تناقض ذخیره آب یا تولید برق در سدهای خوزستان/ چرا آب نایاب شد؟
سوء مدیریت منابع آب در استان خوزستان و تغییر اولیت کاربری سدها از ذخیره آب به تولیدکننده برق از دلایل اصلی تشدید بحران خشکسالی در خوزستان است.
زمانی که نامی از عطش و تشنگی برده می‌شود، بلافاصله ذهن‌ها به سمت مظلومیت هدایت می‌شود. اصلا تشنگی برای ما نماد مظلومیت شده است. این نماد مظلومیت در روزهای اخیر گریبان مردم بخش‌های زیادی از کشور را گرفته اما در برخی از مناطق نظیر جنوب غربی کشور شاهد شدت گرفتن بحران کمبود آب و تشنگی مردم هستیم.
به استناد آخرین آمار ارائه شده در حال حاضر نزدیک به 1500 روستای واقع در مرز سیاسی استان خوزستان، در شرایط تنش آبی گسترده قرار گرفته و وضعیت دشواری را سپری می‌کنند.
نکته قابل توجه در ارتباط با مشکلات مردم خوزستان آن است که دقیقا در همین مناطقی که امروز گرفتار کمبود آب هستیم در 2 سال گذشته شاهد وقوع سیلاب بودیم که در آن برهه زمانی خسارات بسیار زیادی را به زندگی مردم وارد کرد.
* چرا شاهد سیل و خشکسالی پیاپی هستیم؟
در همین راستا ممکن است این سوال به وجود بیاید که چرا در هر 2 حالت خشکسالی و ترسالی منطقه خوزستان باید درگیر بحران‌های متفاوت شود و اساسا چرا با وجود منابع عظیم آبی به وجود آمده در ابتدای سال 98، خوزستان در حال حاضر اسیر مسئله خشکسالی شده است؟
پیش از پاسخ به این سوال باید گفت از ابتدای دهه 90 علائم تغییرات اقلیمی در کشور ما با افزایش 2 تا 2.5 درجه‌ای میانگین دما آشکار شد. این مسئله سبب می‌شود که شاهد 2 پدیده همزمان کاهش مجموع بارندگی و افزایش شدت بارش‌ها باشیم.
به زبان ساده‌تر اگر در سال‌های گذشته 1 سطل آب باران در 300 روز از 365 روز سال در یک منطقه جمع می‌شد، امروز تنها نیمی از این سطل در اثر بارش 2 روز از 365 روز سال جمع‌آوری می‌شود و در بقیه روزهای سال خبری از آب نیست.
این یعنی کشور به طور مستمر با پدیده سیل و خشکسالی‌های پیاپی روبرو می‌شود و به زبان علمی دوره بازگشت ترسالی و خشکسالی بسیار کوتاه شده است.
در چنین شرایط رویکرد حکمرانی آب کشور باید متناسب با شرایط جدید اصلاح شده و این اصلاح در قالب سیستم مدیریت جامع سیلاب و همچنین مسئله مدیریت مصرف دوران خشکسالی تعبیه شود.
*چرا آب در خوزستان نایاب شد؟
با آگاهی از لزوم تغییر رویکرد حکمرانی آب کشور، بررسی دلایل پدیده کمبود آب در خوزستان میسر است. بر همین اساس اولین عامل کمبود آب در خوزستان مسئله کاهش بارندگی است که در سال آبی جاری متوجه کشور شده است.
به استناد اطلاعات بدست آمده از میزان بارش‌های بالادست سدهای استان خوزستان، میزان بارش زیر حوضه کارون و کرخه به ترتیب 38 درصد و 31 درصد کمتر از متوسط 50 سال بارندگی ثبت شده در کشور است.
در شرایطی که کاهش بارندگی به عنوان یک عامل طبیعی بر شرایط امروز خوزستان تاثیرگذار است اما نمی‌توان از نقش قابل توجه مدیریت نامطلوب منابع آبی خوزستان در دو سال گذشته چشم پوشی کرد.
زمانی که به وضعیت سدهای 11 گانه استان خوزستان در فروردین 98 نگاهی می‌اندازیم، شاهد این مسئله هستیم که 5 سد سیمره، کرخه، شهید عباسپور، کارون 3 و سد کوثر به طور 100 درصد پر از آب بوده و مابقی سدها به جز سد مسجد سلمیان بیشتر از 90 درصد ظرفیت خود را به آب ناشی از بارندگی اختصاص داده بودند.
