علت خشک شدن چشمه ۷ هزار ساله شهرری چیست؟

چشمه علی شهرری برای سومین بار خشک شد؛ نخستین‌بار بار اوایل دهه ۹۰ بود که چشمه تا مرز خشکی پیش رفت. بار دوم سال ۹۶ بود که در جریان احداث پروژه خط ۶ مترو، دِبی این چشمه پایین آمد و در چند روز چشمه خشک شد. آن موقع، کارشناسان میراث فرهنگی معتقد بودند با حفر تونل و فعالیت دستگاه (TBM) مترو، آب چشمه مسیر خود را تغییر داده است، برای همین فعالیت مترو موقتی متوقف شد و سطح آب کمی بالا آمد. پس از آن سال، میراث فرهنگی تهران با مسؤولان مترو بارها جلسه گذاشت و تعهداتی را برای آن‌ها تعیین کرد. همچنین قرار بود مطالعات باستان‌شناسی دربارۀ مکان عبور چشمه‌ها از گذشته تا امروز روی این محوطۀ طبیعی انجام شود، اما حالا خبر رسیده که چشمه علی هفت‌هزارساله یک بار دیگر خشک شده است.

 در پی این ماجرا، نوروز تقی‌پور ـ رییس اداره میراث‌ فرهنگی شهر ری ـ گفته بود مکاتبات با شورای شهر و شرکت مترو انجام شده تا علت این خشکی بررسی شود.

میراث‌ فرهنگی تاکنون دلیلی برای خشکی این چشمه مطرح نکرده و در چند روز گذشته شرکت متروی تهران نیز اعلام کرده است که «حفاری توسعه جنوبی خط ۶ مترو با خشک شدن چشمه علی بی‌ارتباط است و ماشین حفار تونل (TBM) در پروژه توسعه جنوبی خط ۶ بیش از ۲ سال قبل از محدوده چشمه علی عبور کرده است. متاسفانه طی سال‌های اخیر با کاهش بارندگی‌ها و همچنین مدیریت نامناسب منابع آبی، دِبی آب این چشمه گرانبها کاهش یافته و در مقاطعی نیز خشک شده است.»

پس از طرح این اظهارات مسؤولان مترو، پیگیر نتیجه بررسی علت خشکی چشمه علی از تقی‌پور ـ رییس میراث فرهنگی شهر ری ـ شدیم که او تنها به این دو جمله کوتاه بسنده کرد: «موضوع را از معاونت میراث‌ فرهنگی تهران پیگیری می‌کنم و جمع‌بندی آن را به شما ارائه می‌دهم.» این در حالی است که بعد از آن، رییس اداره میراث فرهنگی شهر ری و همچنین تهران، تا لحظه ارسال این گزارش، پاسخگوی پیگیری‌های ما نبودند و درحالی‌که این توپ هر بار به زمین دیگری پرتاپ می‌شود، همچنان پاسخ روشنی درباره علت خشکی این چشمه هفت‌هزارساله و همچنین راه‌کاری برای جلوگیری از تکرار آن ارائه نمی‌شود.

هرچند، احمد محیط طباطبایی ـ پژوهشگر تاریخ تهران و ری ـ درباره خشک شدن دوباره چشمه علی و ادعای مترو در این زمینه گفت: مهمترین موضوع در ابتدا این بود که اصلا لزومی برای کشیدن خط مترو در شهر ری نبود و شهر ری این امکان را داشت که قطار مترو روی زمین داشته باشد. من سال‌هاست که هر هفته با وسایل نقلیه عمومی به شهر ری می‌روم و هیچ‌وقت از نظر حمل و نقل مشکلی نداشته‌ام. ابتدا باید لزومی برای وجود مترو ایجاد شود و بعد خط آن کشیده شود. 

او اضافه کرد: اگر هم قرار است خط مترو برای شهرری کشیده شود، بهتر است روی زمین باشد. درحالی‌که اجرای کار به شیوه اکنون یعنی در ساختار طبیعی دست برده می‌شود. اگر خشکسالی رخ داده که ما منکر آن هم نیستیم،  اقدام مترو عامل تشدید آن بوده است. 

این کارشناس میراث‌ فرهنگی با بیان‌که البته کارشناسان میراث فرهنگی و زمین‌شناسی باید این موضوع را بررسی کنند و درباره آن نظر دهند، یادآور شد: فارغ از این موضوع، هرگونه اقدامی که در ساختار طبیعی ایجاد می‌شود به آن صدمه خواهد زد.

محیط طباطبایی همچنین درباره فرضیه‌هایی که در طول این سال‌ها برای رفع معضل خشکی چشمه علی مطرح بوده، ازجمله پر کردن حوضچه آن به صورت مصنوعی، گفت: این راه‌کارها مانند مُسکن است و یک امر اساسی نیست. چشمه‌ای که چند هزار سال در تمام ادوار خشکسالی و غیرخشکسالی از کار نیفتاده، مشخص است که در ساختار طبیعی آن دست برده شده است.