خشکسالی و تشنگی وحوش خراسان شمالی

خشکسالی و کاهش بارندگی امسال سبب شده تا سال سخت و حتی بحرانی پیش روی وحوش خراسان شمالی باشد.

بررسی ها نشان می دهد، بیشتر چشمه‌ها در مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان کم آب و یا خشک شده و وضعیت در مناطق آزاد هم به همین منوال است.

محیط بانان می گویند آبشخورها در مناطق نیاز به آبرسانی پیدا کرده است، البته در این میان مسوولان اعلام کرده اند که آبرسانی سیار به وحوش را در دستور کار قرار داده اند.

کاهش بارندگی همچنین سبب شده تا وضعیت تولید علوفه در مراتع نامناسب باشد و از این رو وحوش علفخوار در تغذیه دچار مشکل شده اند.

براساس گزارش اداره کل هواشناسی خراسان شمالی، کاهش ۵۴ درصدی بارش باران در سال زراعی جاری حدود ۵۹ درصد از گستره این استان با خشکسالی شدید تا خفیف مواجه شده است و این کاهش بارندگی آبگیری سدهای استان خراسان شمالی را نیز حدود ۴۵ درصد نسبت به مشابه سال قبل کاهش داده است.

محدود شدن منابع غذایی و حتی آبی در طبیعت سبب شده است تا وحوش به حاشیه روستاها و نزدیکی مناطق مسکونی کشانده شوند.

همین چند وقت پیش بود که کارشناسان محیط زیست خراسان شمالی گفتند که کمبود غذا موجب آمدن یک قلاده خرس قهوه ای از زیستگاه منطقه حفاظتی قرخود به مزارع کشاورزی روستای "زرد" شهرستان مانه و سملقان در جوار با این منطقه شد.

محیط زیست خراسان شمالی به خاطر ترس از احتمال کشته شدن خرس قهوه ای همانند آنچه که در شهریورماه سال گذشته برای یک قلاده از این حیوان رخ داد، به کشاورزان هشدار داد تا از هرگونه اذیت و آزار این حیوان خودداری کنند.

مسوول روابط عمومی اداره کل محیط زیست استان خراسان شمالی گفت: با توجه به خشکسالی و احتمال کمبود مواد غذایی در مناطق حفاظتی و سکونتگاهی حیات وحش، امکان روی آوری برخی از این گونه ها به خصوص خرس قهوه ای به مزارع کشاورزی وجود دارد.

حسن پهلوان با اشاره به مشاهده یک قلاده خرس قهوه ای در مزارع کشاورزی روستای "زرد " شهرستان مانه و سملقان از کشاورزان خواست تا با ایجاد سر و صدا این حیوان را از مزارع کشاورزی خود دور کنند.

افزایش چرای غیرمجاز دام در مناطق

در میان همهمه بی آبی و خشکسالی، حضور غیرمجاز دام و تعلیف دام در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست استان هم مشکلات را دوچندان کرده است.

استان خراسان شمالی با داشتن ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی یکی از قطب های دامپروری کشور محسوب می شود که بیشتر این دام ها به صورت داشتی بوده و از مراتع استان تغذیه می کنند.

علاوه بر این، ورود عشایر از مناطق قشلاقی مراوه تپه استان گلستان به مناطق مختلف خراسان شمالی موجب تنگ تر شدن تغذیه وحوش شده است.

به اعتقاد کارشناسان محیط زیست خراسان شمالی، استفاده دام اهلی از آبشخورهای حیات وحش تهدیدی برای شیوع بیماری‌ها است که تنش آبی و خشکسالی امسال هم علاوه بر اینکه سبب ضعیف شدن وحوش می شود احتمال بروز بیماری در میان حیوانات هم بیشتر شده است.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم در این باره گفت: خشکسالی و کاهش مرتع ورود دام های غیرمجاز به پناهگاه حیات وحش این شهرستان را افزایش داد به گونه ای که علوفه برای چرای آهوان ( غزال ایرانی) در این پناهگاه با کمبود مواجه شده است.

احمد صفرزاده اظهار داشت: در سال جاری به علت کاهش بارش باران، وقوع خشکسالی شدید در منطقه و فقر مراتع، تولید علوفه برای تغذیه دام های اهلی با کاهش شدید مواجه شده و این روند تعرض دامداران به مراتع پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را به عنوان یکی از زیستگاههای مهم آهو ( غزال ایرانی) افزایش داده است.

وی اضافه کرد: در سال جاری به دلیل افزایش ورود غیر مجاز دام های اهلی و پیش بینی کاهش احتمالی علوفه مورد نیاز آهوان در پناهگاه حیات وحش میاندشت، درخواست تامین ۶ تن علوفه برای تغذیه دستی به اداره کل محیط زیست استان داده شد.

