کاروانسراهای خراسان جنوبی در راه جهانی شدن
کاروانسراهای خراسان جنوبی از جمله بناهای تاریخی هستند که به لحاظ شاخص‌های معماری با ارزش، نامزد ثبت جهانی شده‌اند تا پنجمین اثر از این استان در فهرست جهانی یونسکو قرار گیرد.
کاروانسراها یکی از آثار معماری نیاکان هوشمند کشورمان است که در جای جای سرزمین پهناور ایران قرار گرفته‌اند و از جاذبه‌های گردشگری به‌ویژه برای گردشگران خارجی به شمار می‌روند.
کاروانسراها برای استراحت کاروان‌ها و مسافرانی ساخته شدند که در راه‌های باستانی و تاریخی رفت و آمد داشتند و این بناها نقش مهمی در مبادلات اقتصادی و فرهنگی بین کشورها و تمدن‌های کهن ایفا کردند.
اغلب کاروانسراها در استان پهناور و کویری خراسان جنوبی را می‌توان به صورت بنایی با ایوان‌ها، حیاط مرکزی، ایوانچه‌هایی بر گرد حیاط، تالارهای چهار گوشه حیاط و اتاق‌هایی در پس ایوانچه‌ها تصور کرد که به خوبی نیاز کاروان‌ها را در مدت استراحت موقت فراهم کرده است.
برخی از این بناها از جمله کاروانسرای اصفاک در شهرستان بشرویه با مشارکت اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و بخش خصوصی مرمت شده است تا به عنوان اقامتگاه بوم‌گردی استفاده شود.
کاروانسرای کلمرد در مسیر جاده قدیم طبس به یزد نیز یکی از کاروانسراهای اعجاب انگیز استان خراسان جنوبی است که فضای دل انگیز و آسمان صافش، هر گردشگری را به خود جذب می‌کند.
کاروانسرای کلمرد قدیم و جدید در کنار هم قرار دارند، کاروانسرای قدیمی بر اثر گذر زمان از بین رفته اما کاروانسرای جدید کاملا سالم در کنار جاده‌ای کم‌تردد، شکوه و تنهایی خاصی دارد.
دو سوی ورودی کاروانسرا در خارج بنا ایوانچه‌هایی دیده می‌شود که در هر طرف ۶ عدد از آنها موجود است و در پای سکوی هر کدام افساربندی ایجاد شده که جای بستن دهانه اسب و شتر کاروانیان بوده و دیدن چنین صحنه‌هایی در کویر مرکزی ایران برای گردشگران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی بسیار جذاب است.
توسعه کاروانسرا در گذر زمان
کاروانسرای قدیمی که مخروبه شده دارای مساحت ۸۵۵ متر مربع و مساحت کاروانسرای جدیدتر سه هزار و ۱۸۴ متر مربع است، این افزایش مساحت طی ۱۰۰ سال در این ۲ بنا که کاربری یکسانی داشته‌اند، مبین این نکته است که این مسیر پر رفت و آمد شده و نیاز به وسعت و گنجایش بیشتر باعث افزایش سطح بنای جدیدتر شده است.
از جاذبه‌های طبیعت‌گردی و گردشگری این منطقه می‌توان به ماسه زارهای کویر حلوان که برای کویرنوردی مناسب و همچنین ارتفاعات جعبه‌ای برای کوهنوردی و صخره‌نوردی اشاره کرد که در مجاورت کاروانسرا قرار دارند.
اما در کنار این ویژگی‌های معماری و جذابیت‌های گردشگری کاروانسراها، انتقال فرهنگ و سنت‌های کشورمان در کنار داد و ستد کالا از کارکردهای مهم و درخور توجه این بناهای تاریخی است که مسوول تهیه پرونده ثبت جهانی کاروانسراهای خراسان جنوبی به آن اشاره دارد.
پریسا جمشیدی گفت: اجزای اصلی کاروانسراها، سردر و هشتی ورودی، حیاط، حجره‌ها، آب انبار، برج و اصطبل‌ها هستند که با اندکی تفاوت و تغییر می‌توان آنها را در همه نقاط ایران مشاهده کرد.
وی افزود: ۲۴ کاروانسرای ارزشمند و باشکوه در استان خراسان جنوبی قرار دارد که برخی از آنها مرمت و بازسازی شده‌اند.
