بلای گردشگری ناهمسو بر سر پناهگاه حیات وحش یخاب اصفهان

گردشگری ناپایدار همین است که آن را به بهای تهدید پهنه زیستی و طبیعی منطقه‌ای که نام پناهگاه حیات وحش را هم دارد رسمیت ببخشیم. ورود افراد و گردشگران در مناطق چهارگانه محیط زیست ممنوع است مگر با مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست.

اما سوال این است وقتی سازمان حفاظت محیط زیست آفرودسواری را گردشگری ناهمسو با محیط زیست می‌داند، چرا نوار ریگ بلند، در پناهگاه حیات وحش یخاب باید با مجوز، جولانگاه آفرودسواران و بلیزرسواران آمریکایی باشد.

مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست یعنی، پارک‌های ملی، مناطق حیات وحش، مناطق حفاظت شده و آثار طبیعیِ ملی نباید عرصه تاخت و تاز آفرودها باشند، این موضوع صریح و واضح است.

پناهگاه حیات وحش یخاب، در شهرستان آران و بیدگل یکی از مناطقی است که به تازگی در شمار مناطق چهارگانه درآمده است و هنوز مطالعه تفضیلی آن انجام نشده است اما نوار ریگ بلند در محدوده این پناهگاه، نقطه آغاز آفرودسواری در کویر مرنجاب است.

گفته می‌شود نوار ریگ بلند محل تعارض است و باید مرز حیات وحش یخاب جابه جا شود، چرا که تخریب‌ها در این محدوده کار را به جایی رسانده که باید از مرز پناهگاه حیات وحش خارج شود اما از آنجا که هنوز طرح مطالعاتی این منطقه تکمیل نشد، نباید اجازه داد، گردشگری مهیجی که بیم تخریب و تهدید این پهنه و زیستمندانش را دارد بلای جان پناهگاه حیات وحش یخاب شود.

این سال‌های اخیر کویر مرنجاب در مجاورت پناهگاه حیات وحش یخاب مورد توجه ریگ‌نوردان و آفرودسواران بوده است، آن سوتر کویر ریگ جن در شرق اصفهان هم همین طور و هر ۲ از این گردشگری نامانوس با محیط زیست به شدت رنجانده شده‌اند.

کارشناسان محیط زیست معتقدند که نباید این مناطق، محلی برای تفرج‌های تهدیدآمیز باشد و باید از هرآنچه گردشگری ناهمسو متوجه این کویرها، رمل‌ها و زیستمندان آنها می‌کند جلوگیری کرد.

گرچه سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که برای جهت دادن به این نوع گردشگری که گاهی منجر به تخلف و تهدید در این مناطق شده باید در قالب‌های ضابطه‌مند و مدیریت شده به آن سمت و سو داد اما به نظر می‌رسد ضابطه‌های سازمان حفاظت محیط ‌زیست و یا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری نتوانسته کارساز و جلودار باشد و نبود آگاهی و آموزش کافی به گردشگری تهدیدآمیز در این عرصه‌های طبیعی منجر شده است.

بنابراین به گفته کارشناسان محیط زیست، گردشگری مهیج آفرودسواری چه بی‌مجوز و چه با مجوز در شرایط فعلی بدون شک با تخریب و تهدیدهای غیرقابل جبران این عرصه‌های طبیعی همراه است.

در حالی که کارشناسان بر این باورند که آفرودسواری برای عرصه‌های کویری آسیب‌زا و مخرب است، همچنان برخی از مسئولان در تکاپو برای ترویج و معرفی جاذبه‌های گردشگری ناهمسو با محیط زیست هستند.

در این میان هم عده ای از بلیزرسواران، چیزی در حدود ۶۰ بلیزر آمریکایی ۲ دیفرانسیل از روی نبود آگاهی کافی در تلاش‌ هستند تا در مدت زمانی ۲۲ تا ۲۴ بهمن خود را به مرنجاب و نوار ریگ بلند برسانند تا گوش به گوش پناهگاه حیات وحش یخاب تاخت و تاز کنند.

