جای خالی سوگل درناها در مازندران؛ یلدای رویا بی امید گذشت

با سپری شدن یلدا، امید برای آمدن تک درنای مهاجر سیبری به تالاب‌های مازندران رنگ باخت و باید باور کرد که امسال و شاید برای همیشه دیگر نتوان این گونه منحصربه فرد جهان را در زیستگاه‌های مازندران به نظاره نشست.

آخرین باری که درنای مهاجر سیبری با نام امید در تالاب‌های مازندران مشاهده شد، مربوط به زمستان دو سال قبل بود و پیش آن نیز ۱۵ سال این تک درنا به صورت انفرادی در فصل پاییز به مازندران سفر می‌کرد و بیش از ۱۳۰ روز مهمان مردم مازندران بود.

هنوز درباره علت نیامدن دو سال پیاپی و یا قهر درنای امید به مازندران کارشناسان و صاحبنظران به صورت قطعی و کامل سخن نمی‌گویند و اما واگرهای متعددی نظیر کهولت سن پرنده، سرد نشدن هوا در منطقه سیبری و تغییرات جوی و یا شاید مرگ احتمالی را به عنوان فرضیه‌هایی مطرح می‌کنند که چندان پایه‌های کارشناسی محکمی ندارد.

در شرایطی که سردی هوایی که از هفته گذشته در مناطق شمالی از جمله مازندران حاکم شد پرندگان مهاجر زیادی را به استان کشاند، اما جای سوگل پرندگان، یعنی درنای امید در طبیعت و زیست بوم استان مازندران خالی است و امسال دیگر امیدی به آمدنش نیست و شاید بی راه نباشد، مرثیه و سمفونی برای این پرنده سرود و نواخت.

درناهای سفید سیبری، دارای سه جمعیت شرقی، مرکزی و غربی هستند که این گروه‌های درنا، مسیرهای متفاوتی را نسبت به یکدیگر پرواز و مهاجرت می‌کنند. از درناهای گله مرکزی که در فصول سرد از سیبری به مناطق جنوبی و کشور هندوستان پرواز می‌کردند، مدت هاست که خبری نیست و منقرض شده‌اند.

آخرین بازمانده از گله مرکزی درنایی بود که بین سال‌های ۱۹۹۶ میلادی تا سال ۲۰۰۲ میلادی به تنهایی به هند سفر می‌کرد و بعد از سال ۲۰۰۲ دیگر دیده نشد. جمعیت و گله درناهای شرقی از شرق سیبری به مناطق شرقی آسیا و چین پرواز می‌کند و جمعیت رو به بهبودی دارند اما از جمعیت درنای سفید سیبری در گله غربی تنها درنای امید باقی مانده بود.

اولین گزارش ثبت شده از درناها در ایران مربوط به سال ۱۳۵۴ و حدود ۱۸ درنا بوده است. بر طبق گزارش‌هایی که در گذشته به ثبت رسیده است، در حدود بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷ تنها ۱۰ الی ۱۲ پرنده درنای مهاجر در ایران شمارش شده است. در سال‌های بعد از آن این میزان کمتر شد.

در سال ۱۳۸۶ سه درنای سفید سیبری به تالاب‌های ایران بازگشتند که در آن سال یکی از درناها شکار شد. پس از آن در سال ۱۳۸۷، ۲ درنای دیگر که جفت بودند، مسافتی طولانی از سیبری پرواز کرده و در فریدونکنار به زمین نشستند.

همزیستی امید و رؤیا اشتباه بود

یک پرنده شناس و دوستدار حیات وحش در مازندران با بیان اینکه درنای سیبری پرنده‌ای است که سال‌ها تنها به مازندران سفر کرد، طرح همزیستی این پرنده با درنای بلژیکی را که دو سال قبل در استان اجرا شد، را نادرست و اشتباه خواند.

