موزه مردم شناسی فردوس بیرجند در پیچ و خم اعتبارات

حمام خیروز یکی از بناهای تاریخی شهر تون است که در سال‌های اخیر پس از مرمت و بازسازی به موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده شد و شامل دو بخش آداب و رسوم حمام در منطقه و مشاغل قدیم فردوس است.

حمام خَیروز در ضلع جنوبی امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم واقع شده است و تاریخ ساخت بنای اولیه آن به دوره صفویه بر می‌گردد که در سال ۱۳۳۵ بخش‌هایی به آن اضافه شده است.

این حمام در زلزله سال ۱۳۴۷ به طور جدی آسیب دید و پس از آن غیرقابل استفاده و متروک بوده است.

معماری حمام خیروز مانند حمام‌های سَردشت و کوشک در منطقه منحصر به‌فرد بوده و نکته جالب توجه در ساخت آن اینکه حمام طوری طراحی شده که آب قنات وارد سربینه مردانه شده پس از عبور از طول سربینه زنانه از آن خارج می‌شود و این حمام دارای دو قسمت (زنانه و مردانه) کاملا مجزا بوده است.

این بنای تاریخی به جز آسیب‌هایی که در زلزله به آن وارد شد، پس از زلزله نیز مورد بی‌توجهی و ناملایماتی قرار گرفت و آسیب‌های طبیعی و انسانی به آن وارد شد تا اینکه در سال ۱۳۸۳ نمایندگی میراث فرهنگی شهرستان پیشنهاد ثبت آن را داد و با شماره ۱۲۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

پس از انجام مطالعات تصمیم بر آن شد که مرمت و بازسازی آن با کاربری موزه مردم شناسی فردوس انجام شود و شروع عملیات مرمت بنا از سال ۱۳۸۶ آغاز شد.

موزه مردم شناسی فردوس سال ۹۰ با هدف معرفی فرهنگ، آداب و رسوم و سنن قدیمی این شهر در ساختمانی قدیمی با قدمت ۲۰۰ ساله واقع در پشت امامزادگان شهر فردوس ایجاد شد و در ابتدای فعالیت، متولی این موزه نماینده سابق شهرستان بود اما در حال حاضر یک سال است که به بخش خصوصی واگذار شده است.

همین واگذاری به بخش خصوصی موجب شده تا برخی مسوولان از مسوولیت نسبت به این بنای ارزشمند تاریخی و مکان گردشگری فاصله بگیرند و برای بهسازی و مرمت این موزه، موضوع همیشگی کمبود و نبود اعتبار را مطرح کنند.

موزه مردم شناسی علیرغم مرمت و بازسازی‌هایی که در آن صورت گرفته، با مشکلات فراوانی روبه‌رو است؛ فرسوده بودن بنا و مانکن‌های داخل موزه از جمله مشکلاتی است که متولی فعلی این موزه به آن اشاره کرد.

طاهره ارغشی گفت: از ابتدای واگذاری موزه اقدامات خوبی از جمله نصب دوربین داخل موزه، جمع‌آوری ظروف قدیمی که بیانگر فرهنگ و سنن قدیم شهر فردوس است انجام شده، ولی تاکنون حمایتی از سمت مسوولان ذیربط برای این موزه صورت نگرفته است.

وی افزود: موزه مردم شناسی فردوس در بر گیرنده آداب و رسوم قدیم فردوس، رسوم و مراسم ازدواج، حنابندان و حجامت در حمام، بادکشی، مشاغل قدیمی فردوش مثل تون بافی، پنبه زنی، ساخت کلاه نمدی و قالی‌بافی در قسمت حمام زنانه به معرض نمایش گذاشته شده است.

سرپرست موزه مردم شناسی فردوس با اشاره به اینکه اسفند ۹۷، طبق تفاهم‌نامه با میراث فرهنگی، این موزه را تحویل گرفته است گفت: رویکرد این بود که باید به بناهای تاریخی اهمیت داده شود، که این امر خود باعث ایجاد اشتغال و درآمد برای مردم شهر می‌شود.

وی گفت: با توجه به اینکه شهرستان فردوس بزرگترین شاهراه بوده و در مسیر ۱۲ استان قرار دارد، می‌توان با احیای موزه و بازسازی بناهای تاریخی، فرهنگ غنی و رسوم قدیمی مردم فردوس را به گردشگران و مسافران نشان داد.

ارغشی افزود: در مکاتباتی که با مدیریت میراث فرهنگی شهرستان داشتیم مبنی بر بازسازی موزه، ایجاد فضای سبز و ایجاد استند تبلیغاتی رو به روی موزه اما هر بار با مشکل کمبود بودجه مواجه شده‌ایم.

وی تصریح کرد: با متولی امامزادگان هم صحبت کردیم تا اجازه دهند بنر موزه مدتی روی استندی که در سمت آشپزخانه امامزاده نصب است قرار گیرد، اما شب که بنر را تحویل می‌دادم، صبح بنری در کار نبود.

متولی موزه مردم شناسی شهرستان فردوس افزود: مکاتبات بسیاری با مسوولان مبنی بر نصب استند موزه بر دیوار بازارچه بانوان واقع در پارک تون داشتیم که بی‌نتیجه بود.

