از بلوچستان چه خبر؟ / نه آب داریم نه غذا
این روایت کوتاه از وضعیت اهالی شهرستان‌های بخش بلوچستان استان سیستان و بلوچستان، شش روز پس از جاری‌شدن سیل است؛ آب‌ها فروکش کرده و به دریا ریخته و گل‌ولای باقی مانده و کم کم سیل، روی دیگرش را نشان می‌دهد.
«خاش»، «سیب و سوران»، «فنوج»، «ایرانشهر»، «میرجاوه»، «نیکشهر»، «دلگان»، «چابهار»، «سراوان»، «زاهدان»، «نیمروز»، «سرباز»، «کنارک» و «مهرستان» و «دشتیاری» از این سیل آسیب دیدند، اما همه می‌گویند وضعیت دشتیاری و «تلنگ» قصرقند وخیم‌تر است: «مردم از نظر روحی به‌هم ریخته‌اند، به‌ویژه زنان و بچه‌های کوچک. می‌گویند تا امروز که شش روز از سیل گذشته، چرا هیچ مسئولی نیامده؟ آن‌ها گله دارند که صندوق‌های رأی را برای ما آوردید، رأی ما را در این باران گرفتید، ولی کسی برای امداد نیامد.
فرماندار یک شب توانست خودش را تا اینجا برساند و یک ساعت از منطقه بازدید کند؛ اما در مرکز شهرستان انتخابات بود و باید میرفت. صندوق‌ها را هر طوری شد در گل‌ولای منتقل کردند، حتی بعضی‌ها را با قایق آوردند. بعضی نقاط مثل دریا شده بود، ولی قایق‌ها با سرعت زیاد می‌رفتند.» «عبدالحلیم»، ساکن تلنگ است و وقتی سیل آمد، در روستا بود و دید که یک شبانه‌روز بارش باران، چطور آن حجم از آب را به روستا رساند: «حجم آب خیلی زیاد بود. در ۴۵ سالی که عمر کرده‌ام، این حجم از آب را ندیده بودم.
در یک شبانه‌روز ۲۶۰ میلی‌متر باران آمد، آن هم در منطقه‌ای که متوسط بارش یک سال در آن ۱۲۰ میلی‌متر است. اگر قبل از آن به مردم هشدار هم می‌دادند، آن‌ها جایی نداشتند بروند. اگر هشدار می‌دادند، باید خودشان بالگرد آماده می‌کردند، هلال‌احمر مواد غذایی دپو می‌کرد و...، ولی خبری از این‌چیز‌ها نبود.» تقریباً تمام ۷۴ پارچه آبادی و روستای بخش تلنگ قصرقند، درگیر سیلی شدند که نتیجه چهار شبانه‌روز بارش شدید بود.
یک‌هفته پس از سیل، تمام زمین‌های روستای تلنگ هنوز گل‌آلود است و بعضی از مسیر‌ها تا نیم‌متر گل دارند. در روستاهای سطح بالاتر، آفتاب گل‌ولای را کمی خشک کرده، ولی مناطق سطح پایین‌تر هنوز گل‌آلودند: «مردم این محدوده به‌صورت دیم کشاورزی می‌کنند و بندسار و آب‌بند دارند، آب پشت این بند‌ها ذخیره می‌شد و با آن کشاورزی می‌کنند، ولی حالا همه این بندسار‌ها از بین رفته و سیل‌بند‌های اطراف روستاها هم تخریب شده است.»
