پاییز پربارش چه شد؟

چندی پیش گزارشی منتشر شد مبنی بر اینکه «چرا در فصل پاییز امسال علی‌رغم اعلام هواشناسی، آنچنان بارندگی نداشتیم و پیش‌بینی‌ها درست نبود؟». رئیس سازمان هواشناسی در پاسخ به این مطالبه گفت: «ما بر اساس یک سری شواهد و مدل‌ها اظهارنظر می‌کنیم، صحبت‌هایمان پیش‌بینی است، نه پیش‌گویی». این گزارش ضمن ارائه توضیحات لازم، واکنش‌های متعددی را نیز از سوی خوانندگان در بر داشت؛ در این بین گروهی هستند که زندگی و پیشه‌ی آنها بیش از سایر اقشار وابسته به بارش‌های سالانه است؛ کشاورزانی که به امید یک پاییز پربارش، محصولات خود را با صرف وقت و هزینه بسیار، به‌صورت دِیم در مزارع و زمین‌های خود کاشته بودند و حالا در آستانه پایان این فصل، نه‌تنها محصولی برداشت نکرده‌اند، بلکه خسارت هنگفتی را نیز متحمل شده‌اند. حال پرسشی که مطرح می‌شود این است که با این وجود، اصلاً می‌توان به داده‌های هواشناسی مطمئن بود؟

در همین رابطه احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، می‌گوید: «در علم هواشناسی، بحث «یقین» مطرح نیست و می‌بایست شرایط آب و هوا را با تقریب و احتمال در نظر گرفت. البته این بدان معنا نیست که سازمان هواشناسی ایران قادر به محاسبه و پیش‌بینی دقیق وضعیت اقلیمی نباشد، بلکه در تمام جهان پیش‌بینی‌های بلندمدت به طور قطعی و صد درصدی اعلام نمی‌شود؛ چون با وجود تکنولوژی گسترده و پیرفت‌های روزافزون علمی هم به طور کلی این توانایی میسّر نیست.»

«قطعیت» در هواشناسی معنا ندارد

منظور از اخبار هواشناسی، پیش‌بینی‌هایی است که با توجه به شرایط جوی اعلام می‌شود. به طور کلی این پیش‌بینی‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱) پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت یا روزانه؛ که برای ۲۴ الی ۷۲ ساعت آینده معتبر هستند و تا حد بالایی می‌توان به آنها اطمینان کرد. ۲) پیش‌بینی‌های بلندمدت یا فصلی؛ که با توجه به بررسی مدل‌های فصلی، به واسطه شبیه‌سازی شرایط جَوی، صورت می‌گیرند. این پیش‌بینی‌ها غالباً بر اساس تقریب و احتمالات پیش می‌رود.

وظیفه در توضیح چگونگی تعیین وضعیت آب و هوا می‌گوید: «در محاسبه شرایط آب و هوایی ممکن است بیش از صدها مدل، با استفاده از نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای، اجرا شود؛ مثلاً یکی از مدل‌ها بیانگر بارش بالای ۷۰ درصد باشد و دیگری احتمال بارش ۲۰ درصدی را پیش‌بینی کند؛ اما در نهایت، از مجموع این اعداد و ارقام یک میانگین گرفته می‌شود. به بیان ساده‌تر، میانگین حاصل از داده‌های عددی، نشان‌دهنده وضعیت آب و هواست. حال ممکن است در نتیجه‌ی این پیش‌بینی، یا با بارش ۷۰ درصدی مواجه شویم یا ۲۰ درصدی؛ اما چون از ابتدا قادر به تعیین وضعیت دقیق نیستیم، عددی مابین خروجیِ تمام مدل‌ها را در نظر می‌گیریم که همه احتمالات را لحاظ کرده باشیم.»

او اضافه می‌کند: «در پیشرفته‌ترین مراکز پیش‌بینی دنیا نیز «قطعیت» در امر هواشناسی وجود ندارد و ملاک این کار صرفاً بررسی تمام احتمالات و خروجی میانگین است.»