تامل برانگیز اینجاست که گفته‌ می‌شود مسئولان شهرستان آران و بیدگل در تلاش برای معرفی جاذبه‌های گردشگری، موافق آمدن این بلیزرسواران هستند اما تا این لحظه اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان روی خوش نشان نداده و اداره حفاظت محیط‌زیست این شهرستان از دادستان آران و بیدگل خواسته تا با صدور دستور قضایی مانع ورود بلیزرسواران به کویر مرنجاب در مجاورت پناهگاه حیات وحش یخاب شود.

شروع پاییز همین امسال بود که در جریان آفرودسواری در کویر مرنجاب ، یک کَل جان به لب شد. کَلی که در فصل جفت‌گیری گویا از کویر ملی به سوی پناهگاه حیات وحش یخاب راهی بود و در این میانه اسیر هیجان آفرودسواران شد. اتفاقی که در فضای مجازی به شدت به چشم همگان آمد و عاقبت متخلفان محیط زیستی را به دادگاه کشاند اما این پایان ماجرا نیست و همچنان تن مرنجاب و یخاب در میانه بیم و امید می‌لرزد.

پناهگاه حیات وحش یخاب، به مساحت ۲۷۲ هزار هکتار مصوب شورای عالی محیط زیست است. این پناهگاه از جانب شمال رو به سوی پارک ملی کویر و در جانب جنوب رو به سوی منطقه حفاظت شده کوه‌های کرکس است. نزدیک‌ترین منطقه حفاظت شده به این پناهگاه حیات وحش، منطقه حفاظت شده قمصر و برزک است.

ساز ناکوک گردشگری و محیط زیست در نوار ریگ‌بلند

سید عباس نگهبان، رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل گفت: آران و بیدگل در این چند سال اخیر بسیار زیاد مستعد گردشگری بوده است. بسیاری از گردشگران کویر مشتاق سفر به مرنجاب و آبوزیدآباد هستند و اما تداخلی که گردشگری ریگ‌نوردی با محیط زیست پیدا کرده است ، قسمتی از پناهگاه حیات وحش یخاب است.

از نگاه نگهبان گردشگری می‌تواند صنعت پاکی در راستای اهداف زیست محیطی باشد اما چنانچه با محیط زیست هماهنگ باشد.

وی در این رابطه افزود: متاسفانه در سطح شهرستان با مواردی مواجه می‌شویم که تعداد خیلی زیادی از این گردشگران بدون هماهنگی با محیط زیست و یا حتی بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان وارد منطقه یخاب می‌شوند.

نگهبان یادآور شد: چنانچه قرار است گروهی به شهرستان آران و بیدگل برای کویرنوردی سفر کنند به دلیل تداخل کویرنوردی با مناطقی از پناهگاه حیات وحش یخاب باید با اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان هماهنگ کنند و مجوز بگیرند و بعد وارد پناهگاه حیات وحش یخاب شهرستان آران و بیدگل شوند و چنانچه این اتفاق بیفتد با دستوری که از دادستانی شهرستان داریم می‌توانیم از این کار با هماهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان جلوگیری کنیم.

این مقام حفاظت محیط زیست شهرستان آران و بیدگل تاکید کرد: وقتی پناهگاهی مصوب شد هرگونه تداخل به داخل پناهگاه، چنانچه ضرر و زیانی به منطقه وارد کند ممنوع است، بحث گردشگری می‌تواند در جهت اهداف زیست محیطی باشد ولی چنانچه تخریبی در زمینه زیست محیطی صورت بگیرد، مجبوریم با آن برخورد کنیم.

اشاره نگهبان به گردشگرانی است که با خودروهای ۲ دیفرانسیل ریگ‌نوردی می‌توانند آسیب‌های زیادی به پوشش گیاهی و زیستگاه‌های حیات وحش یخاب وارد کنند، بنابراین، قوچ و میش، کل، بز و انواع گربه‌سانان، پرنده‌های شکاری که مامن‌گاه آنها دِرمنه‌ها و تاغ ‌زارها هستند، همه در صف اول تهدید و آسیب هستند.