بخش تلنگ، ۲۴ هزار خانوار و ۶ هزار جمعیت دارد که فعلاً به مناطق خارج از روستاهای خود دسترسی ندارند؛ در همین شرایط هم موادغذایی فروشگاه‌های کوچک تمام شده، هم آب آشامیدنی سالم در دسترس نیست: «درحال‌حاضر مردم به موادغذایی نیاز دارند، چراکه تمام مواد غذایی در مغازه‌ها تمام شده است. حالا مهم‌ترین مسئله، بازگشایی راه‌های روستایی است. بیشترین خسارت به زیرساخت‌ها، جاده‌ها و سیستم برق‌رسانی وارد شده. درحال‌حاضر ۶ روستا برق ندارند و اگر برق وصل شود، موقتی است؛ چون تیر‌های برق و سیم‌ها روی زمین افتاده‌اند.» عبدالحلیم حرف‌های دیگری هم دارد. به گفته او، تمام راه‌ها پس از گذشت ۶ روز همچنان بسته است: «ما به مراکز خرید و شهر راهی نداریم. موادغذایی مغازه‌های کوچک روستا، تمام شده و مردم چیزی برای خوردن ندارند.
تلنگ، لوله‌کشی گاز ندارد و مردم از کپسول استفاده می‌کنند؛ حالا که راه‌ها بسته است، هیچ کپسول گازی هم وجود ندارد و مردم با هیزم آشپزی می‌کنند. هیزم‌ها به‌دلیل باران، کم است و همان مقدار هیزم هم مرطوب شده و قابل اشتعال نیست. بیشتر مردم منطقه فقیرند و خانه‌های‌شان را با خشت و گل ساخته‌اند؛ سیل شدید همین خانه‌ها را هم تخریب کرده و سرویس بهداشتی و چاه‌های فاضلاب به‌صورت کامل از آب پر و تخریب شده است. الان مردم به مواد غذایی نیاز دارند که به‌صورت کامل تمام شده و مهم‌ترین بحث، بازگشایی راه‌های روستایی است.» آب لوله‌کشی روستاهای تلنگ قبلاً از سد تامین می‌شد، ولی فعلاً دسترسی به آب سالم قطع شده و مردم از آب گل‌آلود باران استفاده می‌کنند؛ همین شرایط باعث شده تا بیماری‌هایی مثل اسهال افزایش پیدا کند. امیری می‌گوید: امیدواریم وبا شایع نشود.»
۱۷ نفر گم شدند
۱۷ نفر از مردم منطقه حدود چهار روز در سیلاب گیر کرده بودند که دو روز پیش نجات پیدا کردند: «هلال‌احمر برای یک بخش ۶ هزار خانواری، ۳۰۰ بسته فرستاده بود که آن را هم نتوانستند توزیع کنند؛ ۴ کنسرو لوبیا بود، ۴ تن‌ماهی و یک‌کیلو برنج. در بعضی روستاها تلفات احشام داشتیم و آب، لاشه آن‌ها را برد و زیر گل دفن شدند. مردم در خانه خراب‌شده یا خانه همسایه‌ها زندگی می‌کنند. تاکنون هلال‌احمر توانسته در روستاها ۲۳ چادر برپا کند.»
همه زمین‌های روستای تلنگ، گل‌آلود است و الان به‌صورت پیاده می‌شود رفت‌وآمد کرد، اما بعضی از مسیر‌ها تا نیم‌متر گِل دارند. در نقاطی که سطح بالاتری داشتند، آفتاب خورده و گل‌ها خشک شده، ولی مناطق سطح پایین‌تر هنوز گِل‌آلودند.
دشتیاری را آب برد
بعد از چهار روز بارش مداوم در دشتیاری، آب حدود دو متر از سطح زمین بالاتر آمد. مردم قایق‌ها را برداشتند و از شرق دشتیاری به غرب آن آمدند. ایوب آبیار، معلم و فعال اجتماعی است و در روستای گارکندی دشتیاری زندگی می‌کند. او هم در زمان وقوع سیل در روستا بود، اما بخت با روستای‌شان یار بود و کمتر آسیب دیدند: «روستاهای این بخش نسبت به روستاهای دیگر، آبگرفتگی کمتری دارند، اما یکی از روستا‌هایی که پنج‌کیلومتر بالاتر از گارکندی قرار دارند، به‌صورت کامل در محاصره آب بود. در این منطقه دره‌هایی نزدیک به سه، چهارمتر توسط آب ایجاد و منجر به نوعی از فرسایش می‌شود. مثلاً سیلاب، زمین‌های اطراف روستای «لانیاری» را شسته و دچار فرسایش کرده. این روستا حدود پنج روز در محاصره سیلاب بود.»
