سروده های حضرت زهرا(س) / شعر جالب دردانه نبی اکرم(س) در وصف همسرش حضرت علی(ع)
بسیاری از اشعار از سروده‌های خود حضرت صدیقه کبری علیها‌السلام است و در مواردی هم آن حضرت در مناسبت‌های مختلف به اشعار دیگران تمثل جسته است.
بدون شک حضرت زهرا(س) یکی از بزرگترین خطیبان و گویندگان جهان اسلام بوده است. خطبه فدکیه آن حضرت نمونه ای از بلاغت و زیبایی و انسجام در زبان عربی است که هنوز هم منبع الهام بسیاری از خطبا و ادبای مسلمان و عرب بوده است.
اما بلاغت حضرت فاطمه(س) محدود به خطبه فدکیه نمی‌شود. این حضرت هر چند عمر نسبتا کوتاهی داشتند اما در همین عمر کوتاه اشعار نغز و زیبایی را سروده اند که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
در لابلای ثبت و منابع معتبر اسلامی اشعار زیبایی را درمی‌یابیم که آن‌ها را به فاطمه زهرا(س) نسبت داده‌اند. بسیاری از اشعار از سروده‌های خود حضرت صدیقه کبری علیها‌السلام است و در مواردی هم آن حضرت در مناسبت‌های مختلف به اشعار دیگران تمثل جسته است.
اشعار منسوب به فاطمه زهرا(س) به صورت پراکنده در کتاب‌هایی همچون بحارالانوار علامه مجلسی، الغدیر علامه امینی، احتجاج طبرسی، تذکره‌النسا ابن ابی‌طیفور، امالی شیخ مفید، امالی شیخ صدوق و... و ده‌ها منبع دیگر ذکر شده است. در برخی از تازه‌ترین پژوهش‌ها تعدادی از محققان این اشعار را از لابلای کتب متعدد استخراج و آن‌ها را در یک مجموعه جمع‌آوری نموده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به «سلمان الجبوری» و «محمد دشتی» اشاره نمود.
نباید فراموش کرد که حضرت فاطمه زهرا(س) در طول تاریخ ادبیات عرب هیچ‌گاه به عنوان یک شاعر مطرح نیست زیرا او درصدد سرودن شعر نبوده و رسالت آن بزرگ بانوی دو جهان چیز دیگری بوده است ولی از آن جایی که در دوران سوم زندگانی آن، حضرت پس از رحلت پیامبر(ص) مصیبت‌های متعدد و طاقت‌فرسایی، یکی پس از دیگری روح بلند فاطمه زهرا(س) را به شدت آزار می‌داد، سبب شد که فاطمه زهرا(س) احساسات خود را جریحه‌‌دار دیده و درد دل‌ها و غم‌های خود را در قالب اشعار بیان کند و به همین جهت، بیشترین اشعار منسوب به وی در سوگ پدر و شکوه و شکایت از ستم‌هایی است که به وی شده است.
بیشتر اشعار حضرت زهرا(س) مربوط به بعد از وفات پیامبر اعظم(ص) است. از معدود اشعاری که ایشان قبل از وفات پیامبر سروده اند یکی شعری است که در شب ازدواج خویش و در لحظه‌های آغازین زندگی مشترک با همسرش علی(ع) سروده اند. در این شعر حضرت زهرا(س) شوهر خود را این گونه می‌ستاید:
اضحی الفخار لنا و عز شامخ
و لقد سمونا فی بنی عدنان
نلت العلا و علوت فی کل الوری
و تقاصرت عن مجدک الثقلان
اعنی علیا خیر من وطا الثری
ذاالمجد و الافضال و الاحسان
فله المکارم و المعالی و الحیا
ما ناحت الاطباء فی الاغصان
(فرهنگ سخنان حضرت زهرا، محمد دشتی)
- افتخار نصیب ما شد و عزتی بلند مرتبه به ما دست داد و بنی عدنان به بلند مرتبتی رسید
- تو به بزرگی رسیدی و از همه آفریده‌ها والاتر شدی و جن و انس از عظمت تو عقب افتادند
-منظورم- علی- است، یعنی بهترین کسی که گام بر خاک نهاده است آن کس که دارای مجد و عظمت و احسان و نیکی است.
والایی اخلاقی و بزرگی‌ها و بخشش از آن اوست تا آن‌گاه که مرغان بر شاخه‌ها به ترنم مشغولند
اما پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) اشعاری سوزناک و گویا از حضرت زهرا(س) به یادگار مانده است که حاکی از شدت حزن و اندوه و مصیبت‌هایی است که بر یگانه دختر رسول خدا وارد شده و این اشعار به خوبی بیان‌کننده آن است که این حوادث دلخراش در طول مدتی کوتاه بوده است که در چهار بخش بررسی می‌گردد.
الف. غم جان‌سوز پیامبر:
از آن جایی که حضرت فاطمه(س) داناترین و متفکرترین بانوی جهان اسلام بود از هر کس دیگر عظمت پیامبر(ص) را بیشتر و بهتر درک می‌نمود و به این دلیل است که در سوگ جان‌گدازش، آرامش و شکیبایی را از دختر پرمهر و اندیشمندش سلب نمود چرا که او از عظمت فاجعه، بیشتر از دیگران آگاه بود و سرنوشت تاریخ و نسل‌های آینده را از همگان بیشتر می‌دانست.
