هراس لرستان از تکرار سیل بهار ۹۸/ تصاویر

140 رودخانه بر اثر این بارندگی‌ها در کشور طغیان کرد. 25 استان از 31 استان کشور دچار خسارات سیل شد و بیش از 10 میلیون نفر نیز تحت تأثیر پیامدهای این حادثه قرار گرفتند.

استان‌های لرستان، گلستان، خوزستان و ایلام از نظر جمعیت بیشترین آسیب خسارات سیل 1398 را متحمل شدند، به‌طوری‌که 33 هزار و 325 نفر از جمعیت دچار سیل طی آن سال در لرستان، 14 هزار و 859 نفر در گلستان، 61 هزار نفر در خوزستان و 6 هزار 727 نفر در  ایلام ساکن بودند.

سیل سال 1398 بر بخش‌های مسکن، ارتباطات، انرژی، کشاورزی، دامپروری، ماهیگیری و معیشت کشور نیز خسارت زد، به‌طوری‌که این سیل حدود 350 تا 400 هزار میلیارد ریال را در لرستان، خوزستان و گلستان به‌جا گذاشت.

بیش از 30 هزار نفر در بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن، گردشگری، قالیبافی، تعاونی، صنفی و مشاغل خانگی لرستان در آن سیل شغل خود را از دست دادند. حدود 3400 میلیارد ریال به‌عنوان درآمد ازدست‌رفته ناشی از این حادثه گزارش شد.

درآمد از‌دست‌رفته در سیل

17581 نفر در همان بخش‌ها در گلستان شغل خود را از دست دادند و حدود 1887 میلیارد ریال درآمد این افراد نیز بر اثر خسارات سیل از بین رفت. 8700 نفر نیز در بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و مشاغل خانگی، معیشت و کسب‌وکار خوزستان دچار خسارات سیل شدند و  934 میلیارد ریال به‌عنوان درآمد این افراد در یغمای سیلاب نابود شد.

روی دیگر سیل 1398 خانه‌ها را روی آب کرد و مردم را آواره در دشت‌ها. 69 هزار و 149 واحد مسکونی در استان‌های لرستان، خوزستان و گلستان بر اثر سیل سال 1398 خسارت دید که از این تعداد 16 هزار و 659 واحد مسکونی در گلستان، 31 هزار و 810 واحد مسکونی در لرستان و 20 هزار و 680 واحد مسکونی نیز در خوزستان آسیب دید.

میانگین بارش‌های لرستان از 4 تا 12 فروردین‌ماه 1398 معادل 275 میلی‌متر و در برخی از نقاط این استان به‌صورت نقطه‌ای مثل ایستگاه کشور بیش از 400 میلی‌متر گزارش شد و همین مقدار بارش کافی بود که سیلی با دبی بیش از 6 هزار مترمکعب در ثانیه بنیان شهرهای لرستان را برافکند.

بیشتر شهرستان‌های لرستان ازجمله کوهدشت، پلدختر، ویسیان، معمولان، دورود و خرم‌آباد تحت تأثیر سیل 1398 قرار گرفت و سرعت جریان آب در رودخانه خرم‌آباد از 400 مترمکعب در ثانیه به 700 مترمکعب در ثانیه و سرعت جریان آب در رودخانه تیره از 380 مترمکعب در ثانیه به 550 مترمکعب در ثانیه افزایش پیدا کرد.

دبی سیل به‌راه انداخته رودخانه کشکان در همان سال بیش از 6 هزار مترمکعب در ثانیه و حجم سیل این رودخانه نیز حدود 2 میلیارد مترمکعب گزارش شد تا این سیل در 50 سال گذشته در کشور بی‌سابقه باشد و خسارت اولیه بیش از 15 هزار میلیارد ریالی را به زیرساخت‌های لرستان تحمیل کند.

تداوم سیل در سال‌های خسارت

مجموع 58 هزار و 19 نفر در سیل 1398 در سه استان خوزستان، گلستان و لرستان شغل خود را از دست دادند و میزان درآمد ازدست‌رفته آنان 6225/78 میلیارد ریال برآورد شد. سیل فروردین همان سال تخریب 57 پل و از بین رفتن 250 کیلومتر راه اصلی و بزرگ‌راه را در لرستان پی داشت. علاوه بر آن حدود 30 هزار هکتار از 850 هزار هکتار اراضی کشاورزی از بین رفت و 150 مزرعه پرورش ماهی در این استان نیز دچار خسارت سیل شد.

مدارس لرستان نیز از سیل سال 1398 در امان نبود. رضا زینی‌وند مدیرکل وقت آموزش‌وپرورش این استان جمع کل مدارس خسارت‌دیده لرستان را 712 مدرسه با تعداد 2 هزار و 61 کلاس درس اعلام کرد تا احداث سد بیش از پیش به‌عنوان یک مطالبه برخاسته از این استان مطرح شود.