دشت دشتیاری، وسیع و بدون شیب تند است و سیلاب در آن سرعت بالایی ندارد. ساکنان منطقه همیشه خانه‌های خود را کمی بالاتر از سطح زمین می‌سازند تا سیل، آسیب کمتری به خانه‌ها وارد کند: «بیشترین چالش این سیل، آبگرفتگی معابر و بسته‌شدن راه‌های دسترسی مردم بود که باعث شد آن‌ها در محاصره آب قرار گیرند، به‌همین‌دلیل خسارت جانی و مالی کم بود، ولی چاه‌های فاضلاب و حوض‌انبار‌ها آسیب زیادی دیدند.»
بارندگی و تخریب سیل در شمال‌غربی دشتیاری بیشتر بود. بافت و شیب زمین باعث شد سرعت سیلاب بیشتر شود و زیرساخت‌ها آسیب ببیند: «هنوز هم در این روستاها دسترسی به راه‌های زمینی مسدود است، البته با بالگرد کمک‌هایی به منطقه رسانده شد. در بعضی از روستاها آب حدود نیم‌متر پایین آمد. در روز انتخابات هم، صندوق رأی با قایق برده شد.» او می‌گوید، راه اصلی منطقه دشتیاری به شهرستان چابهار از جاده سرباز عبور می‌کند که فعلاً قطع است. خروجی آب سیل از سمت غرب به قسمت شرقی دشتیاری می‌رود که آن هم به دریا می‌رسد. در این منطقه روستاها آبگرفتگی زیادی دارد و تنها راه ارتباطی همان قایق ماهیگیری است.
هلال‌احمر و ارتش در این چند روز به منطقه «پلان» چابهار رفتند، ولی اغلب کمک‌ها، از طرف مردم بود. کسانی که قایق‌های ماهیگیری داشتند به‌سرعت خودشان را رساندند و برگزاری انتخابات با سیل هم‌زمان شد، مردم احساس کردند انتخابات بیشتر از سیل بلوچستان اهمیت داشت.
ایوب آبیار، تعریف می‌کند که دو هفته پیش هم هشدار سطح نارنجی اعلام شد، اما بارندگی اتفاق نیفتاد. هفته قبل هم دوباره این هشدار مطرح شد، ولی ستاد مدیریت بحران، سد «زیردان» را مدیریت نکرد: «این سد می‌تواند نزدیک به ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب را ذخیره و جلوی سیلاب را بگیرد، اما آن‌ها به هشدار‌های هواشناسی توجه نکردند تا یک هفته جلوتر سد را تخلیه کنند. سرچشمه رودخانه کاجور که از منطقه دشتیاری رد می‌شود، تا نزدیک ایرانشهر هم می‌رسد. بارانی که در کل منطقه رخ می‌دهد، در دشتیاری پخش می‌شود و تمام خشم آب در سراشیبی کوهستان‌ها به دشتیاری می‌رسد. اگر سد زیردان را تخلیه می‌کردند، این میزان خسارت ایجاد نمی‌شد. آبی که از طرف کوه‌های قصرقند و ایرانشهر می‌آمد، می‌توانست در سد ذخیره شود. در سال ۹۸ هم این اتفاق افتاد، اما هشدار‌ها جدی گرفته نشد. سد قبلاً پر و نزدیک به سرریزشدن بود و بعد از بارندگی این حجم از آب به منطقه وارد شد. بعد هم دریچه سد را باز کردند و بین یک تا یک‌ونیم متر هم از بالای سد سرریز کرد. اگر سد را جلوتر از این هشدار‌ها تخلیه می‌کردند، می‌توانستند این حجم آب را کنترل کنند. با توجه به تجربه مردم از سیل، اگر به آن‌ها هشدار داده می‌شد، می‌توانستند آذوقه لازم برای این چند روز ذخیره کنند.»
