مراقب باشید، شاید برای آیندگان آبی نباشد

امروزه تامین آب آشامیدنی سالم مورد نیاز و ارائه خدمات آبرسانی به مردم، یک مشکل اساسی در اغلب شهرها و روستاهاست. محدودیت منابع آب، تغییر اقلیم، افزایش جمعیت و آلودگی منابع آب، تامین آب آشامیدنی را با چالش مواجه می‌کند. تأمین و توزیع آب آشامیدنی سالم در جوامع شهری و روستایی یکی از راهکارهای اجرایی مهم در جهت حفظ سلامتی مردم و ارتقای سطح بهداشت عمومی است.

روز جهانی آب که از سال ۱۹۹۳ هر سال در ۲۲ مارس مصادف با دوم فروردین برگزار می شود، یک مراسم سالانه سازمان ملل است که بر اهمیت آب شیرین تمرکز دارد، این در حالی است که بررسی ها نشان می دهد که هر چه به سال ها و دهه های اخیر نزدیک می شویم مقدار سرانه مصرف آب به شدت در حال افزایش بوده است.

دلیل این امر به افزایش سطح رفاه و به تبع آن تنوع نیازهای آبی مربوط است. بدین ترتیب که گسترش شهرنشینی، توسعه صنعتی و ورود آن به دوران بلوغ و توسعه کشاورزی برای تولید مواد غذایی با الگوهای کشتی که پاسخگوی سطح در حال افزایش رفاه انسان‌ها باشد، موجب شده که میزان مصارف آب در مقیاس جهانی به سرعت به مرز میزان آب قابل دسترس از منابع آب تجدید شونده جهان نزدیک شود.

اصلی‌ترین شاخص برای بیان وقوع بحران آب، نقطه تلاقی بین میزان مصرف و میزان آب قابل است، می‌توان این گونه در نظر گرفت که هر اندازه به این مرز نزدیک شویم ابعاد آن وسیع تر و گسترده تر می شود ضروری است بشر برای ایجاد تأخیر در رسیدن به این نقطه تلاش‌های عمده‌ای را از جهات علمی، فنی و تحقیقاتی سازمان دهد.

موضوع مهم دیگری که در سال‌های اخیر برای بیان مشخصه‌های بحران آب مطرح بوده، محدودیت در تجهیز منابع مالی لازم برای توسعه بهره‌برداری و مدیریت از منابع آب است؛ بدین ترتیب که ممکن است کشوری از نظر مقدار منابع آب تجدید شونده در وضع نسبی مطلوبی باشد، لکن فاقد منابع مالی کافی برای توسعه منابع آب و ایجاد زیرساخت‌های لازم بدین منظور باشد.

با این تعریف کشورهای جهان به چهار دسته تقسیم می‌شوند، که شامل کشورهای با درآمد سرانه بالا و تنش آبی کم، کشورهای با درآمد بالا و تنش آبی زیاد، کشورهای با درآمد کم و تنش آبی کم و کشورهای با درآمد کم و تنش آبی زیاد می شود، بدین ترتیب کشورهایی که در دسته چهارم طبقه بندی مذکور قرار دارند و متأسفانه تعداد آنها نیز قابل ملاحظه است، اولین قربانیان بحران آب در جهان محسوب خواهند شد.

هم اکنون به دلیل کمبود آب ۷۰ منطقه در سطح جهان به عنوان کانون‌های بحران از دیدگاه آب شناخته شده‌اند. به خصوص که ابعاد مسئله در بین این نوع کشورها، هم به لحاظ این که سهم و وزن بزرگی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و هم به دلیل این که بخش‌های وسیعی از مساحت کشورهای مذکور به طور طبیعی از کمبود بارندگی و منابع آب تجدید شونده در رنج هستند.

شرایط ایران چگونه است؟

حمیدرضا کرم‌وند مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب لرستان، در مورد وضعیت ایران در حوزه منابع آبی گفت: کشور ما به دلیل نازل بودن ریزش های جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و در این شرایط به دلیل رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و توسعه بخش های اقتصادی (کشاورزی و صنعت) تقاضا برای آب روز به روز افزایش می‌یابد.

به گفته وی، با توجه به میزان متوسط بارندگی سالانه کشور که حدود ۲۵۰ میلیمتر محاسبه می شود و با در نظر گرفتن وضعیت پوشش گیاهی و غیره منابع آب قابل تجدید کشور حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود. از کل منابع آب قابل تجدید سالانه، حدود ۹۲ میلیارد متر مکعب را جریان‌های سطحی و ۳۸ میلیارد متر مکعب را جریان‌های نفوذی به منابع زیرزمینی تشکیل می‌دهد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب لرستان با بیان اینکه به‌رغم محدودیت ذاتی منابع آب و توزیع نامناسب زمانی و مکانی آن در کشور، استفاده از این منابع ذاتًا با ارزش و غیرقابل جایگزین و به لحاظ سرمایه گذاری برای استحصال پرهزینه، با کارایی بسیار پایینی انجام می‌گیرد، گفت: میزان کارایی مصرف آب در بخش کشاورزی به طور متوسط حدود ۳۵۳۰ درصد تخمین زده می شود و در بخش مصرف شرب شهری صرف نظر از مصارف بی‌رویه شهروندان، به دلیل فرسودگی شبکه های توزیع داخل شهرها میزان آن تا حدود ۳۵ درصد نیز برآورد می‌شود.

