وضعیت قرمز طلای سیاه / سایه پترودلارهای تحریمی بر سر سفره‌های مردم

در 29 اسفند 1329 با تلاش دکتر مصدق نفت ایران ملی شد و اکنون در آستانه 70 سالگی ملی شدن این نعمت خدادادی به بررسی افت و خیزهای این طلای سیاه در یک سال اخبر می پردازیم.

یک سال اخیر برای صنعت نفت ایران بسیاربد بود. فروش نفت ایران حتی از دوران جنگ ایران و عراق هم کمتر شد و بر اساس برآورد منابع ثانویه اوپک، تولید نفت ایران 2 میلیون و 86 هزار بشکه برآورد شده است که با کسر یک میلیون 8 هزار بشکه برای مصارف داخلی، سهم ایران در حدود 300 هزار بشکه در بازار جهانی است که معادلات سیاسی و اقتصادی تأثیرات بسیاری را بر اقتصاد ایران تحمیل می کند.

ایران بعد از بازگشت تحریم‌‌های آمریکا در ۱۴ آبان ۱۳۹۷ برای حدود چهار ماه با کمک معافیت‌های آمریکا برای مشتریانش توانست نفت خود را صادر کند. اما از اردیبهشت امسال، بعد از آنکه آمریکا صدور معافیت‌ها را متوقف کرد، فروش نفت ایران تا حد بی‌سابقه‌ای کاهش یافت.

در آغار تحریم‌ها، ایتالیا، تایوان، ترکیه، ژاپن، چین، کره جنوبی، هند و یونان کشورهایی بودند که به مدت شش ماه از تحریم واردات نفت ایران معاف شده بودند.

یونان و ایتالیا حتی در همان دوران معافیت هم نفتی از ایران نخریدند. شش کشور دیگر هم که میزان خرید نفتشان از ایران کم شده بود تقریبا دست از نفت ایران کشیدند و به دنبال فروشندگان دیگر رفتند.

هند از جمله خریداران عمده نفت ایران بود و تا قبل از تحریم‌ کامل نفتی ، روزانه از ایران بین ٤٥٠ تا ٤٨٠ هزار بشکه نفت وارد می‌کرد.

با اجرایی شدن مرحله اول تحریم نفتی آمریکا، هند اجازه داشت به واردات روزانه سیصد هزار بشکه نفت از ایران ادامه دهد . این کشور تا آخرین لحظه امید داشت که بتواند امریکا را برای تمدید دوباره معافیت نفتی متقاعد کند اما با تمدید نشدن معافیت‌های آمریکا هند میزان وارداتش را تقریبا در همان ماه‌های اول به صفر رساند و تنها کشوری که به ادامه واردات نفت ایران ادامه داد کشور چین بود.

حمله به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان که به نوعی قطب صنعت نفت خاورمیانه محسوب می شود، بهای جهانی نفت را دچار شوک کرد که به افزایش بهای نفت انجامید.

از دیگر عوامل موثر بر نفت ایران تصمیمات کشورهای عضو اوپک پلاس در آذرماه سال جاری برای کاهش تولیدات نفتی و افزایش قیمت نفت بود.

در پی شهادت سردار سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، قیمت نفت افزایش یافته است. تحلیل‌گران هشدار دادند که این اقدام می‌تواند تنش در منطقه را افزایش دهد و تولید نفت جهان را تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی دوباره بهای نفت خام در پی حمله ایران به دست کم دو پایگاه هوایی محل استقرار نیروهای آمریکایی در عراق جهش کرده است.

با افزایش خطر درگیری در خاورمیانه و اختلال در روند صادرات نفت، بها در بازارهای آسیا ۴.۵ درصد بالا رفت و به بشکه ای ۶۵ دلار و ۶۵ سنت رسید.

با این همه زمان زیادی نگذشت که بهای نفت به کانال قبلی بازگشت. در فقدان پاسخی بلافاصله از سوی مقامات ارشد دولت ایالات متحده، عمر خبر "جهش قیمت" در بازار نفت بیش از حد انتظار کوتاه بود.