آب در دسترس مردم روستاهای دشتیاری، گِل‌آلود است. قبل از سیل هم، آب خام سد در منبع کلرزنی و به دشتیاری فرستاده می‌شد. اما حالا در این شرایط دیگر آب کلرزنی نمی‌شود و آبی که در لوله‌ها جریان دارد، گل‌آلود و کدر است: «مراکز خرید منطقه محدود است و فعلاً مردم به همان مراکز هم دسترسی ندارند. پیشنهاد کمک‌رسانی فوری با اقلامی مثل برنج و آرد بود.»
سوخت‌بر‌ها قایق‌شان را آوردند
روز اول سیل دشتیاری، «مراد»، اهل روستای اسلام‌آباد، باید دو فرزندش را به پزشک می‌رساند، در همان باران مجبور شد با یک خودرو از روی پل رد شود و به شهر برسد، اما بعد از آن، جاده اصلی دشتیاری به چابهار بسته شد و مردم با قایق تردد می‌کردند: «تا روز جمعه حداقل حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ روستا در محاصره سیلاب بودند و قرار بود بالگرد بیاید، اما یک بالگرد هم نفرستادند. در همان چندروز یک‌نفر از اهالی باهوکلات تشنج کرده بود، اما به‌دلیل بسته بودن راه‌ها دیر به بهداری رسید و فوت کرد. به فرمانداری و بخشداری زنگ زدیم، گفتند بالگرد نداریم. قایق‌ها را از دریا آورده بودند، ولی فاصله با روستا ۱۰۰ کیلومتر است. بیمارستان چابهار تا این منطقه هم به همین میزان فاصله دارد. یک بیمار دیالیزی هم در روستای اسلام‌آباد بود که چهار روز بعد از سیل با قایق سوخت‌بران و آمبولانس و همکاری رئیس مرکز بهداشت به بیمارستان چابهار منتقل شد. صندوق‌های رأی هم حدود پنج عصر رسیدند، ولی فقط به ۳۰ درصد روستاها.»
سیل که آمد ۷ نفر از روستای تلنگ را با خودش برد و تا روز جمعه یک‌نفر از آن‌ها همچنان مفقود بود؛ قایق‌ها هنوز در حال جست‌وجو هستند: «وضعیت تلنگ بحرانی است و در روز‌های اول مردم برای فرار از سیل در این سرما روی پشت بام‌ها رفته بودند، اما باز هم هیچ کمک‌رسانی‌ای انجام نشد و مردم به‌شدت در مضیقه بودند. در باهوکلات هم هوتک زیاد است و مردم از همین آب برای نوشیدن استفاده می‌کنند. استفاده از آب جمع شده در این هوتک‌ها خطرناک است، اما راهی ندارند. ۱۰۰ درصد زمین‌های کشاورزی در تلنگ و باهوکلات تخریب شده، دام‌ها و خانه‌های مردم از بین رفته و از نظر زیرساخت‌ها چیزی برای مردم نمانده. بخشی از زمین کشاورزی خودم هم زیر آب رفت.»
مسیر چابهار به سرباز رودخانه‌ای به‌نام گرگرود دارد که به‌سمت دریا می‌رود و آب از پل روی آن هم، بالاتر آمده بود. سوخت‌بر‌ها قایق‌شان را آورده بودند و مردم را جابه‌جا می‌کردند. بعضی از مردم خانه‌های‌شان را ترک کرده بودند و به جای دیگری، مثل کوه و پشت‌بام پناه بردند: «سه روز باران آمده، ولی هنوز هم داخل روستاها آب و گِل است. در این منطقه نانوایی کم است، ولی مردمی که خانه‌های‌شان را ترک کرده بودند، با خودشان آرد و مواد اولیه بردند، اما آب آشامیدنی نداشتند و خیلی از آن‌ها یکی، دو روز غذا نخورده بودند. جایی که شرایط بهتر بود، مردم با ماشین‌های‌شان رفتند که کمک‌رسانی کنند.»
