آیا روسیه منجی صنعت خودروی ایران خواهد شد؟

برگزاری نمایشگاه اتومبیلیتی ۲۰۲۲ و امضای تفاهم نامه‌هایی مبنی بر صادرات قطعات یا راه‌اندازی خط تولید خودروی مشترک، تا مدت‌ها روسیه را ابر قهرمان و منجی صنعت خودروی کشور معرفی کرد. حالا اما خبر می‌رسد که ترکیه و چین تامین‌کنندگان اصلی خودرو و قطعات به روسیه شده‌اند و از سوی دیگر واردات خودرو‌های کارکرده نیز به خصوص از ژاپن در این کشور رونق گرفته است.

آنچه مشخص است با توجه به شرایط ویژه روسیه و اعمال تحریم‌های سرسختانه علیه این کشور؛ گسترش تجارت با ایران گزینه مناسبی برای کاهش تاثیرپذیری تحریم‌ها به نظر می‌رسید. با حمله روسیه به اوکراین، کشورهای غربی و آمریکا تحریم‌های گسترده‌ای را علیه این کشور اعمال کردند به‌طوری که بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی و همچنین برندهای جهانی اقدام به خروج از روسیه کردند.

از سوی دیگر پیش از تحریم‌ها، روسیه یک‌پنجم (۱۸‌درصد) از کل فروش جهانی رنو را به خود اختصاص داده بود. این در شرایطی است با اعمال محدودیت‌های بین‌المللی یک‌شبه تقریبا تمامی شرکت‌های خارجی چمدان‌های خود بستند و از این کشور خارج شدند. بر اساس گزارش‌ها، فروش خودرو در ماه مه در روسیه ۸۴‌درصد کاهش یافت و تولید خودرو در داخل کشور هم تقریبا متوقف شده و بر اساس گزارش‌ها در ماه ژوئن گذشته تنها ۳‌هزار دستگاه خودرو در روسیه تولید شده است.

از سوی دیگر شرکت «اوتو واز» سازنده خودروی لادا، یعنی تنها خودروساز روسی نیز همراه با تحریم‌ها تولید خود را متوقف کرد. زیرا قطعات موردنیاز این شرکت پیش‌تر از سوی شرکت رنو فرانسه تامین می‌شد. به این ترتیب پس از خروج رنو فرانسه از روسیه، این شرکت روسی تولید را متوقف کرد و فقط یک خط تولید «پره و چرخ» را نگه داشته که به این معنی است که بیشتر قطعات پیچیده‌تر این خودرو از اروپای غربی وارد می‌شد. واردات اکنون متوقف شده است و این شرکت گزینه‌های کمی برای جایگزینی آنها دارد. با توجه به شرایط تحریمی ایران اما خودروسازی ایران بعد از محدودیت‌های گسترده توانست لااقل چراغ این صنعت را روشن نگه دارد.

به این ترتیب همراه با محدودیت‌های تولیدی خودرو در روسیه و همچنین تجربه ایران در پشت سر گذاشتن تحریم‌های سخت، این طور تصور شد که دو کشور می‌توانند منجی یکدیگر شوند. به این معنا که ایران قطعات خودرو به خصوص قطعات مربوط به محصولات رنو را به این کشور صادر کند و از سوی دیگر خودروی مشترکی را نیز به بازار تحریم زده عرضه کنند.