وی درباره تبلیغات وسیع اخیر در فضای مجازی، برای ورود ۶۰ بلیزر آمریکایی در مدت بازه زمان یادشده به کویر مرنجاب و اطراف پناهگاه حیات وحش یخاب گفت: برای پیگیری ماجرا با دادستانی شهرستان آران و بیدگل مکاتبه کردیم و دادستان هم دستور داد که اگر بلیزرها غیرقانونی و بدون مجوزهای لازم هستند توسط نیروی انتظامی منع شوند.

آن طور که نگهبان گفت، این گروه بلیزرسوار تاکنون نتوانسته‌اند از اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان مجوزی دریافت کنند، نبود آگاهی از سوی این گروه تا آنجاست که رییس آنها از لزوم داشتن مجوز از حفاظت محیط زیست برای ورود به منطقه تحت حفاظت این سازمان ابراز بی اطلاعی کرده‌اند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل افزود: هیچ گونه اجازه‌ای برای ورود به داخل پناهگاه نمی توانیم بدهیم، هماهنگی‌هایی هم با رییس گروه تحت عنوان "بلیزرسوارن آمریکایی" انجام شد که چنانچه می خواهند خارج از این ضوابط وارد شهرستان شوند و مجوز از اداره کل حفاظت محیط زیست نداشته باشند، اجازه ورود به منطقه نخواهند داشت.

از قرار معلوم گروه بلیزرسوارن آمریکایی با هدف کویرنوردی این‌بار کویر مرنجاب را نشانه گرفته‌اند. از آنجا که محل اتومبیلرانی خودروهای ۲ دیفرانسیل در کویر مرنجاب، نوار ریگ بلند است، جایی که در مرز پناهگاه حیات وحش یخاب قرار دارد بنابراین ورود به این منطقه از مناطق چهارگانه محیط زیست ممنوع است.

نگهبان در این رابطه یادآور شد: یخاب در مجاورت مرنجاب است. نوار ریگ بلند، معروف به محلی است که آفرودسواری انجام می شود و نوار ریگ بلند داخل پناهگاه حیات وحش یخاب است. کسی که با آفرود یا بلیزر وارد منطقه می شود به قصد نوار ریگ بلند وارد می‌شود.

وی یادآور شد: کمپ‌های گردشگری مجاز در داخل پناهگاه حیات وحش یخاب وجود دارد، وقتی گردشگر با مجوز وارد پناهگاه می‌شود ، مقصدش باید همان کمپ گردشگری باشد نه اینکه از آن منطقه تجاوز کند، درست است که کمپ داخل پناهگاه است ولی گردشگر نباید از حوزه کمپ خارج شود. متاسفانه بسیاری از خودروها به خاطر علاقه به ریگ‌نوردی از حوزه کمپ‌ها خارج می‌شوند و وارد پناهگاه حیات وحش می‌شوند.

منطقه حیات وحش یخاب زیر سایه گردشگری ناهمسو

در همین پیوند یک کارشناس مطلع میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در رابطه با ورود این گروه بلیزرسوار به مرنجاب گفت: این افراد زیر مجموعه کانون اتومبیلرانی استان اصفهان و یا تهران هم نبودند، طبق پیگیری های انجام شده نه هماهنگی کرده و نه مجوزی گرفته بودند.

وی که خواست نامش در گزارش ذکر نشود ، افزود: البته مجوزهای اولیه را باید از سازمان حفاظت محیط زیست بگیرند آماری که داده شد، ۶۰ بلیزر آمریکایی بود ولی آمار واقعی‌ که وارد مرنجاب و پناهگاه یخاب می‌شوند باید بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ خودرو در پیش بینی کرد.

