پیش بینی تکان دهنده از پیری جمعیت ایران تا ۲۰۸۰

پیش‌بینی جمعیت ایران در برنامه هفتم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی تا افق ۱۴۳۰

مدل پیش‌بینی‌های جمعیت بر اساس داده‌هایی، چون میزان زادوولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت صورت می‌گیرد که میزان زادوولد به‌خاطر تأثیر بسیار آن در تعداد و ساختار سنی جمعیت، دارای حساسیت بسیار بیشتری نسبت به سایر مؤلفه‌هاست. بر اساس آخرین مطالعات مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور و با استفاده از جمعیت تخمینی آن در سال ۱۴۰۳، به تفکیک سن و جنس جمعیت ایران را در افق ۱۴۳۰ پیش‌بینی کرده‌اند.

برای پیش‌بینی جمعیت از برنامه اسپکتروم که برای پیش‌بینی‌های جمعیتی در ایران و تمام کشور‌های دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد استفاده می‌شود، بر اساس این پیش‌بینی‌ها سه مدل پیشروی طراحی شده است.

فرض باروری: در سناریو‌های پیش‌بینی بر اساس فرض افزایش یا تثبیت سطح باروری از ۱/۶۱ فرزند برای هر زن از ابتدای اجرا تا پایان سال برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه و در ادامه برای افق ۱۴۳۰ است.

سناریوی اول: با فرض افزایش سطح باروری از ۱/۶۱ به‌ازای دو و نیم فرزند برای هر زن تا پایان ۱۴۰۷ و تثبیت سطح باروری در ۲/۵ هر فرزند برای هر زن از سال ۱۴۰۸ تا ۱۴۳۰

سناریوی دوم: فرض تثبیت سطح باروری ۱/۶ فرزند برای هر زن تا سال هدف

سناریوی سوم: فرض افزایش سطح باروری از ۱/۶۱ فرزند برای هر زن تا سال ۱۴۳۰ به‌نحوی‌که جمعیت ایران به ۱۵۰ میلیون نفر برسد.

در سناریوی اول درصورتی‌که بر اساس هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه نرخ باروری نرخ باروری به۲/۵ فرزند به‌ازای هر زن تا پایان برنامه سال ۱۴۰۷ افزایش پیدا کند و پس از آن تثبیت شود تحولات جمعیتی ایران تا سال ۱۴۳۰ نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت پایان برنامه ۱۴۰۷ افزایش آرام و پس از تثبیت با کاهش رشد جمعیت در افق ۱۴۳۰ روبرو هستیم. بر اساس این سناریو جمعیت ایران در این سال در صورتی به حدود ۱۰۵ میلیون‌نفری برسد تولد‌ها نیز به تبعیت از قبل ادامه خواهد داشت به‌طوری که میزان تولد کشور در ابتدا که برنامه هفتم توسعه به یک ۱۴۷۰ هزار تولد و در افق ۱۴۳۰ به یک میلیون و ۵۴۰ هزار تولد در سال خواهد رسید.

اما بر اساس سناریو دوم: درصورتی‌که تثبیت نرخ باروری در۱/۶۱ فرزند به‌ازای هر زن تا سال ۱۴۳۰ داشته باشیم تحولات جمعیت کشورمان تا این سال نشان می‌دهد که تثبیت نرخ باروری در ۱/۶۱ فرزند به‌ازای هر زن نرخ رشد جمعیت کشورمان تا سال ۱۴۰۸ روند کاهشی را طی خواهد کرد، اما این روند تا سال ۱۴۲۰ نیز ادامه خواهد داشت و از سال ۱۴۲۵ تا ۱۴۳۰ هم رشد جمعیت کشور منفی خواهد بود.

در فرض مذکور جمعیت کشور از ۸۴ میلیون و ۹۲۰ هزار نفر به یک ۹۱ میلیون و در سال ۱۴۲۵ خواهد رسید، اما در سال ۱۴۳۰ این جمعیت با کاهش روبرو خواهد بود و به حدود ۹۰ میلیون ۶۴۰ هزار نفر خواهد رسید.