به گفته وی در زمستان سال گذشته به دلیل کاهش رویش گیاهی یک تن علوفه دستی به آهو های میاندشت داده شد.

کاشت گیاه همیشه سبز( اتریپلکس )

مدیر محیط زیست شهرستان جاجرم اظهار داشت: در سال گذشته به منظور کاهش اثرات خشکسالی بر تغذیه آهوان پناهگاه حیات وحش میاندشت، گونه های گیاه آتریپلکس که موسوم به گیاه همیشه سبز و مخصوص رویش در اراضی شوره زار در سطح ۸۰ هکتار با هزینه ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریالی کشت شد.

صفراده افزود: این گیاه نقش مهمی در تامین علوفه حیات وحش در این منطقه دارد و می تواند بخشی از مشکلات کمبود تغذیه حیات وحش را در دوران خشکسالی جبران کند.

وی در مورد تنش آبی در پناهگاه حیات وحش میاندشت گفت: مجوز برای حفر یک حلقه چاه از شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی اخذ شد تا بتوانیم نیاز آبی حیات وحش را در این زیستگاه تامین کنیم.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم افزود: امسال یک دستگاه تراکتور و یک دستگاه تانکر برای آبرسانی سیار، به تجهیزات آبرسانی این پناهگاه افزوده شده است.

صفرزاده مهمترین مشکل پناهگاه حیات وحش میاندشت را ورود غیر مجاز دام به مراتع و جان سختی آنها برای خروج دانست و اظهار داشت : پیش بینی می شود شرایط حاکم بر منطقه به دلیل خشکسالی، تعرض دامداران به مراتع حیات وحش را افزایش دهد که در این صورت تنش های اجتماعی نیز بین دامدار و محیط بان افزایش خواهد یافت.

وی بدون ارائه آمار تنش های اجتماعی موجود بین دامدار و محیط بان در پناهگاه حیات وحش میاندشت گفت که در سال جاری پرونده های حقوقی مربوط به تعلیف غیر مجاز دام ها در این منطفه افزایش یافته است.

صفرزاده علاوه بر خشکسالی، گرانی نهاده های دامی را عامل دیگری برای وابستگی دامداران به تامین علوفه مورد نیاز از عرصه های منابع طبیعی و حتی ورود غیر مجاز به پناهگاه حیات وحش میاندشت اعلام کرد.

پناهگاه حیات وحش میاندشت یکی از مناطق تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست ایران است. این منطقه با حدود ۸۴ هزار و ۴۳۵ هکتار وسعت در شرق شهرستان جاجرم و در جنوب شهر سنخواست بین ۳۷/۵۶ درجه عرض جغرافیایی و ۲۵/۵۶ درجه طول جغرافیایی واقع است.

میاندشت در سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفت و در آن هنگام با داشتن حدود ۳۵۰۰ رأس غزال ایرانی (آهو) و تعدادی یوزپلنگ از بهترین زیست‌گاه‌های این دو جانور به‌شمار می‌ رفت و این منطقه یکی از غنی‌ترین مناطق استپی کشور از نظر تنوع و شمار گونه‌های جانوری است و با وجود قرارگیری در اقلیم خشک و نیمه خشک به دلیل وجود رودخانه فصلی کال شور در منطقه تنش آبی زیادی ندارد و گیاهان هالوفیت نظیر گز و خار شتر و ریش بز و تاغ و ‌گون از گونه های گیاهی قابل رویش در این منطقه است.

مهم‌ترین تهدید برای محیط زیست این منطقه، مانند تمام زیستگاه‌های مرتعی دیگر ایران، چرای بیش از حد ظرفیت توسط دام‌های اهلی است که تعداد آن‌ها گاه تا ۵۰ هزار راس هم می‌رسید ولی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای کاهش آن صورت گرفت که به نظر می رسد با تنش خشکسالی همچنان این منطقه زیست محیطی با چرای غیرمجاز مواجه باشد.این پناهگاه میاندشت با پارک ملی گلستان ۱۰۰ کیلومتر، با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان ۸۰ کیلومتر، با منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود ۷۵ کیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین ۳۰ کیلومتر فاصله دارد.

چالش دامداران و محیط بانان

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان اسفراین هم گفت: خشکسالی ها سبب شده است تا حضور غیرمجاز دامداران در مراتع تحت مدیریت حفاظت محیط زیست شهرستان بیشتر شود و دامداران در مناطق مختلف نسبت به تعلیف غیرمجاز دام اقدام می کنند که این امر سبب ایجاد چالش میان محیط بانان با دامداران شده است.

