ها، گفت: برنامه ما این است که غربالگری و تشخیص زودهنگام در این سه سرطان را به کل کشور توسعه دهیم. زیرا اکنون کل کشور تحت پوشش این برنامه نیستند. در طرح پایلوت این غربالگری از هر دانشگاه علوم پزشکی خواستیم که جمعیتی بالغ بر ۵۰ هزار نفر را به ما معرفی کنند که البته برخی دانشگاه‌ها جمعیت را بیشتر انتخاب کردند. این غربالگری تقریبا روی ۵ درصد جمعیت کل کشور، انجام شده است. حال ما تلاش داریم که این برنامه را به کل کشور توسعه دهیم تا مردم بهره‌مند شوند و البته مستلزم تامین اعتبار و امکانات نیز هست. درباره سایر سرطان‌ها از آنجایی که فعلا روش‌های اثبات‌شده‌ای که منجر به کاهش مرگ و افزایش بقا شود، مورد تایید قرار نگرفته، فعلا غربالگری آن‌ها را در برنامه نداریم تا زمانیکه بررسی‌های بیشتری برایشان انجام شود.
چه کسانی می‌توانند در برنامه تشخیص زودهنگام سرطان شرکت کنند؟
وی درباره افرادی که شامل برنامه غربالگری وزارت بهداشت در حوزه سرطان می‌شوند، گفت: در سرطان پستان همه زنان ۳۰ تا ۶۹ سال و زنانی که خارج از این محدوده سنی هستند اما سابقه فردی یا خانوادگی سرطان یا علائم مشکوک داشته باشند، شامل می‌شوند که این گروه‌ها هر یک تا دو سال یکبار در سطح مراکز بهداشتی فراخوان و بررسی می‌شوند. اگر هم خودشان بدون فراخوان مراجعه کنند، برنامه برایشان انجام می‌شود. در سرطان روده بزرگ گروه سنی ۵۰ تا ۶۹ سال و افراد خارج از این محدوده سنی که سابقه فردی یا خانوادگی سرطان یا علائم مشکوک داشته باشند، شامل می‌شوند. درباره سرطان دهانه رحم نیز گروه سنی هدف ۳۰ تا ۵۹ سال برای ارزیابی از نظر علائم مشکوک است، اما برای انجام تست HPV گروه ۳۰ تا ۴۹ سال تحت بررسی قرار می‌گیرند. فعلا این تست برایشان رایگان نیست، اما بعد از اینکه از سوی شورای عالی بیمه ابلاغ شد، امیدواریم از اوایل سال آینده با شرط اینکه در سطح شبکه بهداشتی و درمانی باشد، رایگان شود. اکنون قیمت تست HPV در قالب تعرفه و تحت پوشش بیمه حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تومان است. اگر ابلاغ شورای عالی بیمه اعلام شود، ۱۰۰ درصد رایگان می‌شود. در عین حال مردم برای برخورداری از این خدمات یا به مرکز جامع خدمات سلامت یا خانه‌های بهداشت فراخوان شده یا خودشان می‌توانند به این مراکز مراجعه کنند.
روز جهانی سرطان؛ فاصله‌ها را کم کنیم
وی در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به شعار جهانی هفته سرطان امسال مبنی بر «فاصله‌ها را کم کنیم»، گفت: این شعار به این معناست که دسترسی به خدمات مربوط به سرطان را افزایش داده و در شهرهای بزرگ، کوچک و روستاها برای معاینات عمومی دسترسی داشته باشیم یا در شهرهای متوسط برای خدمات تشخیص زودهنگام دسترسی وجود داشته باشد و در شهرهای بزرگ برای ارائه خدمات درمانی پیچیده دسترسی داشته باشیم. بنابراین باید توزیع مناسب و عادلانه‌ای در کشور داشته باشیم که متناسب با جمعیت باشد.
قنبری مطلق گفت: در راستای افزایش دسترسی به خدمات مربوط به سرطان، سندی با عنوان «سند شبکه ملی مراقبت سرطان» تدوین و تا حدی اجرا کردیم تا دسترسی مردم به خدمات مورد نیاز در حوزه سرطان بهینه شود. با این حال باید توجه کرد که شعار فاصله‌ها را کم کنیم، مفاهیم گسترده‌تری هم دارد. به عنوان مثال یکی از ابعادش این است که پرداخت از جیب مردم را در زمینه ارائه خدمات مربوط به سرطان کاهش دهید؛ همان اقدامی که ما در زمینه تشخیص زودهنگام انجام دادیم. بنابراین باید فاصله‌ای که باعث می‌شود که مردم به دلیل مشکلات مالی نتوانند خدمات دریافت کنند، کاهش دهیم. بعد دیگر این شعار هم این است که تعداد خدمات تحت پوشش را افزایش دهیم. به عنوان مثال پوشش خدمات تست HPV مصداقی برای این است. بعد چهارم شعار هفته سرطان، مربوط به افزایش کیفیت خدمات است که یکی از ابعاد آن، این است که ارائه خدمت بر اساس پروتکل‌ها باشد که در این زمینه تلاش کردیم در قالب تدوین گایدلاین‌های ملی این کار را انجام دهیم که این راهنماهای بالینی را هم به سازمان‌های بیمه‌گر ارائه دادیم و بیمه‌ها آن‌ها را مبنای پرداخت‌شان قرار دادند.