کرم‌وند با بیان اینکه آگاهی از این واقعیت و نیز در یک تناقض آشکار حتی با سیاست های مصوب برنامه های گذشته، متأسفانه روند سرمایه گذاری‌ها به گونه ای نبوده است که اولویت استفاده مطلوب از ظرفیت‌های موجود را مورد توجه قرار دهد، گفت: همچنین عدم توجه به سیاست های مصوب برنامه ها، موجب شده تا نسبت آب تأمین شده توسط سدهای مخزنی به وسعت شبکه‌های آبیاری و زهکشی اصلی و فرعی و نیز تجهیز و نوسازی مزارع طی برنامه‌های گذشته تغییر معناداری را در جهت منطقی شدن پیدا نکند.

روز جهانی آب سرآغاز یک گاهشمار آبی در کشور باشد

داریوش مختاری - کارشناس حوزه منابع آبی - در این رابطه گفت: هر ساله در روز جهانی آب، خواسته ها و شعارهای زیادی از سوی کنشگران و مسولین بازگو می شود. شایسته است روز جهانی آب سرآغاز یک گاه شمار آبی در کشور باشد؛ تا جایی که برابر یک برنامه زمان بندی سالیانه، فهرستی از راهکارها که ماهیت برنامه عملیاتی پیدا کرده اند، اجرا شوند.

به گفته وی، روز جهانی آب می باید نوید دهنده بهبود مدیریت در پیکره زیست بوم های موسوم به حوزه های آبریز و آبخیز کشور باشد. برای نمونه در خصوص انجام اصلاحات در زمینه های زیر، همچنان در همان نقطه آغازین هستیم. در حالی که این موارد می توانند سرمشق سال آبی پیش رو باشند.

این کارشناس حوزه منابع آبی بر این باور است که پرهیز از تمرکزگرایی قدرت در بخش آب در بدنه یک وزارتخانه خاص؛ همچنان که این تمرکز گرایی در متن لایحه اصلاح قانون توزیع عادلانه آب به چشم می خورد.

مختاری اظهار کرد: کوشش برای تشکیل وزارتخانه یکپارچه با نام وزارت آب، کشاورزی و منابع طبیعی. به طوری زمینه همگرایی در تصمیم گیری در پیکره محیط زیست کشور فراهم شود.

مختاری با بیان اینکه خودداری از تصویب لایحه اصلاح قانون توزیع عادلانه آب تا برطرف شدن اشکالات ساختاری و ماهوی فراوان در آن یکی دیگر از این موارد است، اظهار کرد: برنامه ریزی برای کاهش معنی دار در مصرف سرانه آب دست کم به میزان ۱۰ درصد در سال پیش رو. و سایر برنامه های تکمیلی در چهارچوب قانون توسعه و بهینه سازی مصرف آب شهری که همچنان اجرای آن معطل مانده است.

به گفته وی سازماندهی و پیشگیری از تداخل تصمیم گیری و حذف موازی کاری در بدنه دستگاه‌های اجرایی بخش آب، کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین بازنگری در تصویب پروژه های بزرگ بخش آب و عمل کردن به ضوابط و دستورالعمل های سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از دیگر موارد مهم در این بخش است.

این کارشناس حوزه آب استفاده از نکات و دستورالعمل تعیین رابطه بیلان منابع آبی و تجارت آب مجازی برای پروژه های مختلف آبی را نیز بسیار مهم دانست و گفت: توجه به منابع آبی و حفظ این مایه حیات امری مهم برای حیات کره زمین است.

تامین آب از اساسی‌ترین دغدغه‌ها و مسائل دولت‌ها در حال حاضر و آینده است که به همین منظور سرمایه‌گذاری کلانی در این بخش انجام شده ولی باید پذیرفت یکی از راهکارهای اصلی کاربرد زنجیره متناسب با تغییر کیفیت آن در بخش های متنوع مصرف است.

در این راستا، ضرورت دارد که دستورالعمل های کاربردی و توصیه های ضروری ارائه شده توسط کارشناسان و مدیران آن بخش‌ به کار گرفته شود. نمونه‌ای از این روش ها استفاده از آب خاکستری یا فاضلاب در فعالیت‌هایی همچون کشاورزی و باغبانی و همچنین بهره‌برداری از پساب های بازیافتی در کشاورزی و شیلات به عنوان بخشی از آب‌های غیرمتعارف که می‌تواند کاربرد بسیاری در صرفه جویی مصرف آب داشته باشد.

منبع: ایسنا

70