لرستان سال‌های متمادی‌ست که با ضعف پروژه‌های آبخیزداری، ساخت‌وسازهای شهری و روستایی در حریم رودخانه‌ها، نبود سدسازی در مناطق پرخطر و تخریب پوشش گیاهی جنگل‌ها و مراتع دست‌به‌گریبان است تا وقوع سیل‌های گسترده در اوایل بهار 1398 آسیب‌پذیری بالای این استان را در تغییرات آب‌وهوایی آشکار کند.

کامران ساروقی رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که حدود 12 میلیون مترمکعب رواناب سالانه در این استان تولید می‌شود، اما سهم لرستان در سدسازی تنها نیم‌درصد است.

بارش‌های 20 میلی‌متری در تابستان

او با بیان اینکه اگر سد معشوره احداث می‌شد سیل پلدختر در سال 1398 خسارات و ویرانی به‌بار نمی‌آورد، اعلام کرد که سدهای در دست احداث لرستان هم هنوز تکمیل‌نشده و شبکه‌های بسیاری از سدهای هم نیمه‌تمام است.

رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان کرد که تخریب پوشش جنگل‌ها و تغییر کاربری اراضی جنگلی به طمع دست‌یافتن به اراضی کشاورزی و منفعت شخصی بیشتر رخ می‌دهد.

ساروقی گفت که از بین بردن درختان بلوط برای گرفتن زغال، تجارت چوب و تخریب پوشش‌های جنگلی خود عاملی مهم در افزایش قدرت ویرانگری سیلاب‌هاست. پرونده خسارات سیل 1398 لرستان در حالی هنوز باز است که بارش‌های مونسون در تابستان 1401 نیز خساراتی را متوجه زیرساخت‌های این استان به‌ویژه در الیگودرز کرد.

حجم سیلاب مونسون در الیگودرز 48 میلیون مترمکعب گزارش شد و بارش‌های 20 میلی‌متری در منطقه مرگسر حدود 30 دقیقه طول کشید تا مخاطرات طبیعی همواره در نقاط پرحادثه لرستان تکرار شود و ریسک بلایای طبیعی در برابر مخاطرات افزایش یابد.

افت شدید آب‌های زیرزمینی

رحیم سلیمانی رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل بخش کشاورزی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به خسارت بارش‌های سیل‌آسا در این استان گفت که 1550 میلیارد تومان خسارت در سیل نخست تابستان 1401 به زیربخش‌های بخش کشاورزی به‌ویژه الیگودرز وارد شد.

او با اعلام اینکه شهرستان‌های ازنا، دهستان هُنام شهرستان سلسله، دهستان چَمشک پلدختر، بخش بیرانوند خرم‌آباد و بخشی از دورود نیز تحت ‌تأثیر خسارات سیل مونسون تابستان 1401 قرار گرفت، اعلام کرد که 537 میلیارد تومان خسارت نیز در سیل دوم مانسون وارد شد.

رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل بخش کشاورزی لرستان ابراز کرد که زیربخش شیلات این استان بیشترین خسارت سیل مونسون را متحمل شد، به‌طوری‌که خسارت 350 میلیارد تومانی به این زیربخش وارد شد.

سلیمانی با تأکید به اینکه هفت درصد از خسارت سیل مونسون کشور در تابستان 1401 مربوط به لرستان بود گفت که هیئت‌وزیران 2500 میلیارد تومان تسهیلات را برای بازسازی بخشی از خسارات این سیل در کشور مصوب کرده‌است.

افت شدید سطح ایستایی آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و عدم مدیریت رواناب‌های سطحی در حالی به‌عنوان عوامل اصلی خسارات سیل در استان‌ها از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس معرفی ‌شده است که 12.5 میلیارد مترمکعب رواناب سالانه از لرستان خارج می‌شود.

تاراج زیستگاه حیات‌وحش در سیل

از بین رفتن مقادیر بالایی از خاک‌های سطحی و حمل آن به‌صورت رسوب در بارش‌های سیل آسای لرستان فرسایش خاک را در این استان شدت داده است. 299 میلیون مترمکعب خاک در اثر زمین‌لغزش لرستان در فروردین 1398 در محدوده‌ای به‌مساحت 207000 هکتار از زمین‌های این استان جابه‌جا شد.

همچنین به 70 چشمه آبشخور طبیعی و دست‌ساخت و 250 کیلومتر راه ارتباطی در مناطق تحت اداره محیط‌زیست خسارت وارد شد. شست‌وشوی زمین علاوه بر ازدست‌رفتن خاک حاصلخیز رسوب‌گیری تأسیسات، زیرساخت‌های شهری و روستایی هزینه‌های گزافی را به‌دنبال دارد.