والصبر محسن فی المواطن کلها
الا علیک فانه معدوم
لاغبث فی حزنی علیک لوانه
کان البکاء المقبتی یدوم
(دیوان فاطمه زهرا- سلمان الجبوری)
-شکیبایی در همه جا و همه کس نیکوست جز در فراق تو که شکیبایی نیست
- بنابراین درباره اندوه من بر تو سرزنشی نیست، هر چند که گریه چشمان من ادامه یابد
ب. ماتم جهانیان در غم فقدان پیامبر:
حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر اکرم، جهان را تیره و تار و عزادار می‌بیند و همه موجودات جهان اعم از جاندار و بی‌جان را شایسته گریستن می‌داند. او پس از دفن پیکر پاک پیامبر(ص) جهان را پس از غروب آفتاب نبوت این گونه توصیف می‌کنند.
یا رسول الله یا خیره الله
و کهف الایتام والضعفاء
قد بکتک الجبال والوحش جمعا
و الطیر و الارض بعد بکی السماء
والبکاک الحجون والوطن
والمشعر یا سیدی مع البطحاء
(همان)
- ای رسول خدا و بهترین بنده خدا- ای پناه یتیمان و درماندگان
- کوه ها و حیوانات وحشی و پرندگان زمین بعد از گریستن آسمان بر تو گریه کردند
- ای سرور من- حجون و رکن و مشعر و سرزمین بطحا بر تو گریستند
ج. حوادث پس از رحلت پیامبر (ص):
پس از رحلت پیامبر(ص)، حوادث دردناک و تکان‌دهنده‌ای جهان اسلام را در برگرفت که قلب داغدار دختر محبوب رسول خدا را داغدارتر کرد.
اذا فقدناک فقد الارض و ابلها
و اختل قومک فاشهدهم فقد نکبوا
ابدت الرجال لنا نجوی صدورهم
لما مضیت و حالت دونک الترب
تهجمتنا رجال و استخف بنالما
فقدت و کل الارض، مغتصب
(همان)
- ای رسول خدا، ما تو را از دست دادیم به سان سرزمین تشنه‌ای که از نعمت باران محروم گردد از نعمت وجود تو محروم شدیم و امت تو آشفته و نابه سامان در مسیر حق منحرف شدند
- مردانی چند از امت تو همین که رفتی و پرده خاک میان ما وتو فاصله انداختند، اسرار سینه‌ها را آشکار کردند
-همین که تو رفتی مردانی به ما بداخلاقی کردند و ما را کوچک شمردند و همه زمین‌های ما را غصب کردند
حضرت زهرا(س) در ابیات فوق به چند حادثه مهم و مصیبت‌بار پس از رحلت رسول خدا به گونه‌ای خلاصه اشاره می‌نماید مثلا در بیت اول حضرت زهرا از آشفتگی جامعه اسلامی و انحراف امت مسلمان از راه حق و عدالت اشاره و از هم پاشیدگی و تزلزل جامعه‌ای که پیامبر بنای وحدت آن را نهاده بود به شدت و سربسته انتقاد می‌کند و در ابیات بعدی از بدرفتاری افرادی از امت با خاندان پیامبر سخن می‌گوید و به گونه‌ای ضمنی یادآور می‌شود که به محض این که روح رسول خدا(ص) به ملکوت اعلی پیوست گروهی کینه‌های دیرینه را آشکار ساختند و در مقابل یگانه دخت رسول خدا چهره در هم کشیدند و خاندان پیامبر(ص) را تضعیف و تحقیر نمودند و برای کاستن قدرت اقتصادی و سیاسی فدک را غصب کردند.
د. اندوه فراوان و آرزوهای مرگ
از آخرین روزهای زندگانی حضرت زهرا(س) اشعاری به جامانده است که نشان می‌دهد آن حضرت پس از رحلت پیامبر از مصیبت‌های جانکاهی که به طور متعدد به او وارد می‌شد نام برده است و خدا می‌داند که حضرت زهرا در طول این دو سه ماه بعد از رحلت پیامبر چه رنج‌هایی را کشیده است به گونه‌ای که این بانوی بردبار با وجود داشتن فرزندان خردسال شوهرش علی(ع) در عنفوان جوانی آرزوهای مرگ می‌کرد.
لاخیر بعدک فی الحیاه وانها لبکی مخافته ان تطول حیاتی
-پدر جان بعد از تو در زندگی خیری نیست. گریه می‌کنم از بیم آن که مبادا بعد از تو زنده بمانم و حیاتم طولانی شود.
در پایان به عنوان نتیجه می‌توان گفت : تامل و اندیشه ژرف در اشعار حضرت زهرا(س) ما را به این موضوع هدایت می‌کند که هر چند حضرت فاطمه زهرا به دنبال سرودن شعر نبوده، اما با توجه به وقایع و مصیبت‌ها و حوادث دردناک که با وحدت پیامبر گرامی اسلام در مرکز ثقل جهان اسلام رخ داد دخت مکرم رسول اکرم(ص) برای بیان حقایق و روشن نمودن اذهان مسلمانان از ابزار شعر که موثرتر و گویاتر است بهره برده و پاره‌ای از حوادث ناگوار و جان‌سوز را در قالب اشعاری سرود و صرف نظر از مصایب و رنج‌ها و اندوه‌های شخصی، ایشان دغدغه‌ای فراتر و مهم‌تر جامعه اسلامی را هم چون نگرانی از محو آثار بعثت و وحی و تفرقه امت و... را داشت که گذر زمان نشان داد که چگونه این نگرانی‌ها درست بود.
منبع: کیهان
منبع: کیهان
38