«ملوران» فراموش شد
«ما قسمت کوهستانی بلوچستان هستیم، طرف بنت، نیکشهر. سال ۹۸ هم در همین‌جا سیل آمد. آبگرفتگی تا حدودی فروکش کرده، ولی خانه‌های خشتی و خالی نزدیک رودخانه خراب شده‌اند، بیشتر خانه‌های خراب‌شده مربوط به افراد فقیر بود.» ساکنان این خانه‌ها، اهل روستای ملوران، از توابع نیک‌شهرند و بعد از سیل به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. همیشه بعد از سیل، آب شرب روستا تا یک‌ماه قطع می‌شود. دمای هوای منطقه هم سردتر از روز‌های گذشته است. «شه‌بخش هوتی»، ساکن همین روستاست. چند تصویر از وضعیت زمین‌های کشاورزی می‌فرستد و پایین یکی از آن‌ها می‌نویسد: «این زمین کشاورزی بوده، اثری ازش نیست، شده رودخانه.»
یک تصویر دیگر از «پشت بازار» می‌فرستد که کامل تخریب شده و می‌گوید، تقریباً خانه همه ۵۰۰ خانوار روستا آسیب دیده؛ از ریزش‌های جزئی تا تخریب، اما به‌دلیل وسعت خسارت در دشتیاری، بخش آن‌ها فراموش شده است. سیل‌بند حاشیه رود نزدیک روستا هم از بین رفته، زمین‌های کشاورزی را زیر آب برده و تاسیسات برق و مخابرات هم آسیب دیده است.
بالگرد‌ها به منطقه رسیدند؟
دبیرکل جمعیت هلال‌احمر خبر داده که ۱۵۰ تیم عملیاتی در مناطق آسیب‌دیده سیستان و بلوچستان حضور دارند و یک اردوگاه اسکان اضطراری در چابهار برپا شده است. در روز‌های قبل به‌دلیل شرایط جوی بالگرد‌ها امکان فرود نداشتند، اما از جمعه صبح، دو فروند بالگرد به منطقه رسیده‌اند. یعقوب سلیمانی گفته است که بخشی از راه‌های منتهی به روستا‌هایی که تحت‌تأثیر سیل قرار گرفته بودند دیروز به‌وسیله خودرو‌های زمینی بازگشایی شد.
احمدرضا هاشم‌زهی، فرماندار قصرقند، به هم‌میهن توضیح می‌دهد: «باتوجه به هشدار اداره کل استان و هواشناسی، ستاد بحران شهرستان قصرقند بلافاصله تشکیل و همه دستگاه‌ها آماده‌به‌کار شدند. در بخش تلنگ شهرستان قصرقند ۲۶۰ میلی‌متر باران بارید. در خود شهر و بخش مرکزی هم بیش از ۱۲۰ میلی‌متر بارش باران داشتیم. باتوجه به اینکه رودخانه کاجور را در منطقه داریم، در ساعت‌های اولیه بارندگی، روستاهای بالادست رودخانه دچار قطع ارتباط شدند، اما بلافاصله دستگاه‌های عمرانی پای کار آمدند برای بازگشایی مسیر اقدام کردند.»
او ادامه می‌دهد: «علاوه بر بارش‌های زیاد در منطقه، خاک آن هم از نوع رُس است و آب کمتر در آن نفوذ می‌کند، به‌همین‌دلیل تعداد زیادی از روستاهای بخش تلنگ در محاصره آب بودند که بلافاصله دستگاه‌های سنگین برای بازگشایی به منطقه آورده شد. همه دستگاه‌های امدادرسانی برای کمک به مردم تلنگ همراهی کردند. در این بخش بعضی از روستاها آبگرفتگی دارند، اما مسیر مواصلاتی بخش تلنگ بازگشایی شده و در حال امدادرسانی به سایر روستا‌هایی هستیم که مسیرشان مسدود است.» هاشم‌زهی می‌گوید که برای روز‌های دوشنبه و سه‌شنبه هم بارش باران در منطقه پیش‌بینی شده است: «باتوجه به هشدار اداره کل هواشناسی و ستاد بحران، همه نیازمندی‌های مردم در حال توزیع است و برنامه‌ریزی شده که غذای گرم توزیع شود. همه دستگاه‌های امدادی آمادگی کامل دارند تا برآورد خسارت هم صورت گیرد.»