علی فرجی درباره تاثیر خشک سالی گفت: این پدیده سبب ضعیف شدن وحوش می شود و بر این اساس احتمال بروز بیماری میان وحوش وجود دارد، همچنین در سال های خشکسالی، زادآوری وحوش کاهش می یابد.

وی افزود: خشکسالی و کاهش بارندگی ها سبب شده تا احتمال حضور و پرسه وحوش در مجاورت روستاها و مناطق مسکونی بیشتر شود.

فرجی اظهار داشت: اکنون منابع آبی در دسترس وحوش در طبیعت به شدت کاهش یافته است، آبدهی چشمه ها به شدت کاهش یافته و برخی چشمه ها خشک شده است از این رو وحوش برای یافتن آب به ناچار به مناطق نزدیک روستاها کشانده می شوند.

وی گفت: کاهش بارندگی ها و وضعیت نامناسب مراتع وحوش را در یافتن علوفه در طبیعت با مشکل روبه رو کرده و آنان را به اطراف روستاها می کشاند.

وی افزود: در این زمینه برای تامین آب مورد نیاز وحوش، آبرسانی سیار در دست پیگیری است. اکنون ۲ دستگاه تراکتور و سه دستگاه تانکر برای آبرسانی سیار به وحوش در اختیار است.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان اسفراین اظهار داشت: علاوه بر آبرسانی سیار، تدابیر لازم اندیشه شده تا محیط بانان آبشخورها را مرمت و لایروبی کنند.

تشنگی وحوش

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم گفت: تقریبا تمامی عرصه های استان تحت تاثیر خشکسالی است اما نگرانی ها در مناطق سالوک و ساریگل در اسفراین و میاندشت در جاجرم بیشتر است.

حبیب لشکری اظهار داشت: در منطقه سالوک و ساریگل، نگران کاهش جمعیت قوچ و میش هستیم همچنین خشکسالی تهدیدی برای جمعیت آهوان میاندشت است.

وی با اشاره به اینکه آب مورد نیاز برای آبرسانی سیار به وحوش بعضا از چاه های کشاورزی تامین می شد گفت: با کاهش بارندگی، همکاری کشاورزان در این زمینه کاهش یافته است.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: قرار است یک حلقه چاه در منطقه میاندشت جاجرم حفر شود.

خشکسالی و افزایش تعلیف غیرمجاز دام در مراتع

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم گفت: خشکسالی و کاهش بارندگی سبب شده است تا حضور غیرمجاز دامداران در مراتع و مناطق حفاظت شده استان بیشتر شود.

محمدحسین صالحی اظهار داشت: دامداران مکلف هستند تا در زمان مشخص شده دام خود را از مراتع خارج کنند اما شاهد بازگشت دوباره آنان به مراتع هستیم و این امر محیط بانان را عاصی کرده است.

وی بدون ذکر تعداد برخورد با تعلیف غیرمجاز دام در عرصه های طبیعی خاطرنشان کرد: در یک هفته اخیر شاهد هجوم دامداران به مراتع در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست در «قرخورد» شهرستان مانه و سملقان، «سالوک» در شهرستان اسفراین و «میاندشت» در شهرستان جاجرم هستیم.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: حضور دام در این فصل سبب خسارت و ضربه به پوشش گیاهی است و تهدید برای مراتع محسوب می شود.

صالحی خاطرنشان کرد: حضور دام و سگ های چوپانان در فصل زادآوری حیات وحش سبب ناامن شدن زیستگاه ها برای حیوانات می شود.

وی گفت: این امر بویژه در میاندشت جاجرم به عنوان زیستگاه گونه ارزشمند یوزپلنگ دارای حساسیت بیشتری است، حضور سگ های دامداران تهدید برای بره های آهوان و جمعیت این گونه وحشی به عنوان طعمه یوزها به شمار می رود.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی خاطرنشان کرد: حضور سگ ها تهدید برای آهوان و یوزپلنگ ها است.

صالحی گفت: محیط بانان در عرصه ها حضور دارند و با چرای غیرمجاز مقابله می کنند اما تعداد کم نیروها و هجوم دام ها سبب شده تا زمان کار از دست محیط بانان خارج شود.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی خاطرنشان کرد: گرانی نهاده های دام سبب شده تا دامداران دام خود را در شرایط چرا تغذیه کنند.

در خراسان شمالی ۶۵ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور زیست دارد و ۱۴۱ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود در کشور، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از ۲۰ گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زیست می کنند که برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.

اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را با گستره ۱۹۷ هزار هکتار مدیریت می کند.

منبع: ایرنا

68