فروپاشی زیباترین حمام تاریخی شمال

در برخی از روستاها این حمام‌ها با معماری خاص دوران صفویه بنا شده بودند. یکی از این حمام‌ها در بندپی شرقی و همچنین در روستای کردمحله به شکل دو قلو احداث شده بود که  با ده پله به زیر زمین  و به اولین بخش حمام یعنی سربینه که محل کندن لباس جهت ورود به داخل حمام بود هدایت می‌شد. گرمخانه که با لباس‌های کهنه اهالی روستا و یا با نفت سیاه گرم می‌شد باعث جوش آمدن آب و هدایت به سمت خزانه می‌شد.

حمامی‌ها سالی چند بار با کیسه‌های  نخی به خانه اهالی روستا می‌رفتند و لباس‌های کهنه را برای گرم کردن حمام در زمانی که گازوییل یا نفت قطع می‌شد جمع‌آوری می‌کردند و هنوز هم مردم روستای کردمحله، آن منطقه را به کهنه حمام صدا می‌زنند، اما اگر مسئولان وقت این حمام‌های عمومی را مرمت وحفظ می‌کردند اکنون تبدیل به مکان تاریخی و یا به سفره خانه‌های سنتی و رستوران‌های محلی تبدیل می‌شدند که جاذبه‌ای زیبا برای گردشگران داشت.

یکی از همین حمام‌های عمومی در شهر بابل حمام میرزا یوسف است؛ حمام تاریخی میرزا یوسف بابل که براساس شواهد موجود در سال 1216 ق در اوایل سلطنت فتحعلی شاه دومین پادشاه  قاجار توسط میرزا یوسف اشرفی در زمین بایر در محله چهارسوق، و پنج سال پس از تجدید بنای مسجد صفوی چهارسوق (که در سال 1211 ق تجدید بنا شد) مقابل این مسجد ساخته شد. 

صالح طبری نویسنده و محقق بابلی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: این حمام وجه تسمیه‌ای برای محلۀ سرحمام کاظم بیک بابل شد. کاظم بیک مسجدی از دوران صفوی است که در سال 1092 ق در میدانگاه نزدیک این حمام  ساخته شده بود.به خاطر وجود این حمام نام این محل به «محلۀ سرحمام کاظم بیک» تبدیل شد. برخی هم به این محله «سرحمام میرزا یوسف» گفته اند.

این نویسنده ادامه داد: حمام میرزایوسف از بزرگ‌ترین و محکم‌ترین حمام‌های قدیمی در شمال کشور بوده‌ که  در تاریخ 19 مهر 1378 به شماره 2457 در شمار آثار ملی ایران به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده است؛ این حمام تاریخی دارای ویژگی های منحصر به فردی بود که با اشتغال حدود 10 کارگر خدماتی در داخل گرمخانۀ عمومی مردانه و بخش سربینۀحمام، یکی از پرخاطره ترین گرمابه‌های شهرستان بابل محسوب می‌شود، که تا سال  1387 ش با دو واحد حمام عمومی زنانه و مردانه و 11 دستگاه نمره در حال فعالیت بود.

نویسنده کتاب بابل سبزه دیار گفت: عمومی‌های زنانه و مردانه، دارای قدمت قاجاری و قسمت نمرۀ حمام با حدود 60 سال قدمت که توسط مرحوم علی اکبر ولی‌پور با تخریب بخشی از گرمخانۀ حمام در ضلع جنوب شرقی حمام ساخته و به حمام اضافه شد، به مرور زمان با تبدیل  رختکن تاریخی حمام عمومی مردانه به انبار، تغییراتی در حمام عمومی مردانه ایجاد شد و ورودی نمره و عمومی مردانه یکسان شد؛  ضمن اینکه ورودی عمومی زنانه از طرف کوچه شمالی قرار داشت و از قسمت کوره و مشعل حمام نیز دری برای ورود داشت.

صالح‌طبری خاطر نشان کرد: قسمت سربینۀ حمام که در زمان احداث حدود 6 ماه توسط معمار سازنده راکد مانده بود تا از پی‌سازی و شالوده بنا محکم و مطمئن شود، بنایی هشت ضلعی دو به دو برابر با چهار هشتی بزرگ و کوچک با ایوان در رختکن، و دارای 3 ورودی از طریق پله‌های متعدد از طرف خیابان بازار (چهارسوق) و دو کوچه مجاور شمالی و جنوبی به داخل رختکن، با کتیبه های سنگی در دو ورودی  شمالی و جنوبی بود که درون سربینه با گچ بری و نقاشی های اساطیری و داستان‌های تاریخی، کف موزائیک شطرنجی با حوض و فواره بسیار زیبا و چشم نواز بود.

این محقق بابلی تاکید کرد: چاه این حمام که در ضلع جنوب غربی رختکن حمام عمومی قرار داشت هنوز هم دارای آب است و در گذشته علاوه بر آب حمام،  آب شرب مصرفی جمعی از شهروندان را نیز تامین می‌کرد. پایه های قدیمی این حمام در زیر تلی از خاک قرار گرفته اند که در صورت برداشت خاک، قابل رویت و ادامه ساخت و ساز خواهد بود.

مهران فلاح رئیس میراث فرهنگی بابل به تسنیم گفت: حمام میرزا یوسف از بناهای تاریخی و خاطره انگیز برای مردم بابل است. این بنا در سال 1378 به ثبت آثار ملی ایران رسید و این حمام علاوه بر وجه تاریخی تا سال 1387 هم فعال و مورد استفاده عموم قرار می‌گرفت؛ این حمام مالک دارد و چون جزو آثار تاریخی ملی است باید حفظ و نگهداری شود و به هیچ عنوان نباید تخریب کامل شود.

وی افزود: شهرداری بابل هم به خاطر تعریض خیابان بخش مهمی از این بنا را تخریب کرد، اما درصدد‌یم تا با استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاران از این بنا محافظت کنیم اما این مرمت هزینه بالایی دارد و امیدواریم سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به حوزه تاریخی هستند همت کنند و در حفظ این اثر تاریخی نوستالوژیک با کاربری که علاقه‌مند‌ند به ما کمک کنند.

این مسئول افزود: با یکی از سرمایه‌گذاران بابلی در خصوص مرمت و احیای این بنای تاریخی فاخر صحبت شد اما به دلیل بالا بودن هزینه مرمت این فرد قبول نکرد؛ در خصوص مرمت حمام میرزا یوسف  که تمام سعی وتلاش ما حفظ آثار تاریخی است و اداره میراث فرهنگی به هیچ عنوان قصد تخریب ندارد.

گفتنی است، حمام تاریخی میرزا یوسف، متاسفانه توسط شهرداری بابل در روز جمعه دوم دی ماه 1390  تخریب شد و فقط از تخریب بخشی از سربینۀ حمام عمومی در آن روز جلوگیری شد و  با گذشت حدود 13 سال، این سربینه (رختکن) همچنان بلاتکلیف است.