وضعیت سدهای استان خوزستان در 17 فروردین 1398
با وجود چنین منابع آبی ارزشمندی، به نظر می‌رسید خوزستان تا سال‌ها مشکل آب نداشته باشد اما پایش سدهای این استان در تاریخ 23 تیرماه سال 1400 دقیقا 27 ماه پس از فروردین 98، بیانگر آن است که 3 سد کارون 4، کارون 3 و سد شهید عباسپور آبی برای تخلیه ندارند و سد کرخه نیز به کمترین تراز آبی 2 سال گذشته خود رسیده است.
وضعیت سدهای استان خوزستان در 24 تیرماه سال 1400
*سدهایی که به جای ذخیره آب برق تولید کردند
در همین راستا متهم ردیف اول اتلاف منابع آبی در 2 سال گذشته، تغییر رویکرد استفاده سد از مدیریت منابع آب به سمت تولید برق است.
در سال 1399 با وجود رشد مصرف برق، شاهد عبور بدون خاموشی از اوج بار مصرف بودیم، این اتفاق در شرایطی رخ داد که به اذعان مدیرعامل وقت شرکت مدیریت منابع آب ایران نیروگاه‌های برقابی واقع در سدهای کشور 9 درصد بیشتر از تعهد خود نسبت به تولید برق اقدام کرده بودند.
این یعنی منابع آبی ناشی از سیلاب سال 98 با هدف تولید برق به مناطق پایین دست هدایت شده و در نهایت بدون استفاده تلف می‌شد.
علاوه بر این سیستم مدیریت منابع آبی خوزستان در سال جاری نسبت به سال 99 بهبود نیافت و بر خلاف پیش‌بینی‌های صورت گرفته پیرامون تنطیم دبی سدها به منظور جلوگیری از خشکسالی شاهد اضافه برداشت آب با هدف تولید برق بودیم.
در همین راستا با توجه به اینکه نیروگاه‌های حرارتی کشور در زمستان مجبور به تولید برق شدند و زمان تعمیرات خود در بازه حداقل مصرف برق کشور را از دست دادند، تعمیرات نیروگاهی به اسفندماه و اردیبهشت ماه منتقل شد. همین مسئله سبب شده تا برق جایگزین نیروگاه‌های حرارتی توسط سدها تامین شده و آب سد در شرایطی که بحران آب پیش رو بود، به دلیل تولید برق رها شود.
بر اساس اطلاعات به دست آمده از وزارت نیرو، برداشت آب از 2 سد کارون 4 و کارون 3 بر خلاف مدل‌های ارائه شده برای تخلیه آب بوده و فراتر از میزان پیش‌بینی شده انجام شده است.
مسئله قربانی کردن منابع آبی در شرایط خشکسالی با هدف تولید برق یک نمونه از سوء مدیریت گسترده مسئولان وزارت نیرو در خوزستان به شمار می‌رود که با وجود پیش‌بینی خشکسالی مورد توجه قرار گرفته است.
* آیا از اشتباهات رهاسازی آب پشت سد درس می‌گیریم؟
نکته قابل توجه در مسئله بحران آب خوزستان آن است که اشتباه رهاسازی آب در شرایط خشکسالی بار دیگر و با فشارهای مقامات برای مدیریت موقت افکار عمومی در حال انجام است.
در شرایط کنونی و بدون توجه به هشدارهای هواشناسی پیرامون تداوم شرایط خشکسالی در سال آبی جاری میزان خروجی آب سد کرخه 2 برابر میزان پیش‌بینی شده تنظیم شده است.
میزان خروجی سد کرخه با درنظر گرفتن عبور از شرایط تنش آبی آبان و آذرماه سال جاری معادل 75 تا 80 متر مکعب بر ثانیه انجام شده است. به عبارت دیگر با خروجی آب در حد 75 متر مکعب زمینه تامین آب مردم خوزستان در آبان و آذرماه نیز وجود دارد.
این درحالی‌ست که 2 برابر کردن این خروجی و رسیدن به عدد 160 متر مکعب بر ثانیه می‌تواند استان خوزستان را در آبان و آذر ماه با شرایط بسیار نامطلوب از لحاظ تامین آب مواجه ساخته و بحران آب را به فرا بحران بدل کند.
نکته قابل توجه در زمینه هشدار کارشناسان هواشناسی پیرامون تداوم شرایط بارش در فصل آبی جاری است که خطر فرا بحران آب در خوزستان را از همیشه نزدیک‌تر می‌کند.
طبیعی است در شرایط کنونی مسئولان و متولیان مسئله آب در خوزستان باید با واقع بینی نسبت به مدیریت شرایط اقدام کرده و در طولانی مدت ضعف مدیریتی وزارت نیرو را با حرکت به سمت حکمرانی موثر آب تغییر دهند.
25