وی گفت: همچنین به مناسبت‌های مختلف با ادارات مکاتبه کردم که کارکنان با تخفیف ۵۰ درصدی به همراه خانواده از موزه مردم شناسی شهرمان بازدید کنند اما استقبال چندانی نشد و کسانی هم که مراجعه کردند بعضا هزینه‌ای پرداخت نمی‌کردند.

ارغشی به جانمایی نادرست موزه فردوس اشاره کرد و گفت: این موزه در پشت ساختمان امامزادگان واقع شده است و برای مسافران و گردشگران دید خوبی ندارد.

وی فرسوده بودن بنای موزه را یکی از مشکلات اصلی عنوان کرد و گفت: از فروردین ماه ۹۸ مکاتباتی با میراث فرهنگی به جهت مرمت بنای موزه انجام شده که سقف موزه در اثر بارندگی در حال ریزش بوده و بندکشی پشت بام نیز خراب است اما میراث فرهنگی طبق روال گذشته نبود اعتبار را بهانه کردند.

ارغشی هزینه بلیت بازدید از موزه را ۳۰ هزار ریال عنوان کرد و افزود: این هزینه مستقیم به خزانه دولت واریز می‌شود و چیزی عاید ما نمی‌شود.

وی با اشاره به خاکی بودن مسیر موزه بیان داشت: مسیر خاکی موزه نمای خوبی برای گردشگران و مسافران ندارد.

وی گفت: می‌توان با تشکیل سازمان‌های مردم نهاد کارهای مختلفی در این حوزه انجام داد به شرط این که مسوولان و دستگاه‌های ذیربط همراهی و همکاری کنند.

مردم پای کار بیایند

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان فردوس هم گفت: برای حفظ میراث فرهنگی و گردشگری و احیای شهر تاریخی تون باید مردم پای کار بیایند.

روح الله صداقت طالبی افزود: موزه مردم شناسی فردوس باید به تشکل غیر دولتی یا برای نگهداری و مدیریت به بخش خصوصی واگذار شود.

وی گفت: در مورد جذب افرادی که دارای مجموعه اشیای قدیمی هستند خیلی تلاش کردیم که متاسفانه بی‌نتیجه بود.

وی با بیان اینکه اعتبارات تخصیص یافته برای مرمت کل آثار تاریخی روستایی و شهری شهرستان فردوس بسیار ناچیز است افزود: بودجه‌ای که برای سال‌ جاری اختصاص داده‌اند، ۲۹۰ میلیون ریال اوراق سال ۱۴۰۱ است که این یعنی فقط ۱۷۰ میلیون ریال پول نقد و با این مبلغ نمی‌توان عملا کار شاخصی را انجام داد.

رییس اداره میراث فرهنگی فردوس گفت: سال ۸۹ موزه مردم شناسی فردوس که حمام قدیمی و عام‌النفعه در منطقه تاریخی سادات و مربوط به دوره قاجار است، با هزینه بسیار زیادی مرمت شده و سال ۹۰ به بهره‌برداری رسید.

وی افزود: با توجه به تخصیص اعتبارات اندک در حوزه مرمت بناهای تاریخی، میراث فرهنگی توان بازسازی دوباره موزه را ندارد و مردم باید پای کار بیایند.

صداقت تصریح کرد: بعد از زمستان یکسری بازسازی در موزه انجام می شود اما اگر کل موزه را بخواهیم مرمت کنیم با اعتبارات سال جاری امکان‌پذیر نیست.

وی رویکرد میراث فرهنگی شهرستان را اجرای طرح توسعه شهر تاریخی تون به سمت احیای طرح گردشگری مذهبی فردوس عنوان کرد و گفت: احیای طرح گردشگری مذهبی شهرستان با محوریت امامزادگان، مسجد جامع، احیای راسته بازار، احیای مجموعه اقامتی در قالب زائرسرا و کاروانسرای جاویدی و جوادی، احیای موزه نسخ خطی و مجموعه فرهنگی در مدرسه علیا و حبیبیه، احیای مجموعه پذیرایی در حمام جهانیار، احیای حوزه فرهنگی و مذهبی در مجموعه تاریخی کوشک و مسجد سیدی و استفاده از سایر بناهای موجود در سه محله سادات، میدان و عنبری است.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان فردوس گفت: زمین‌های شهر تاریخی تون برخلاف باور عموم در تملک میراث فرهنگی نبوده و از مردم است، میراث فرهنگی تنها نظارت بر ساخت و سازها با توجه به ضوابط شهر تاریخی را برعهده دارد.

وی با بیان اینکه باید نگاه مسوولان در حوزه اعتبارات میراث فرهنگی تغییر کند تصریح کرد: شهر تاریخی تون هویت مردم فردوس بوده و شناسنامه شهر فردوس است که مردم باید از این شناسنامه مراقبت و حفاظت کنند.

صداقت گفت: با موزه‌های آب و مسائل مرتبط فرهنگی که در منطقه بوده همچنین موزه مردم شناسی که داخل سه محله قرار دارد، می‌توان طرح توسعه گردشگری مذهبی را با مرکزیت امامزادگان شکل داد.

وی افزود: از مهمترین اقداماتی که باید در احیای شهر تاریخی تون مد نظر مسوولان قرار بگیرد، بازسازی دیوارهای ارگ شهر تاریخی تون است که می‌توان با حذف میدان گلشن و استفاده از معابر دور ارگ فردوس را در اولین نقطه ورودی به عنوان شهر تاریخی به مسافران معرفی کرد.

منبع: ایرنا

68