لایروبی، آخرین امید برای احیای خلیج گرگان

"حال خلیج گرگان خوب نیست" و این تکراری‌ترین تیتر این روز‌های رسانه‌های کشور برای یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر است که نبض زندگی بسیاری از جانداران در بزرگ‌ترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.

حالا خلیج گرگان همچون طفلی دور مانده از دامان مادر هر روز به مرگ نزدیک‌تر می‌شود.

خشک شدن خلیج گرگان نه تنها صیادان و ساحل نشینان را ناامید کرده بلکه آثار مخربش را روی ماهی ها، فوک‌های خزری و پروندگان زمستان گذران هم گذاشته است، همین سال پیش بود که پیکر بی جان ۲۰ هزار فلامینگو و چنگر از آب‌های خلیج گرگان جمع آوری شد و حالا بیم آن می‌رود که مبادا این فاجعه باری دیگر تکرار شود.

تداوم نسل ماهیان خاویاری یکی دیگر از موضوعاتی است که بر اهمیت خلیج گرگان به عنوان تنها زیستگاه این گونه در دریای خزر می‌افزاید.

مرگ خلیج گرگان از چه زمانی شروع شد؟

از ابتدای سال ۹۰ افت تراز دریا نمود بیشتری پیدا کرد و سازمان حفاظت محیط زیست زنگ خطر خشک شدن خلیج را به صدا در آورد.

پیگیری مسئولان محیط زیست استان باعث شد کمیته‌ای تحت عنوان کمیته ملی نجات خلیج گرگان در سطح ملی تشکیل و مشکلات مربوط به آن پیگیری شود.

در ۶ الی ۷ سال گذشته مشکل خلیج گرگان از بُعد محلی به بُعد منطقه‌ای و ملی رسیده و حالا در منطقه بندرترکمن، گز، گلوگاه و بهشهر ۲ استان را تحت تاثیر قرار داده، از این رو این فرآیند در بالاترین مرجع در ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب کشور قرار گرفته که ریاست آن با معاون اول رئیس جمهور است.

در تاریخ ۲۳ تیرماه سال ۹۹ ستاد ملی به این نتیجه رسید مشکلات خلیج گرگان را در تمام ابعاد برسی کند، در این بررسی‌ها مشخص شد بخشی از این مشکلات مربوط به دریا و بخشی دیگر مربوط به خشکی است.

بخش مشکلات دریا مربوط به افت تراز و کاهش تبادل آب بین خلیج و خزر است.

استانداری گلستان موظف شد با همکاری مرکز پژوهش‌های اقیانوس شناسی مطالعاتی انجام دهد و سناریو‌های ممکن برای تسهیل آب بین دریای خزر و خلیج گرگان را بررسی کند.

مرکز پژوهش‌های اقیانوس شناسی مطالعات جامعی در این زمینه انجام داد و مشخص کرد در سناریو‌های مختلف چه اقداماتی انجام خواهد شد و چه اتفاقاتی رخ خواهد داد.

لایروبی کانال حزینی، آشوراده و چاپاقلی و همچنین پمپاژ آب از دریای خزر از جمله سناریو‌های پیشنهادی برای نجات خلیج گرگان هستند.

خیرآبادی معاون اداره کل محیط زیست گلستان در این باره گفت: در پژوهش‌های مرکز ملی اقیانوس شناسی مدلی طراحی شده است که بر اساس آن اولویت اول لایروبی با کانال چاپاقلی بعد آشوراده و بعد کانال خزینی است.

او گفت: برای اجرای این فرایند وزارت راه و شهرسازی و سازمان بنادر و دریانوردی تکالیفی دارند و باید پای کار بیایند، برآورد اعتباری این امر هم انجام و نقشه‌ها استخراج شده است.

خیرآبادی گفت: مرکز پژوهش های اقیانوس شناسی می‌گوید حتی اگر تمام کانال را لایروبی کنید فقط تبادل آبی بین خلیج و دریا بهبود پیدا می‌کند و تراز سطح آب در خلیج افزایش پیدا نمی‌کند.