با این اوصاف و توهمات بود که کشور روسیه اقدام به برگزاری نمایشگاه «اتومبیلیتی ۲۰۲۲» مسکو کرد. نمایشگاهی که با حضور گسترده قطعه‌سازان کشور و همچنین خودروسازان داخلی برگزار شد. در این نمایشگاه البته زرق و برق چینی‌ها و تولیدکنندگانی از ترکیه نیز چشم‌ها را به خود خیره می‌کرد. تولیدکنندگانی از این کشورها که با دست پر پا به میدان خودروسازی روسیه گذاشته بودند. اگر ترکیه با قطعه‌سازی در این نمایشگاه عرض اندام می‌کرد اما چینی‌ها تولید خودرو و قطعه را توامان در معرض دید روس‌ها گذاشته بودند. در این بین فعالان قطعه و خودروی ایرانی نیز به چشم می‌آمدند و حتی خبرهایی مبنی بر امضای تفاهم نامه‌هایی نیز از این نمایشگاه در سطح گسترده رسانه‌ای شده به‌طوری که سفیر ایران در روسیه عنوان کرده بود که تفاهم نامه‌های همکاری در زمینه‌‌‌های استقرار خط تولید قطعات های‌تک خودرو، صادرات قطعات خودرو با روش متالورژی پودر و همچنین قرارداد همکاری شرکت مگاموتور سایپا با طرف‌های روسی در مجموع به ارزش ۷۰۰‌میلیون یورو به امضای طرف ایرانی و روسی رسیده است. در همین حال مدیرعامل ایران خودرو نیز تصریح کرده بود بهترین راه ورود به بازار روسیه و تداوم حضور در آن، انجام سرمایه‌گذاری مشترک است؛ و همچنین خودروی سواری به صورت سی. کی. دی در روسیه تولید شود.

خطیبی همچنین حضور خودروی تارا در نمایشگاه مسکو را موفقیت‌آمیز خوانده بود.

به این ترتیب نمایشگاه اتومبیلیتی ۲۰۲۲ هر چند افق‌های روشنی را پیش روی خودروسازان کشورمان قرار داده اما از نگرانی حضور چین و ترکیه در روسیه نکاسته است. در حال حاضر چین خطوط تولید برخی خودروها را در این کشور فعال کرده و ترکیه نیز بنا بر آمارهای رسمی به تامین قطعه برای برخی محصولات مشغول است. با این حال مدیران خودروسازی کشورمان این بده و بستان را نادیده می‌گیرند. بر این اساس مدیرعامل گروه صنعتی سایپا در مورد رقبای قدرتمندی همچون ترکیه و چین در مقابل همکاری خودرویی ایران و روسیه عنوان کرده بود که شرکت‌های تراز اول چینی که پلتفرم‌های مشترک با اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها دارند، در روسیه حضور نخواهند یافت، همچنین با توجه به شرایط تحریمی روسیه، ترکیه نمی‌تواند توفیق چندانی در این بازار داشته باشد، زیرا به شرکت‌های اروپایی وابستگی دارند و در صورت هرگونه همکاری تحت تحریم قرار خواهند گرفت.

بعد از نمایشگاه خودرویی روسیه، همه چیز به ظاهر بر وفق مراد به نظر می‌رسید این در شرایطی است که با اعلام میزان بدهی خودروسازان به فعالان صنعت قطعه، به نوعی مشکلات داخلی بیشتر از همکاری با روسیه مورد توجه قرار گرفت. قطعه‌سازانی که در نمایشگاه روسیه شرکت داشتند حالا از مطالبات معوق خودروسازان گلایه دارند و اینکه این مطالبات مانع از فعالیت‌های خارجی آنها می‌شود. طبق آخرین آمارهای اعلام شده از سوی انجمن صنایع همگن نیرو محرکه میزان مطالبات قطعه‌‌‌سازان از خودروسازها به ۵۰هزار‌میلیارد تومان رسیده که ۲۰هزار‌میلیارد تومان آن بدهی‌‌‌ معوق محسوب می‌شود. پیش از این یکی از اعضای این انجمن عنوان کرده بود که طی دو سال گذشته، یک جهش در میزان مطالبات معوق و مطالبات کل قطعه‌‌‌سازان ایجاد شده است.

در این زمینه چندی پیش دبیر انجمن مذکور تاکید کرده بود که با تداوم وضعیت فعلی ( رشد بدهی) واضح است قطعه‌‌‌ساز نمی‌تواند ادامه حیات بدهد، اما خودروسازان قصد دارند با خروج خودرو از قیمت‌گذاری دستوری و فراهم شدن تعادل ورودی و خروجی، در کنار ارائه بسته تامین مالی زنجیره‌‌‌ای، میزان بدهی‌‌‌های خود به قطعه‌‌‌سازان را کاهش دهند. اما مشکلات تنها خاص قطعه‌سازان نیست بلکه خودروسازان نیز هم اکنون با مشکلات نقدینگی برای تولید، رشد زیان انباشته و.. مواجه هستند.

