چرا پزشکیان طرف‌دار اجرای سند ۲۵ ساله با چین است؟

پس از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری، مهم‌ترین ابهام درباره رویکرد سیاست‌خارجی ایران این بود که آیا دولت وی در مسیر اجرای ایده مذاکره و رفع تحریم، همان مسیر دولت روحانی در تعامل با سایر کشورها از جمله چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی دنیا طی می‌کند؟

اطلاعات و اظهارات نادرست رئیس‌جمهور منتخب در مناظرات انتخاباتی مبنی بر مفت‌فروشی نفت ایران به چین، بلوکه شدن منابع ایران یا تهاتر با اجناس بنجل چینی، این نگرانی را ایجاد کرد که دولت چهاردهم بهبود روابط با غرب را از مسیر تخریب روابط با شرق و در راس آنها چین پیگیری کند؛ اشتباهی که یکبار در دولت تدبیر و امید رخ داد.

پزشکیان: چین دوست و پشتیبان ایران در روزهای سخت بود

اما با فاصله گرفتن از جدل‎‌های انتخاباتی و دوقطبی‌های افراطی و کاذب پیرامون آن، امروز مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب مردم در مقاله‌ای در روزنامه تهران تایمز با عنوان «پیام من به جهان جدید» به تشریح «نگاه واقعی» خود به رابطه با چین پرداخت و نوشت: چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را بسیار ارزشمند می‌دانیم. نقشه‌راه 25 ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود.

وی در ادامه نوشت: ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم. در سال 2023، دولت چین نقش مهمی در تسهیل عادی‌سازی روابط ما با عربستان سعودی ایفا کرد و از این طریق دیدگاه سازنده و رویکرد آینده‌نگرانه خود را در امور بین‌المللی به نمایش گذاشت.

نگاه منطقی و محترمانه پزشکیان به چین، پیش‌تر نیز توسط محمدجواد ظریف از افراد حلقه نزدیک به وی و وزیر سابق امور خارجه ایران مطرح شده بود. ظریف در فروردین سال 1400 در مصاحبه‌ای چین را دوست دوران سختی‌ها عنوان کرد و ضمن تاکید بر توسعه همکاری‌ها از همراهی چین با ایران برای دور زدن تحریم قدردانی کرد.

اعتراف تلخ ظریف به اشتباه دولت روحانی در رابطه با چین

به نظر می‌رسد دولت پزشکیان هر چند از نظر سیاست داخلی، به پایگاه دولت روحانی نزدیک است، اما تجربه دولت روحانی را آینه عبرت خود در تعامل با چینی‌ها قرار داده و قصد دارد به صورت مستقل از برجام، تعاملات اقتصادی با چین را گسترش داده و به نوعی در این عرصه راه دولت شهید رئیسی را ادامه دهد.

شاید بتوان نگاه متفاوت دولت پزشکیان به چین را در آخرین گزارش برجام توسط جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس جستجو کرد که می‌نویسد: اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند.

این گزارشِ ظریف، گلایه او نسبت به رفتار دولتمردان یازدهم و دوازدهم در مواجهه با چین را نشان می‌دهد؛ رفتار سردی که نطقه اوج آن به سفر شی‌جین پینگ رئیس‌جمهور چین به تهران در سال 94 برمی‌گردد. 

در جریان این سفر، دولت ایران به جای تلاش برای تعمیق روابط کشور با چین به منظور استفاده از ظرفیت‌های قابل ملاحظه این کشور در توسعه ایران، بزرگترین فرصت پیش‌آمده را تبدیل به یک رویداد نمایشی کرده و پیشنهاد فاینانس 50 میلیارد یورویی چین برای توسعه زیرساخت‌های ایران را رد کرد.

حال گلایه ظریف در روزهای پایانی دولت روحانی در کنار مواضع اخیر رئیس‌جمهور منتخب ایران نشان می‌دهد که پایگاه سیاسی دولت پزشکیان دچار یک تغییر رویکرد نسبت به مسئله چین شده ، بخصوص اینکه بعد از امضای سند همکاری 25 ساله روابط ایران و چین وارد فاز جدیدی شده که البته نیاز تقویت بیشتر است.

چین بزرگترین شریک تجاری و مسیر تنفس ایران در تحریم

طبق آمار موسسه ردیابی نفکش‌ها کپلر، صادرات نفت ایران به چین، بعد از اتمام معافیت تحریمی آمریکا به حدود 100 هزار بشکه در روز کاهش یافت و چینی‌ها تا پیش از انتخاب نماینده ویژه از طرف حکومت ایران (علی لاریجانی) حاضر به توسعه همکاری نفتی با ایران نشدند.

اما طبق نمودار، بعد از آغاز گفتگوها و بهبود روابط، رقم فروش نفت ایران نیز افزایش یافت و پس از امضای سند همکاری 25 ساله تا قله 1.54 میلیون بشکه در روز نیز صعود کرد.

نمودار زیر صادرات نفت سالانه ایران به چین و ارزآوری حاصل از آن را نشان می‌دهد. با امضای سند همکاری 25 ساله، درآمد نفتی ایران از چین از 3.7 میلیارد دلار در سال 2020 به 33 میلیارد دلار در سال 2023 افزایش یافته و 9 برابر شد. 

همچنین طبق آمار موسسه کپلر، در سال 2024 میزان صادرات نفت ایران به چین به 1.4 میلیون بشکه در روز رسیده که این رقم دو برابر میزان فروش ایران در دوره اجرای برجام بوده است.

اما همکاری ایران و چین تنها در موضوع تجارت نفت محدود نمانده بلکه چینی‌ها بیشترین سهم از سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را کسب کرده‌اند. سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد در این باره می‌گوید: در سال 1402 رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در 16 سال اخیر شکسته شد. چینی‌ها در 1402 بیشترین ورود سرمایه را داشتند. با برنامه‌ریزی‌ صورت گرفته، سیر صعودی سال‌های 1400 تا 1402 که از 2 به 4 و اکنون 5.5 میلیارد دلار رسید، باز هم تداوم می‌یابد.

همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، حجم سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بعد از امضای سند همکاری 25 ساله با چین رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و تقریبا 2 برابر زمان اجرای برجام است.

طبق آمار گمرک، چین بزرگترین شریک تجاری ایران در سال 1402 بوده که 13.9 میلیارد دلار به این کشور صادرات غیرنفتی انجام شده و 18.5 میلیارد دلار نیز از آن واردات شده است.

در مجموع به نظر می‌رسد که دولت پزشکیان با استفاده از تجربه پیشین به دنبال تعمیق روابط با چینی‌ها بوده و تاکید رئیس‌جمهور منتخب ایران به اجرای سند همکاری 25 ساله و ایجاد شراکت راهبردی با چین حکایت از آینده‌ای روشن از تبادلات دو کشور دارد، اتفاقی که البته نیازمند یک برنامه جامع در روابط دو کشور است.