رودخانه‌ها لایروبی نشدند
شهرستان زرآباد از توابع شهرستان کنارک است و در سیل هفته پیش هم آسیب دید. خسارت اصلی به باغ‌های موز و زمین‌های کشاورزی وارد شد و خاک آن را دچار فرسایش کرد، اما خانه‌ها از سیل در امان ماندند و حالا مردم تلاش می‌کنند به دشتیاری کمک برسانند. یونس نهنگی، عضو شورای زرآباد است و درباره آخرین وضعیت خسارت سیل به روستاهای این شهرستان به هم‌میهن توضیح می‌دهد: «اگر بخواهیم اقدامی اساسی برای منطقه انجام دهیم، باید رودخانه‌ها را لایروبی کنیم تا آب رودخانه‌ها و روان‌آب‌ها هدایت شوند. الان رودخانه دچار رسوب شدید شده، تا جایی که به‌یاد دارم هیچ لایروبی‌ای برای آن صورت نگرفته و دایک حفاظتی ایجاد نشده است. این موضوع باعث می‌شود در زمان وقوع سیل با مشکل روبه‌رو شویم. دشتیاری در بالادست با بارندگی شدید روبه‌رو شد و در این شرایط آب سرگردان یا به منازل وارد می‌شود یا به مزارع.» او ادامه می‌دهد: «این مشکل همیشه منطقه بلوچستان را تهدید می‌کند و هزینه‌های هنگفتی دنبال دارد، ما رتبه یک فقر را در کشور داریم و سیلاب هم هزینه زیادی به دنبال دارد، چرا از آن پیشگیری نمی‌شود؟
چرا رودخانه‌ها لایروبی و دایک حفاظتی بتنی ایجاد نمی‌شود که خاک دچار فرسایش نشود؟ همه کارشناسان می‌گویند خاک زرآباد بسیار حاصلخیز است و حیف است رسیدگی نشود، همیشه مردم با کمی بارندگی دچار مشکل شوند. درحالی‌که می‌شود از این آب بهره برد، اما به‌دلیل اینکه وزارت نیرو وظیفه خود را در این خصوص انجام نمی‌دهد، ما همیشه با چالش مواجه هستیم.» او توضیح می‌دهد که وضعیت دشتیاری نسبت به زرآباد سخت‌تر است؛ چون آب شرب‌شان که از هوتک تامین می‌شود و در این شرایط تحت تاثیر سیل قرار می‌گیرد.
نهنگی از شرایط روز‌های بعد از سیل می‌گوید: «بعد از سیل محور‌های مواصلاتی مسدود شده و چاه‌های تامین آب کشاورزی آسیب دیده‌اند. گل‌ولای باقی‌مانده در پای درختان فرو می‌رود و باعث می‌شود آب به ریشه آن‌ها نرسد و خسارت‌های جدی به کشاورزی و باغ‌ها وارد می‌کند، بااین‌حال فعلاً مردم دشتیاری به کمک زیادی نیاز دارند و اهالی زرآباد هم در حال جمع‌آوری کمک هستند تا به دست آن‌ها برسانند.»
سیستان و بلوچستان غزه ایرانه ...با این تفاوت که هیشکی بفکرش نیست
فعلا توجه مسولین روی غزه زوم شده
عوضش انتخابات خوب برگزار شد.
ببخشید مسوولان حفظ نظام و کسب آرای بیشتر به هر طریق ممکن رو بر هر چیزی اولویت دادند
ما مردم شرمنده عزیزان سیستانی و بلوچستان شدیم
ای کاش گروه های مردمی بسیج بشوند برای کمک که ما هم بیاییم
نان و آب از همونایی بگیرید که بهشون رای دادید!!