همایون خوش روان مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی در این باره گفت: از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۳۰ سطح تراز دریای خزر سه متر اُفت کرد و باعث شد بیش از ۵۰ درصد سطح خلیج گرگان خشک شود، اما چند سال بعد افزایش سطح آب دریای خزر خلیج گرگان را نجات داد.

او گفت: اما با توجه به سناریو‌های نوسانی، تغییرات اقلیمی و اثر گلخانه‌ای تا اواخر قرن ۲۱ پسروی آب خلیج گرگان ادامه دارد و برخی دانشمندان گفته اند سطح آب خزر تا ۹ متر پایین بیاید.

به گفته خوشروان اینکه امید داشته باشیم تا با بالا آمدن سطح آب خزر خلیج گرگان دوباره احیا شود خیلی نمی‌توان امیدوار بود چراکه شرایط آن زمان که خلیج احیا شد با شرایط حالا تفاوت‌هایی داشت، در آن زمان با افزایش ۲ درجه‌ای دما و اثر گلخانه‌ای و تبخیر چند برابری مواجه نبودیم.

او گفت: از ۲کانالی که آب دریا از آن‌ها وارد خلیج گرگان می‌شود، کانال خزینی کامل خشک شده و کانال چاپاقلی به علت رسوب گذاری، به زودی خشک می‌شود و مطالعات نشان می‌دهد تا سال ۱۴۰۲ این امر محقق می‌شود و این یعنی تسریع مرگ خلیج.

تنها امید سال‌های اخیر خلیج گرگان با حیات کانال چپاقلی گره خورده است؛ کانالی که در دهه‌های قبل بیش از یک کیلومتر عرض و ۱.۵ متر عمق داشت، اما در حال حاضر شرایط این دالان آبی بغرنج شده است.

مشاهدات میدانی حکایت از آن دارد که در زمان حاضر عرض کانال چپاقلی به حدود ۱۰۰ متر رسیده و میزان آب جاری در عمیق‌ترین بخش این دالان، چند سانتیمتر است.

 لاهیجانی معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی وزارت علوم به عنوان مجری طرح ملی نجات خلیج گرگان در این باره گفت: بر اساس مطالعات انجام شده و اندازه گیری عمق آب دریای خزر در ۱۲۰ سال گذشته در محدوده‌ای که نوسان عمق آب در این مدت ۳ متر بوده لایروبی و تعریض کانال چاپاقلی باعث بهبود سطح آب خلیج گرگان خواهد شد.

او گفت: اگر پس روی دریای خزر کاهش یابد و به کمتر از سال ۵۶ برسد دیگر روش‌های مهندسی که بسیار پرهزینه است جواب نخواهد داد.

دکتر علیزاده گفت: افزایش رسوب گذاری ۱۳ رودخانه منتهی به خلیج گرگان، افزایش جمعیت شهر‌های اطراف، ورود فاضلاب زیاد به دریا و رویش علف‌های هرز در کف دریا بر اثر این فاضلاب باعث جذب رسوب بیشتر می‌شود که رفع این مشکلاتی به اقداماتی خارج از خلیج گرگان نیاز دارد و تنها با لایروبی کانال چاپاقلی و ورود آب دریا رفع نخواهد شد.

به گفته مسئولان محیط زیست گلستان لایروبی کانال‌ها در خلیج گرگان هزار میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد و تجهیزات مورد نیاز این کار در بندر امیرآباد و بندر انزلی موجود است.

اهمیت احیای خلیج گرگان به قدری مهم است که پای معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه هم به موضوع آن باز شده است.

جهانگیر معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در سفری که مدتی پیش به گلستان داشت ضمن بازدید از خلیج گرگان گفت: با مدیرانی که طی این سال‌ها درباره موضوع خیج گرگان ترک فعل کرده اند برخورد می‌شود.

کارشناسان محیط زیست معتقدند اقدامات لازم برای لایروبی خلیج گرگان هر چه سریعتر باید آغاز شود قبل از اینکه موضوع ریزگرد هم به جمیع مشکلات خلیج گرگان اضافه شود و به دنبال درمانی برای آن باشیم.