سناریو سوم نیز حکایت از این دارد که سطح افزایش باروری موردنیاز برای رسیدن جمعیت کشور به ۱۵۰ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ محاسبه شده است. بر اساس پیش‌بینی‌ها صورت گرفته میزان باروری کل کشور بین سال‌های ۱۴۰۳ تا ۱۴۳۰ نشان می‌دهد که برای اینکه جمعیت کشور ما به ۱۵۰ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ برسد میزان باروری کل در طول پیش دوره باید به‌گونه‌ای باشد که از۱/۶۱ فرزند به‌ازای هر زن در سال اول برنامه به ۸/۲ فرزند به‌ازای هر زن در سال ۱۴۳۰ برسد در غیر این صورت جمعیت کشور به ۱۵۰ میلیون نخواهد رسید.

همچنین پیش‌بینی شده است که نرخ رشد جمعیت تا پایان برنامه هفتم توسعه یعنی سال ۱۴۰۸ و پس از آن هم روند صعودی خواهد بود، اما در افق ۱۴۳۰ به بیش از ۳ درصد خواهد رسید. با درنظرگرفتن این پیش‌فرض تعداد جمعیت تعداد جمعیت کشور از ۸۴ میلیون و ۹۲۰ هزار نفر با افزایش معناداری به ۱۴۹ میلیون و نفر خواهد رسید که با واقعیت فعلی جامعه این موضوع بسیار بعید به نظر می‌رسد تا محقق شود.

ساختار سنی جمعیت ایران

جمعیت ایران مانند بسیاری از کشور‌های درحال‌توسعه پس از کاهش مداوم باروری و افزایش سن امید به زندگی از یک سو و از سویی دیگر پیشرفت‌های پزشکی و بالارفتن سطح شرایط بهداشتی دچار تغییرات اساسی شده و ساختار گروه سنی ۰ تا ۱۴ساله از ۴۵. ۵ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است.

از سوی دیگر سهم جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال نیز در کشور دچار تحولات جدید شده است آن‌طور که در سرشماری‌های گذشته در فاصله سال‌های ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ نرخ جمعیت جوان کشور دچار سیر نزولی شده و از میزان ۳۵. ۴۸۵ در سال ۱۳۸۵ به ۲۵/۱ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. در مقابل جمعیت گروه سنی ۳۰ تا ۶۴ سال از ۱/۲۵در طول چهار دهه گذشته به ۸/۴ رسیده است.

جابه‌جایی سن جمعیت به آن معناست که ایران به‌سوی سالمندی حرکت می‌کند.

در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن داشته‌اند، اما در ۳۰ سال آینده ۲۵ درصد جمعیت کشور که ۶۰ سال سن دارد و در سال ۱۴۰۹ جمعیت بالای ۶۵ سال ایران به حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت.

بر اساس سناریو متوسط سازمان ملل که در سال ۲۰۱۷ پیش‌بینی صورت‌گرفته است تا سال ۲۰۲۵ نزدیک ۱۲ درصد از جمعیت ایران در سنین بالای ۶۰ سال قرار دارند و این نسبت تا سال ۲۰۵۰ به ۳۲ خواهد رسید یعنی در آن سال‌ها یک‌سوم از جمعیت ایران سالخورده خواهند بود. پیش‌بینی‌های سازمان ملل همچنین اضافه می‌کند که درصد سالخوردگی جمعیتی ایران تا سال ۲۰۸۰ به حدود ۴۰ درصد جمعیت کشور خواهد رسید.

بر اساس آخرین آمار‌ها جمعیت کشور حدود ۳۲ سال است این شاخص از سوی سازمان ملل در سال ۲۰۱۷ بازنگری شده در سال ۱۴۰۴ میانه‌سنی به حدود ۳۶ سال و در سال ۱۴۲۹ به حدود ۴۵ سال افزایش خواهد یافت.