از سوی دیگر تخریب سازه‌های آبخیزداری بر اثر شدت طغیان سیل در آبراهه‌ها تعدادی از درختان ارزشمند را در معرض نابودی قرار می‌دهد، همان‌گونه که در سیل 1398 زیستگاه بسیاری از حیوانات وحش مانند سنجاب از بین رفت.

تعادل خاک لرستان به‌دلیل فرسایش از شکنندگی برخوردار است، به‌طوری‌که میانگین شست‌وشوی خاک در کل کشور 16 تن بوده، اما این مقدار در لرستان 20 تن است و همین امر کافی است که زمین را زیر پای این استان خالی کند و وقوع سیل‌ها را مداوم.

در حالی لرستان هنوز از خسارات سیل 1398 و 1401 جان به‌در نبرده است که سازمان هواشناسی روز گذشته از احتمال وقوع سیل در هفت استان ایلام، کرمانشاه، خوزستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی و غرب کردستان خبر داد.

صدور هشدار قرمز هواشناسی لرستان

طبق اعلام سازمان هواشناسی لرستان آب‌گرفتگی معابر عمومی، سیلابی‌شدن مسیل‌ها، اختلال در تردد جاده‌ای، خسارت به بخش‌های مختلف کشاورزی و روستایی از مخاطرات سامانه بارشی جدید به این استان است.

طبق این هشدارها اغلب نقاط لرستان به‌ویژه مناطق جنوبی مانند شهرستان‌های کوهدشت، پلدختر و رومشکان در معرض نوسانات جوی برآمده از تغییرات جوی در روز چهارشنبه 23 فروردین قرار می‌گیرد.

زینب اکبری معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که سامانه بارشی جدیدی از صبح روز چهارشنبه جاری در آسمان این استان فعال می‌شود که با تقویت این سامانه بارشی قوی بر شدت بارش‌ها در لرستان افزوده می‌شود.

او با اشاره به صدور هشدارهای سطح زرد شماره چهار و سطح نارنجی شماره سه هواشناسی لرستان اعلام کرد که هشدار سطح قرمز شماره یک نیز امروز صادر شده‌ است.

معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی لرستان با بیان اینکه رگبار و رعدوبرق برای همه نقاط این استان پیش‌بینی می‌شود، بیان کرد که رگبار تگرگ در نواحی مستعد، وزش باد شدید و تندبادهای لحظه‌ای و خطر اصابت صاعقه از پیامدهای سامانه بارشی پیش روست.

طغیان رودخانه‌های فصلی

اکبری با تأکید به اینکه بارش‌ها در مناطقی از غرب، جنوب، جنوب شرق، مرکز و شمال لرستان نمود بیشتری دارد، ابراز کرد که اختلال در تردد، لغزندگی سطح جاده‌ها، ایجاد رواناب، بالا آمدن ناگهانی سطح آب رودخانه‌ها و سیلابی‌شدن مسیل‌ها از مخاطرات سامانه بارشی جدید است.

او با اشاره به لزوم بازگشایی کانال‌ها و آب‌روهای درون‌شهری گفت که آب‌گرفتگی معابر، انسداد راه‌های روستایی، اختلال جدی در سفرهای بین‌شهری و داخل شهری، خسارت به برخی زیرساخت‌ها، طغیان رودخانه‌های فصلی و طغیان رودخانه‌های موقتی از دیگر مخاطرات سامانه بارشی پیش روست.

معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی لرستان با بیان اینکه مردم از تردد و توقف در بستر، حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها پرهیز کنند، تأکید کرد که همچنین از سفرهای برون‌شهری، فعالیت‌های کوهنوردی و جابه‌جایی عشایر کوچ رو پرهیز شود.

اکبری با تأکید بر اعلام آمادگی دستگاه‌های امدادرسان و اجرایی لرستان اعلام کرد که سامانه بارشی پیش رو به‌تدریج صبح جمعه جاری از آسمان این استان خارج می‌شود.

او با بیان اینکه مدل‌های بارشی در مرکز هواشناسی لرستان دو نوبت در روز برای شدت و یا ضعف بارندگی‌ها کنترل می‌شود، ابراز کرد که سطح هشدارها با تقویت بارش‌ها تغییر می‌کند.

قرارگیری لرستان در کانون بحران

سیل جزئی از چرخه هیدرولوژیکی است، اما تکرار وقوع این حادثه آن‌هم در استانی که با 17 بلایای طبیعی روبه‌روست بیش‌از‌پیش زیرساخت‌های لرستان را برای الزام مدیریت در مواجهه با این پدیده به چالش کشیده است.

در بندهای مختلف برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران بر مدیریت بلایا و سوانح تأکید شده است و از سوی دیگر در چارچوب قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور نیز مسئولیت اصلی در حوزه مدیریت بلایای طبیعی به اداره‌کل مدیریت بحران استان‌ها و به‌تبع آن شهرستان‌ها واگذار شده است.