وی با اشاره به درخواست اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل از دادستانی شهرستان برای جلوگیری از ورود این بلیزرسواران، یادآور شد: از کانون اتومبیلرانی استان پیگیری شد و آنها هم از کانون اتومبیلرانی تهران پیگیری کردند تمام مکاتبات مبنی بر عدم برگزاری انجام شده است، دادستان دستورش را صادر کرده و حتی فرمانداری منطقه هم در جریان این قضیه قرار دارد.

وقتی چرخ گردشگری از روی ضابطه‌ها می‌گذرد

به گفته سعید یوسف‌پور، کارشناس محیط زیست، حضور در مناطق چهارگانه یعنی پارک ملی، مناطق حیات وحش، مناطق حفاظت شده و آثار طبیعی و ملی بر اساس رویه قانونی با محدودیت‌ها و در بعضی موارد ممنوعیت‌هایی همراه است.

در نتیجه برای اینکه حفاظت خوبی از مناطق چهارگانه انجام شود و بهره‌برداری پایدار و طبیعت‌گردی مسئولانه در این مناطق شکل بگیرد، مطالعات تفضیلی در همه مناطق حفاظت شده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است و در برخی موارد هم به نتیجه رسیده است.

یوسف‌پور با اشاره به پیش‌بینی ۲ منطقه تفرج گسترده و تفرج متمرکز در مطالعات تفضیلی گفت: پیش‌بینی تفرج گسترده این است که افراد پیاده به صورت محدود از مناظر طبیعی و یا حیات وحش دیدن کنند. در زون متمرکز هم ورود افراد در حاشیه مناطق حفاظت شده و با کمک جوامع محلی و ایجاد کمپینگ‌های موقت انجام می‌شود. در منطقه حفاظت اما کسی اجازه ورود ندارد، مگر اینکه حقوق عرفی و شرایط خاصی برای مطالعه باشد.

وی افزود: در منطقه تفرجی و مناطقی که مطالعات تفضیلی دارند هم چیزی به عنوان آفرودسواری نداریم و در این مناطق مسیرهای پیاده روی مشخصی دارد و به هر جایی از این مناطق اجازه ورود گردشگر وجود ندارد.

یوسف پور با اشاره به تصویب اخیر منطقه حیات وحش یخاب به عنوان مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست، گفت: مطالعات جامع و تفضیلی درباره یخاب انجام نشده و زون‌بندی هم ندارد اما تا زمانی که زون بندی شکل نگرفته، باید کل منطقه به عنوان زون حفاظت شده در نظر گرفته شود و حساسیت حفاظتی داشته باشد.

آفرود سواری از نگاه این کارشناس محیط زیست و همفکرانش به عنوان چالشی جدی در کشور و به خصوص در مناطق کویری مطرح است. اشاره ویژه وی به مناطق کویری از جهت موضوع فرسایش بادی و شکنندگی رمل‌ها و تپه‌های ماسه‌بادی این مناطق است.

وی افزود: ممکن است چندین سال طول بکشد تا یک درختچه در کویر رشد کند و این درختان می‌توانند مامن بسیاری از زیستمندان باشند و تنوع زیستی منطقه را پوشش دهند، حضور آفرود سواری بی‌ضابطه در این مناطق باعث آسیب جدی هم به خاک و هم به پوشش گیاهی و زیستمندان منطقه می‌شود.

یوسف پور در ادامه از سالهای زیادی گفت که سازمان جنگل‌ها و مراتع برای جلوگیری از فرسایش بادی و بیابانزایی هزینه کرد و حالا حضور آفرود سواران این اقدامات را زیر سوال برده است. یخاب از جمله مناطق مستعد فرسایش بادی است که تاغ‌زارهای دست‌کاشت و طبیعی آن به عنوان تثبیت کننده شن‌های روان عمل می‌کنند.