مسوول تهیه پرونده ثبت جهانی کاروانسراهای خراسان جنوبی گفت: کاروانسراهای سرایان، کلمرد، جوخواه و چهار گنبد طبس، اصفاک بشرویه و خوشاب فردوس از جمله کاروانسرای مرمت شده و در حال بهره برداری استان هستند.
وی اظهار داشت: کاروانسرای شور در فردوس و زردان در زیرکوه نیز در حال مرمت و بازسازی هستند.
نامزدی کاروانسراهای خراسان جنوبی برای ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم گفت: نامزدی کاروانسراهای خراسان جنوبی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو مورد تایید قرار گرفته است و در سال جدید میلادی به عنوان پنجمین اثر این استان ثبت جهانی می‌شود.
حسن رمضانی افزود: در این پرونده برخی کاروانسراهای کشور که واجد ارزش تشخیص داده شده به لحاظ اسلوب و مشخصات معماری وجود دارد که تعدادی از کاروانسراهای خراسان جنوبی نیز مورد تایید قرار گرفته است.
وی بیان کرد: از جمله کاروانسرای چهل پایه استان که بین راه نایبند به راور قرار گرفته است لذا امیدواریم با این اتفاق به لحاظ آثار ثبت شده جهانی جزو استان‌های پیشرو در شرق کشور باشیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به روند ثبت جهانی یک اثر گفت: ابتدا اثر تاریخی واجد ارزش شناسایی و به یونسکو معرفی می‌شود و پس از آن یونسکو با بررسی مستندات و وضعیت بنا آن را در فهرست موقت ثبت می‌کند.
وی از اختصاص ردیف اعتبار ملی پایدار و پایگاه مدیریتی به ثبت هر یک از آثار جهانی خبر داد و افزود: در صورتی که اثر در فهرست جهانی قرار گیرد از مهمترین پیامدهای جهانی شدن این است که بنای تاریخی ردیف اعتباری ملی گرفته و همچنین کمک‌های فنی و اعتباری یونسکو به آن اختصاصی می‌یابد.
رمضانی اظهار داشت: معرفی اثر جهانی شده به ۱۶ زبان دنیا از دیگر مزایای جهانی شدن است.
آسبادها، ششمین اثر در انتظار ثبت جهانی
وی گفت: ششمین اثر در انتظار ثبت جهانی هم آسبادهای خراسان جنوبی است و امیدواریم برای سال ۲۰۲۲ آسبادها (آسیاب بادی) ثبت شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی افزود: تاکنون ۲۹۶ سنگ آسباد در استان شناسایی شده و حدود ۷۰ درصد آسبادهای شناسایی شده ایران در خراسان جنوبی است.
وی گفت: در وضع موجود بیشترین تمرکز آسبادهای ایران در شهر طبس مسینا بوده گرچه در گذشته شهر نهبندان بزرگترین زنجیره آسبادهای دنیا را داشته اما اغلب آنها تخریب شده و اکنون از ۹۰ آسباد ۱۴ مورد باقی مانده است.
رمضانی عنوان کرد: آسبادهای خواف و نشتیفان در خراسان رضوی ، قلعه مچی و چند مورد دیگر در سیستان و بلوچستان ، طبس مسینا، علی‌آباد و نوغاب هندوالان در شهرستان درمیان، خوانشرف، خونیک سفلی و چهارفرسخ در شهرستان نهبندان از جمله آسبادهایی هستند که در فهرست ثبت جهانی قرار خواهند گرفت.
آثار تاریخی و طبیعی خراسان جنوبی در فهرست میراث جهانی در سال‌های اخیر به چهار اثر «باغ و عمارت اکبریه بیرجند»، «قنات بلده فردوس»، «بیابان لوت» و «روستای حوله بافی خراشاد» افزایش یافت.
قنات بلده فردوس و بیابان لوت (مشترک بین استان‌های خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان) سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند و براساس اعلام شورای جهانی صنایع دستی در سال ۱۳۹۷ روستای خراشاد شهرستان بیرجند به عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) معرفی شد.
تعداد کل آثار ثبت ملی شده در استان خراسان جنوبی ۹۲۹ اثر اعلام شده که از این تعداد ۷۱ اثر طبیعی، ۷۳ اثر معنوی، ۷۷۸ بنا و محوطه و هفت شی تاریخی است.
منبع: ایرنا
68