لرستان به‌واسطه قرارگیری در کانون بحران چندساله، اما همواره با حریم شکسته‌شده رودخانه‌ها، ازبین‌رفتن درختان، چرای دام‌ها در مناطق سیلاب‌خیز روبه‌روست و همه اینها بر افزایش میزان خسارت‌ در بحران‌ها صحه می‌گذارد.

مهدی پازوکی مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان با اشاره به پیش‌بینی بارش‌های شدید بیشتر فعالیت سامانه بارشی پیش رو را در شهرستان‌های کوهدشت، رومشکان، جنوب پلدختر و خرم‌آباد، دوره چگنی و بخش‌هایی از الیگودرز اعلام کرد.

او از تشکیل جلسه ستاد مدیریت بحران لرستان در روز دوشنبه 21 فروردین خبر داد و گفت که هماهنگی‌های لازم با فرمانداران، بخشداران و دهیاران برای اطلاع‌رسانی از طریق ارسال پیامک و یا حضوری به ساکنان مناطق در معرض خطر سیل انجام شده است.

آماده‌باش به دستگاه‌های اجرایی

مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان اعلام کرد که کاهش دماهای شبانه و احتمال سرمازدگی محصولات کشاورزی در راه است و تمهیدات لازم از سوی سازمان جهاد کشاورزی این استان در نظر گرفته ‌شده است.

پازوکی با بیان اینکه مشکلی در ارتباط با پاک‌سازی و لایروبی رودخانه‌های لرستان وجود ندارد از عشایر خواست از تردد غیر ضرور در مسیر رودخانه‌ها، مسیل‌ها و جابه‌جایی کوچ خودداری کنند.

روی دیگر خسارت‌های سیل لرستان در خشک‌سالی عیان است، به‌طوری‌که 98 درصد از مناطق مختلف این استان طی یک‌سال گذشته تحت‌فشار درجات مختلف خشک‌سالی بود.

پنج درصد لرستان در محدوده خشک‌سالی خفیف، 20 درصد در محدوده خشک‌سالی متوسط، 40 درصد در محدوده خشک‌سالی شدید و 33 درصد نیز در محدوده خشک‌سالی بسیار شدید قرار دارد.

خشک‌سالی سال 1401 به مزارع دیم در لرستان 70 درصد خسارت زد و درآمد عشایر این استان را 50 درصد کاهش داد. همچنین این پدیده خسارت 11 هزار و 800 میلیارد تومانی را به بخش کشاورزی لرستان وارد کرد.

خشک‌سالی بی‌سابقه در 50 سال اخیر

تنش آبی بزرگ‌ترین رودخانه لرستان را با مساحت 9775/66 کیلومترمربع خشک کرد و شغل بیش از 4 هزار بهره‌بردار و معیشت بیش از 20 هزار نفر در پلدختر با برهوت آب در کشکان در تنگنا قرار گرفت.

خشکی کشکان منوط به سال‌های اخیر نیست، بلکه تنش آبی سال 1391 دبی آب این رودخانه را به کمترین حد ممکن در 50 سال گذشته رساند و 6 هزار قطعه ماهی در بی‌آبی این رودخانه تلف شدند.

خشک‌شدن سیل‌خیزترین رودخانهٔ لرستان پیش از آن در سال 1394 در حالی رخ ‌داده‌بود که دبی کشکان کاهش 96 درصدی را تجربه کرد. آب این رودخانه از شهر پلدختر تا منطقه چَم‌مهر و هلوش خشک شد و تمام آبزیان این مسیر از بین رفتند.

خشک‌سالی همچنین سدهای لرستان را به پایین‌ترین حجم مخازن آب در سال 1401 رساند، به‌طوری‌که رودخانه کاکاشرف، بادآور نورآباد، رودخانه کشکان و مادیان‌رود کوهدشت حدود 75 تا 80 درصد کاهش آبدهی پیدا کرد.

فقط 34 درصد حجم مخازن سدهای لرستان در فروردین همان سال پر بود و 61 درصد این سدها از سوی شرکت آب منطقه‌ای خالی گزارش شد تا آب‌گیری کل سدهای این استان فقط 71 میلیون مترمکعب باشد.

خشک‌سالی لرستان در حالی طی 50 سال گذشته بی‌سابقه بوده که این استان بیش از 130 رودخانه دائمی و فصلی با طول حدود 9 هزار کیلومتر در دو حوضه کارون و کرخه را در خود جای‌ داده‌است.

سیل و خشک‌سالی، خانه‌های روی آب و درآمد بربادرفته مردم، سهم لرستان را اغلب در بارندگی‌ها بی‌رونق کرده‌است و بخت مردم این دیار را ناکام از جبران خسارت‌ها.