در اواخر مرداد ماه که خبر مربوط به قراردادهای خودرویی ایران و روسیه منتشر شده این سوال هم مطرح بود که اگر خودروسازان توان تولیدی بالایی دارند چرا آن را در داخل کشور خرج نمی‌کنند که لااقل مرهمی باشد بر درد بازار خودرو. در هر صورت آنچه هم اکنون عیان به نظر می‌رسد مشکلات داخلی خودروسازان و قطعه‌سازان کشور است که این مشکلات به نوعی آنها را از فعالیت‌های برون مرزی باز می‌دارد.

از سویی البته به نظر می‌رسد که طرف روسی نیز تفاهم‌نامه‌ها و قراردادها را همچنان در بستر کنونی حفظ کرده و قدمی برای اجرایی شدن آنها برنداشته است. در این زمینه نیز می‌توان به اظهارات دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه استناد کرد. وی در اوایل هفته جاری در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایسنا» تاکید کرده بود که در حوزه صادرات تا وقتی مشکلات تحریم مطرح است و صنعت خودرو و قطعه‌‌‌ در راس تحریم‌ها قرار دارد، انتظار توفیق خاصی نمی‌توان نداشت، مگر با کشورهای همسایه مانند چین و روسیه که اشتراک سیاسی وجود دارد. وی در ادامه در مورد همکاری با این دو کشور نیز اظهار کرده که البته این کشورها هم بیشتر به صادرات قطعات خود به ایران تمایل دارند تا واردات قطعات ایرانی.

واضح است که تجربه تحریم خودرو در ایران برای کشور روسیه مهم است و این نکته‌ای است که دست اندرکاران خودرویی این کشوربه آن اذعان داشته‌اند اما اینکه این تجربه به چه میزان می‌تواند کمک حال روس‌ها باشد از اهمیت زیادی برخوردار است.

روس‌ها به سراغ کارکرده‌ها رفتند

همان‌طور که عنوان شد ترکیه و چین در صنعت و بازار خودروی روسیه فعال شده‌اند. چین به‌‌‌رغم داشتن برندهای ناشناخته برای بسیاری از خریداران غربی، بیش از ۲۰۰ خودروساز دارد که هر نوع خودروی قابل‌‌‌تصوری را تولید می‌کنند و سهم آنها از بازار روسیه به‌‌‌سرعت در حال گسترش است، به طوری که جایگزین برندهای اروپایی می‌‌‌شوند. روسیه همچنین برای راه‌‌‌اندازی مجدد برند مسکوویچ در کارخانه آوتوواز به شرکت‌های چینی مراجعه کرده است.

با این حال اما روسیه نگاهش تنها به چین نیست و برای تامین خودرو به دیگر کشور‌های آسیایی همچون ژاپن نیز نظر دارد. طبق برخی از آمارهای رسمی فروش خودروهای دست دوم تحت‌تاثیر تحریم‌های غرب، در روسیه افزایش نسبی داشته و ژاپن بیش از سه چهارم واردات را درحوزه این خودروها به خود اختصاص داده است.

بانک مرکزی این کشور در اواخر ماه گذشته اعلام کرد که تقاضا برای خودروهای دست دوم آسیایی افزایش یافته است. داده‌‌‌های آژانس تحلیلی روسی Autostat نشان می‌دهد که واردات خودروهای جدید در ماه اوت بسیار کمتر از سطح فوریه بود اما واردات خودروهای دست دوم از ۱۱‌هزار و ۵۵ خودرو به ۲۳‌هزار و ۱۱۷ خودرو رسیده است.

داده‌‌‌ها نشان می‌دهد که ۷۶‌درصد از خودروهای دست دوم از ژاپن وارد شده و بلاروس با۳/ ۵‌درصد سهم در رتبه دوم قرار دارد. در آماری دیگر اینکه طبق داده‌‌‌ها از ۱۰‌هزار و ۲۵۷ خودروی جدید وارد شده در ماه اگوست ۷۰‌درصد آن متعلق به چین است.