ماجرای اعتراض شاه به دفن اموات ارامنه در تهران

در محله‌های ارمنی‌نشین همچون دروازه قزوین و در محدوده سنگلج و مکان‌هایی که ارمنی‌ها ساکن بودند قبرستان‌های کوچکی وجود داشت که با توسعه شهر و ساخت‌وساز‌های جدید از بین رفت. دفن اموات ارامنه تهران از همان ابتدا در محدوده شهری ماجرا‌های خودش را داشت؛ به‌خصوص در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه.

 در سندی که در موسسه تاریخ معاصر ایران نگهداری می‌شود، نامه‌ای از ناصرالدین‌شاه وجود دارد که خطاب به وزیر خارجه خود نوشته است: «پروتستانی‌‌ها ما بین دروازه قزوین و گمرک احداث قبرستانی کرده‌اند در داخل شهر؛ سه هزار زرع زمین را دیوار کشیده‌اند؛ چند اتاق ساخته، اموات را آنجا دفن می‌کنند. ایجاد قبرستان جدید در داخله شهر عموماً برای مسلمان‌ها غدغن است تا چه رسد به فرنگی و ارمنی. چه شده است؟ به اجازه کی این کار شده است، یعنی چه؟ و می‌گویند که در اینجا کلیسایی هم بنا خواهند کرد. درست از کنت و ... تحقیق کرده به عرض می‌رساند و باید منع شدید کرد.»

مزار لویی آندره ارنست کلوکه

مرگ «لویی آندره ارنست کلوکه» پزشک دربار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه باعث شد تا تدفین مسیحیان در تهران شکل رسمی‌تری به خود بگیرد. او را نزدیکی محله دولاب که ارمنی‌ها هم در آن محدوده دفن می‌شدند به خاک سپردند. از آن پس قبرستان گسترش پیدا کرد و اموات ارمنی‌ها، آشوری‌ها، ‍ مسیحیان کاتولیک و... در آنجا دفن شدند و به نام قبرستان دولاب شهره شد. این قبرستان را قدیمی‌ترین قبرستان ارامنه تهران می‌نامند. البته بعد از سال ۱۳۷۵ دیگر کسی در این قبرستان به خاک س‍پرده نشده است.

وارد قبرستان دولاب که می‌شوید سنگ‌قبر‌های بسیاری با نام افراد مشهور وجود دارد. نام‌هایی که روایت‌های شنیدنی در پس خوددارند. از جمله مشاهیر دفن شده در آرامستان دولاب می‌توان به «اوانس اوگانیانس» اولین کارگردان سینمای ایران و همچنین بانی اولین مدرسه بازیگری در ایران، «آنتوان سوروگین» مشهورترین و پرکارترین عکاس دوران قاجار، «کنت دومونت فرت» پایه‌گذار و نخستین رئیس نظمیه تهران در دوره قاجارو «شاهین سرکیسیان» پایه‌گذار تئاتر مدرن در ایران نام برد.

گورستان ارمنی‌ها در ونک، عکس از دکتر منوچهر ستوده

سال ۱۳۵۳ قبرستانی در حومه شهر تهران به نام آرامستان بوراستان در جنوب شرقی تهران ساخته شد که همچنان ارامنه تهران اموات خود را آنجا به خاک می‌س‍پارند.

در محدوده ده ونک نیز قبرستانی مختص ارامنه وجود داشت که بعد از تغییر کاربری و ساخت ورزشگاه آرارات در زمین‌های آن سنگ‌قبر‌های باارزش به قبرستان دولاب منتقل شد.