امسال گمان می‌رفت که بازار نفت پس از تجربه تحریم دوباره نفت ایران، مدت‌هاست که آماده شنیدن بدترین خبربود. از سقوط تولید نفت ایران به تنها کمی بیش از ۲۰۰ هزار بشکه، تا حمله به نفتکش ‌ها در خلیج فارس و اختلال در نیمی از تولید عربستان سعودی در پی حمله پهپادی به دو پالایشگاه آرامکو، وقایعی است که التهاب را در بازار زنده نگه داشته بود.

با این همه، شوک کرونا بدترین اتفاق در سال 98 نه برای ایران بلکه برای کل کشورهای جهان بود، قیمت نفت به پائین ترین مقدار خود رسیده است که یکی از دلایل آن شیوع بیماری در چین و تعطیلی صنایع و کارخانه های این کشور که یکی از خریداران نفت جهان است و چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا و کلید موتور رشد اقتصاد جهان است، هر تاثیر منفی در این کشور به طور مسلم در سراسر دنیا اثر خواهد گذاشت.

در حالی که ویروس کرونا به بهای نفت لطمه زده، ایران که از اعضای اوپک است علنا خواستار اتخاذ تدابیری برای حمایت از قیمت نفت شده است.

جلسه سران اوپک در وین که برای تعیین تکلیف نفت با توجه به چشم‌انداز اقتصاد جهان در پی شیوع کرونا گردهم آمده بودند ناکام ماند، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران با سابقه‌ای طولانی در شرکت در جلسات اوپک در روزها و سال‌هایی سخت و آسان، جلسه اوپک در اسفندماه ۹۸ را جلسه‌ای «بد» توصیف کرد.

روسیه به عنوان یکی از بازیگران عمده بازار نفت بیرون از اوپک به پیشنهاد کاهش میزان تولید «نه» گفت. نه روسی، مقام‌های سعودی را برآشفت تا آنها نیز از افزایش میزان تولید نفت خود و اهدای تخفیف‌های کم سابقه خبر دهند و بدین ترتیب جنگی به راه افتاد با نام «جنگ نفت» که قربانیان آن تولیدکنندگانی بودند که زودتر از پا در می آمدند و تاب تحمل نمی‌آوردند.

ایران دیگر بازیگر عمده نیست، تحریم‌ها پیش از این ظرفیت عمده نفت را از اقتصاد ایران گرفته بود اما با این حال در بودجه سال آینده، سهمی معادل فروش روزانه یک میلیون بشکه با قیمت ۵۰ دلار برای دولت پیش بینی شده بود که حال در اسفند سال وحشت، دیگر رویایی دست نیافتنی بود.

دولت روحانی هرچند می‌خواست در بودجه ۹۹ خود را از دلارهای نفتی بی‌نیاز کند، اما دوباره کیسه‌ای برای پترودلارهایی دوخته که البته معلوم نیست با فشار حداکثری ترامپ چطور قرار است پر شود.

در مقابل، واقعیت اقتصاد جهان در هفته‌های پایانی سال خورشیدی رقم خورد. اوضاع بازار نفت و چشم انداز آن برای اقتصاد تحریم شده و کرونا زده به معنای محقق نشدن بخش عمده‌ای از درآمدهای نفتی بودجه سال ۹۹ بود، درآمدی که در روایت‌های مختلف از ۴۵ تا ۸۰ هزار میلیارد تومانی ارزیابی می‌شد و حال با نبودش در بودجه، تنها کسری بودجه را تعمیق می‌کرد و کسری بودجه اسم رمز تورم در اقتصاد ایران بود.

صندوق بین‌المللی پول (آی ام اف) در گزارشی که اوایل آبان ماه منتشر کرد گفته بود ایران برای جبران کسری بودجه خود در سال آینده نیاز به فروش نفت به قیمت ۱۹۴ دلار و ۶۰ سنت دارد.

حال که به پایان سال 98 رسیدیم و بررسی بوجه سال 99 هم به بعد از تعطیلات سال نو و تعطیلات کرونایی مجلس موکول شده است، امیدواریم بودجه نویسان با تحلیل شرایط موجود بتوانند با متمم هایی، این کسری بودجه را جبران کنند.

شاید برای سیاستگذاران در ایران چندان جذاب نباشد که قریب به ۷۰سال پس از ملی شدن صنعت نفت، هنوز طلای سیاه مهره تعیین کننده سیاست و اقتصاد در کشور است، اما این نقش آفرینی، واقعیتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

منبع: خبر فوری

70