پیش‌بینی‌های فصلی صرفاً یک سناریو هستند

در فعالیت‌های مختلفِ وابسته به آب، اعم از کشاورزی، آبخیزداری و نگهداشت آب در پشت سدها، لازم است نه‌تنها پیش‌بینی‌های فصلی، بلکه مجموعه‌ای از احتمالات مدنظر قرار گیرند. در صورتی که عموم مردم بیشتر با پیش‌بینی‌های روزانه سر و کار دارند و پیش‌بینی‌های فصلی اهمیت چندانی برای آنها ندارد.

همانطور که این مقام مسئول در تأیید این موضوع می‌گوید: «پیش‌بینی‌های فصلی در خصوص انجام فعالیت‌هایی مانند کشت و زرع، صرفاً به‌عنوان یک سناریوی کلی مطرح می‌شوند و به‌صورت عملی بهتر است کشاورزان پیش‌بینی‌های هر دو هفته را هم چک کنند؛ که به فرض مثال ببینند آیا در شروع کشت، زمین از در اثر بارندگی سیراب خواهد شد یا نه؛ که این موضوع فقط در پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت قابل مشاهده است.»

او ادامه می‌دهد: «داده‌ها و اطلاعات هواشناسی شبیه یک شمشیر دو لبه است؛ گزینه دیگری نداریم و می‌کوشیم با توجه به خروجی مدل‌های هواشناسی، بالاترین احتمال را محاسبه کنیم و ضمن تأکید بر احتمالی‌بودنِ آن، شرایط آب و هوایی را به اطلاع عموم برسانیم. از آنجا که پیش‌بینی‌های فصلی عموماً با خطا همراه هستند، پیش از آنکه به خود پیش‌بینی دقت شود، لازم است به آمار و احتمالاتِ رخداد توجه کنیم و چون یقینی نیستند، ریسک یا احتمال خطای کار را بپذیریم.»

«خطا» ذاتِ کارِ پیش‌بینی‌ است

معمولاً در صورت تکرار خطا و غلط از آب درآمدن پیش‌بینی‌ها، طبیعی است که برخی افراد اعتماد خود را نسبت به هشدارها و پیش‌بینی‌های هواشناسی از دست بدهند، اما این بی‌اعتمادی ممکن است در برخی موارد به بهای گزافی تمام شود.

وظیفه با استناد بر آمارهای جهانی، در خصوص بود و نبودِ خطا در داده‌های هواشناسی می‌گوید: «در پیش‌بینی‌های فصلی، خطا جزوی از ذات این کار است؛ احتمال خطا همواره در این علم وجود دارد و فقط ایران نیست که این مشکل را دارد. ما چاره‌ای جز این نداریم که بنا را بر اعتماد بگذاریم. پدیده‌های طبیعی اگر به طور قطع قابل پیش‌بینی بودند، تمام مراکز هواشناسی دنیا نهایتِ تلاش خود را در این زمینه می‌کردند که حداقل از بروز خسارات احتمالی پیشگیری کند.»

او اطمینان می‌دهد که «‌در پیش‌بینی‌های روزانه یا کوتاه‌مدت، درصد خطا بسیار ناچیز است، یعنی اغلب این پیش‌بینی‌ها در ایران و سراسر جهان، با احتمال قریب به ۹۰ درصد، وضعیت آب و هوایی یک روزِ آینده را به درستی محاسبه می‌کنند.»

دو هفته پایانی آذر، میزبان باران هستیم

گفته می‌شود که علت گرمای شدید کشور از آغاز سال و کم‌بارشی در پاییز، وجود توده هوای بسیار گرم مستقر در شمال آفریقا بود که تا شرق اروپا نفوذ کرد و سبب شد سیستم‌های بارشی، که در مدیترانه شرقی توسعه می‌یابند و وارد ایران می‌شوند، امسال فعال نشوند.

در پایان، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی از وقوع بارندگی در پایان فصل پاییز نوید می‌دهد و می‌گوید: «بر اساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته، با توکل به خدا برای دو هفته آینده [در ادامه هفته جاری و هفته پیش‌رو]، بارش‌های قابل‌قبولی را بخصوص در نیمه غربی کشور خواهیم داشت. اما با توجه به داده‌های مرکز هواشناسی، متأسفانه نیمه شرقی کشور از لحاظ بارندگی آنچنان با شرایط مطلوبی مواجه نخواهد بود.»