از نگاه یوسف پور قوانین و مقرراتی که اکنون در سازمان حفاظت محیط زیست و چه در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی وجود دارد درباره آسیب‌های طبیعت گردی آفرودسواری در مناطق طبیعی بازدارنده نیست و نمی‌تواند ضمانتی برای پیشگیری از تخریب‌ها باشد.

بنابراین به باور این کارشناس محیط زیست نیازمند است که در سطح کلان سازمان‌های متولی برای پیشنهاد طرح و لایحه به مجلس برای قوانین جدید و کارآمد ورود و عزم جدی کنند.

از دیگر سو یوسف پور پای لنگ آموزش را در میان می‌بیند، آموزشی که می‌تواند گردشگران طبیعت را یاری‌رسان طبیعت کند.

وی افزود: بیشتر آفرود سواران جوانانی هستند که دنبال کشف ناشناخته‌ها هستند و به دلیل ضعف قوانین و مقررات و ضعف آموزش، به مناطق بکر طبیعی هجوم می‌برند و لطمات گسترده ای به مناطق طبیعی می‌زنند و خودشان هم از وسعت آسیبی که می‌توانند بزنند بی‌خبر هستند.

وی با تلنگری به صدا و سیما که همیشه حفاظت محیط زیست را در اولویت آخر قرار داده است، گفت: جامعه ما تشنه یاد گرفتن است و برای مسائل محیط زیست، چه آلودگی و چه حفظ طبیعت و حیوانات حساسیت دارند اما این آموزش است که می‌لنگد و در سطح کلان کوتاهی می ‌شود.

یوسف‌پوربه اشاره به تبعات آفرود سواری در مناطقی مانند مرنجاب در جوار پناهگاه حیات وحش یخاب گفت: آفرود سواری در این پهنه‌ها می‌تواند باعث تلف شدن حیات وحش شود و از سویی سبب فرسایش‌هایی که تاثیرات بلند مدت در طبیعت می‌گذارد.

این فعال محیط زیست یکی از بکرترین مناطق کویری کشور را کویر ریگ جن در شرق استان اصفهان دانست که به باور او بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، می‌تواند در رده یک طبقه بندی این اتحادیه قرار گیرد.

وی یادآورد شد: کویر ریگ جن در زمان حاضر در منطقه بی‌نظیر "دو باغ " که ۲ جنگل تاغ‌زار هستند، جولانگاه شمار زیادی از آفرودها شده است و هرکسی ببییند از حجم تخریب‌ها وحشت می کند، این در حالی است که کویر ریگ جن جزو مناطقی است که می‌تواند در سطح جهان واجد ارزش باشد و اما به این شکل در حال تخریب و نابودی است.

یوسف‌پور با اشاره به تخریب دق‌ها در مناطق کویری زیر چرخ‌های آفرودسوارن گفت: دق‌ها که هم در مناطق شرق اصفهان و هم مناطق کویری شمال استان وجود دارند ماحاصل چندین قرن ته‌نشینی رسوبات هستند و مناظر زیبایی را بوجود آورده‌اند، حضور آفرودها از اساس این ارزش‌های طبیعی را که می‌تواند هم جذابیت گردشگری داشته باشد و هم جذابیت طبیعی به راحتی نابود می کند و تحت تاثیر قرار می دهد.

این تنها گوشه‌ای از تخریب آفرودسواری در پهنه کویرهای اصفهان است، ابعاد دیگر این گردشگری مهیج و تهدید زا، زاگرس، سواحل و تالاب‌ها هستند که زیر تاخت و تاز شمار زیاد خودروهای ۲ دیفرانسیل قربانی ‌می‌شوند.

در این میان که دستگاه‌های متولی طبیعت یعنی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و همچنین وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از لحاظ نیروی حفاظتی و کمبود امکانات حفاظتی اعم از ماشین و موتورسیکلت در ضعف شدیدی هستند، گردشگری ناهمسو با محیط‌زیست و عرصه‌های میراث طبیعی می‌تواند بر مشکلات گسترده حفاظت از عرصه‌های طبیعی بیافزاید.

منبع: ایرنا

68