علی حبیبی با بیان اینکه این پرنده به طور طبیعی به زیست خود ادامه می‌داد اما متولیان امر تلاش کردند تا با آوردن گونه بلژیکی و همزیستی دو درنا، پروژه تکثیر را رقم زنند و بعد از حدود یکماه سفر این دو پرنده به سرزمین‌های سیبری ناکام ماند، افزود: پس از آن دیگر درنای امید در زیستگاه‌های ایران دیده نشد و دستکاری در چرخه زیست این پرنده می‌تواند از عوامل عدم بازگشت دوباره آن باشد.

وی با عنوان اینکه هرچند پدیده‌های تغییر اقلیم و یا کهولت سن پرنده نیز از دیگر عوامل است که در سفر و مهاجرت پرنده تغییراتی ایجاد کرده است، ادامه داد: به نظر می‌رسد که باید برای روزگار بی امید در تالاب و زیستگاه‌های مازندران آماده شویم همانگونه که طی دو سال این پرنده سفر نکرده است.

در روزهای سرد پاییزی و با آغاز فصل زمستان طبیعت مازندران مملو از پرندگان مهاجری شده که از گوشه و کنار خود را به زیستگاه‌های استان رساندند و در بزم عاشقانه پرندگان، جای امید خالی است.

فرضیه کهولت سن و یا مرگ درنا

کوروس ربیعی رئیس اداره حیات وحش محیط زیست مازندران با بیان اینکه درنای امید معمولاً حداکثر تا آخر پاییز به استان سفر و چندماه زمستان گذرانی می‌کرد، افزود: با نیامدن دوساله این پرنده، فرضیه مرگ براثر کهولت سن آن تقویت می‌شود.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: هرچند به دلیل عدم ردگیری و ردیابی پرنده در هیچیک از مسیرهای پروازی نمی‌تواند به طور قطع درباره آن اظهار نظر کرد اما امیدواریم در سال‌های آتی شاهد مهاجرت دوباره این پرنده باشیم.

امسال شرایط جوی مازندران به گونه‌ای بود که تالاب‌ها و آب بندان ها به خوبی آبگیری شدند و امید می‌رفت چشم طبیعت به دیدن امید روشن شود که نشد. این روزها هرجا پرنده ناشناسی در طبیعت شمال دیده می‌شد گمانه زنی درباره اینکه شاید درنای امید باشد، اوج می‌گیرد.

یلدای رؤیای بدون امید سر شد

آخرین باری که امید در مازندران دیده شد، زمستان دو سال قبل بود. همه چیز به خوبی پیش می‌رفت پروژه انتقال درنای بلژیکی برای همزیستی با امید که ۱۴ سال به تنهایی پس از مرگ جفتش آرزو به مازندران سفر می‌کرد، به خوبی پیش می‌رفت، این دو درنای فرنگی ۳۴ روز در کنار هم زیست کردند و در نهایت مازندران را به مقصد سیبری ترک کردند.

دو روز از کوچ آنها گذشته بود تا آنکه اهالی بومی از مشاهده یک درنا در اراضی تالابی عباس آباد خبر دادند و پس از چند روز تکذیب و تردید بالاخره تأیید شد درنای بلژیکی از نفس افتاد و از ادامه سفر باز ماند و زندگی ۳۴ روزه این دو یار منجر به جدایی شد.

از آن روز تاکنون درنای بلژیکی در اتاقک لاکچری در اجاکله به تنهایی نگهداری می‌شود تا با آمدن دوباره امید در طبیعت رهاسازی شود. درنای سپید امید ۱۴ سال گذشته همواره تا قبل از نیمه آذر به مازندران سفر می‌کرد و امسال رکورد تأخیر را پشت سرگذرانده است. دیگر نیامدن یک رویداد ساده نیست نگرانی‌ها درباره این پرنده نادر به اوج رسیده و درنای بلژیکی رؤیا نیز یلدایش را در آرزوی امید به تنهایی گذراند.