شکاف عمیق آموزشی در مدارس کشور؛ هرچه پولدارتر باشید می توانید آموزش بهتری بگیرید
دانش‌آموزانی که از امکانات آموزشی بهتر و منابع غنی‌تری در مدارس غیرانتفاعی بهره‌مند هستند، به‌طور طبیعی شانس بیشتری برای کسب معدل بالاتر دارند. این در حالی است که دانش‌آموزان مدارس دولتی، به دلیل کمبود منابع و امکانات، اغلب در رقابت نابرابری قرار می‌گیرند.
«نقدی بر تبعیض‌های ساختاری کنکور سراسری» عنوان یادداشتی به قلم سید محی‌الدین حسینی‌مقدم است که در آن آمده؛ عدالت آموزشی به عنوان یکی از اصول اساسی توسعه اجتماعی و اقتصادی، همواره دغدغه اصلی سیاستگذاران در نظام‌های آموزشی مختلف جهان بوده است. در ایران نیز اهمیت این موضوع غیرقابل انکار است. با این حال، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در مسیر تحقق عدالت آموزشی قرار دارد، نظام پذیرش دانشجو از طریق کنکور سراسری است. شرط معدل به عنوان یکی از معیارهای تاثیرگذار در این آزمون، به جای کاهش نابرابری‌ها، به تقویت و بازتولید تبعیض‌های ساختاری منجر شده است. این مقاله به بررسی انتقادی تاثیر شرط معدل در کنکور سراسری می‌پردازد و ضرورت حذف آن را در راستای تحقق عدالت آموزشی مطرح می‌کند.
تحلیل وضعیت موجود: بازتولید نابرابری از طریق شرط معدل- در نظام آموزشی ایران، شرط معدل در پذیرش دانشگاه‌ها، به خصوص با تاکید بر سوابق تحصیلی سال‌های یازدهم و دوازدهم، به عنوان یک عامل تاثیرگذار در موفقیت یا ناکامی دانش‌آموزان در کنکور سراسری مورد توجه قرار گرفته است. هر چند که این شرط به ظاهر می‌تواند به ارزیابی جامع‌تر دانش‌آموزان کمک کند، اما در عمل به عنوان عاملی برای تشدید نابرابری‌های آموزشی عمل می‌کند. تفاوت‌های ساختاری میان مدارس مختلف، به‌ویژه مدارس دولتی و غیردولتی و امکانات آموزشی نابرابر میان آنها باعث شده است که شرط معدل به جای ایجاد فرصت‌های برابر، به‌طور ناخودآگاه به ابزاری برای حفظ موقعیت طبقاتی گروه‌های برخوردار تبدیل شود. دانش‌آموزانی که از امکانات آموزشی بهتر و منابع غنی‌تری در مدارس غیرانتفاعی بهره‌مند هستند، به‌طور طبیعی شانس بیشتری برای کسب معدل بالاتر دارند. این در حالی است که دانش‌آموزان مدارس دولتی، به دلیل کمبود منابع و امکانات، اغلب در رقابت نابرابری قرار می‌گیرند.
مدارس طبقاتی و تشدید شکاف‌های اجتماعی- وجود ۲۳ نوع مدرسه در نظام آموزشی ایران، خود به‌تنهایی گویای شکاف طبقاتی عمیقی است که در این نظام وجود دارد. این تمایزات، نه تنها از نظر کیفیت آموزش و منابع آموزشی، بلکه از نظر دسترسی به امکانات آموزشی نیز مشهود است.
دانش‌آموزانی که در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند، به دلیل پرداخت هزینه‌های بالا و دسترسی به منابع بهتر، به‌طور طبیعی از شانس بیشتری برای موفقیت در سیستم آموزشی برخوردارند. در مقابل، دانش‌آموزان مدارس دولتی که غالبا از خانواده‌های کم‌درآمد هستند، با امکانات محدودتر و فرصت‌های کمتری مواجهند. این اختلافات ساختاری، به‌طور مستقیم بر معدل این دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد و در نتیجه، شرط معدل به عاملی برای حذف تدریجی این دسته از دانش‌آموزان از چرخه رقابت تحصیلی تبدیل می‌شود.
ضرورت حذف شرط معدل: راه‌حلی برای ارتقای عدالت آموزشی- با توجه به نابرابری‌های ساختاری موجود در نظام آموزشی ایران، حذف شرط معدل از کنکور سراسری می‌تواند به عنوان یک گام اساسی در جهت تحقق عدالت آموزشی مطرح شود. این اقدام نه تنها به کاهش فشارهای روانی و اقتصادی بر دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها کمک خواهد کرد، بلکه به شناسایی استعدادهای واقعی دانش‌آموزان از طبقات اجتماعی مختلف نیز منجر می‌شود. در غیاب شرط معدل، کنکور می‌تواند به ابزاری برای سنجش استعدادها و توانایی‌های علمی دانش‌آموزان تبدیل شود، نه ابزاری برای بازتولید نابرابری‌های اجتماعی. این تغییر، به‌طور ضمنی به اصلاح نظام آموزشی نیز کمک خواهد کرد؛ چراکه مدارس و معلمان به جای تمرکز بر نمره، بر پرورش استعدادهای فردی و آموزش مهارت‌های کاربردی تمرکز خواهند کرد.
نتیجه‌گیری- در نهایت، شرط معدل به عنوان یکی از عوامل تداوم نابرابری‌های آموزشی در ایران باید مورد بازنگری قرار گیرد. حذف این شرط از کنکور سراسری می‌تواند به تحقق عدالت آموزشی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همه دانش‌آموزان منجر شود. نظام آموزشی ایران نیازمند اصلاحات جدی است تا به جای تقویت شکاف‌های اجتماعی، به بستری برای شکوفایی استعدادهای همه اقشار جامعه تبدیل شود. این تغییرات می‌تواند به ایجاد یک نظام آموزشی عادلانه‌تر و کارآمدتر منجر شود که در آن، همه دانش‌آموزان، فارغ از وضعیت مالی و اجتماعی خود به فرصت‌های برابر برای دستیابی به موفقیت دست یابند.
