چرا روسیه با وجود جنگ هنوز از طریق اوکراین به اروپا گاز صادر می کند؟

خط لوله «اورنگوی–پوماری–اوژهورود» که از دوران شوروی به جا مانده است، گاز طبیعی را از سیبری غربی از طریق شهر سودژا در استان کورسک روسیه منتقل می‌کند. این گاز سپس از طریق خاک اوکراین به سمت اسلواکی جریان می‌یابد.

در اسلواکی، این خط لوله گاز به دو شاخه تقسیم می‌شود؛ یکی از این شاخه‌ها به جمهوری چک و دیگری به اتریش می‌رود. خریداران اصلی این گاز، مجارستان، اسلواکی و اتریش هستند.

در سال ۲۰۲۳، حدود ۱۴.۶۵ میلیارد متر مکعب گاز روسیه از طریق ایستگاه سودژا به اروپا منتقل شده است که این رقم تقریباً نیمی از صادرات گاز طبیعی این کشور به اروپا را تشکیل می‌دهد. مصرف گاز اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ به ۲۹۵ میلیارد متر مکعب کاهش یافت.

سودژا، شهری که در مرز روسیه با اوکراین قرار دارد، کانون نبردهای شدید میان نیروهای نظامی این دو کشور است. هنوز مشخص نیست که چه کشوری کنترل این شهر را در دست دارد.

شرکت نفت و گاز روسی «گازپروم» اعلام کرد که در روز دوشنبه، ۳۹.۶ میلیون متر مکعب گاز را از طریق اوکراین به اروپا منتقل خواهد کرد. این رقم نسبت به روز یک‌شنبه که ۳۹.۳ میلیون متر مکعب بود، کمی بیشتر است.

روس‌ها چه مقدار گاز به اتحادیه اروپا صادر می‌کنند؟

پیش از شروع جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲، روسیه تقریباً نیمی از نیازهای گازی اتحادیه اروپا را تأمین می‌کرد. اما اروپا پس از جنگ اوکراین به تدریج از وابستگی خود به گاز روسیه کاسته است. همچنین حملاتی که به خط لوله نورد استریم شده، باعث کاهش بیشتر واردات گاز اروپا از روسیه شده است.

گاز روسیه با واردات گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) جایگزین شده است. آمریکا سهم خود را در بازار گاز اتحادیه اروپا از ۱۸.۹ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۱ به ۵۶.۲ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳ افزایش داده و نروژ نیز سهم خود را در این بازار از ۷۹.۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۱ به ۸۷.۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳ رسانده است. سایر تأمین‌کنندگان نیز کشورهای شمال آفریقا، بریتانیا و قطر بوده‌اند.

بر اساس داده‌های گازپروم و محاسبات رویترز، روسیه در سال ۲۰۲۲ در مجموع حدود ۶۳.۸ میلیارد متر مکعب گاز از طریق مسیرهای مختلف به اروپا صادر کرده است. این حجم از صادرات گاز به اروپا در سال گذشته ۵۵.۶ درصد کاهش یافت و به ۲۸.۳ میلیارد متر مکعب رسید.

اوج صادرات گاز روسیه به اروپا در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ بود که به ۱۷۵ تا ۱۸۰ میلیارد متر مکعب در سال رسید.

چرا روسیه هنوز از طریق اوکراین گاز صادر می‌کند؟

حدود نیمی از صادرات گاز طبیعی روسیه به اروپا از اوکراین می‌گذرد. دلایل اصلی این موضوع پول و تاریخ هستند.

گازپروم که حدود ۱۶ درصد از ذخایر جهانی گاز را در اختیار دارد و نزدیک به نیم میلیون نفر را به کار می‌گیرد، زمانی یکی از قدرتمندترین شرکت‌های روسیه بود، به‌گونه‌ای که به آن «دولت در دولت» لقب داده بودند.

اما این روزها شرکت گازپروم در پی از دست دادن بازار گاز اروپا با مشکلات و چالش‌های جدی مواجه شده است. این شرکت در سال ۲۰۲۳ به زیان خالص ۶۲۹ میلیارد روبل دچار شد که نخستین زیان سالانه آن در بیش از ۲۰ سال اخیر بود.

اوکراین که زمانی بخش جدایی‌ناپذیر از اتحاد جماهیر شوروی بود، از ترانزیت گاز روسیه درآمدزایی می‌کند.

آیا ترانزیت گاز روسیه ادامه خواهد داشت؟

در دسامبر ۲۰۱۹، مسکو و کی‌یف توافق‌نامه بلندمدتی به مدت پنج سال برای تراتزیت گاز روسیه از طریق اوکراین امضا کردند.

بر اساس این توافقنامه، روسیه می‌توانست در سال ۲۰۲۰ میلادی ۴۵ میلیارد متر مکعب گاز خود را از طریق اوکراین به اروپا منتقل کند. این توافقنامه همچنین مشخص می‌کرد که روسیه می‌تواند از سال ۲۰۲۱ تا سال ۲۰۲۴ هر سال، ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز خود را به اروپا منتقل کند.

توافقنامه ترانزیت گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین در سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد و کی‌یف اعلام کرده است که قصدی برای تمدید آن یا امضای توافقنامه جدید ندارد.

ماه گذشته میلادی، خبرگزاری‌های دولتی روسیه به نقل از الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر این کشور خبر دادند که مسکو آماده است پس از انقضای توافقنامه ترانزیت گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین در سال ۲۰۲۴، همچنان به صادرات گاز به اروپا از طریق اوکراین ادامه دهد.

در ماه مه ۲۰۲۲، اوکراین ترانزیت گاز روسیه از طریق ایستگاه سوخرانووکا با ظرفیت ۳۰ میلیون متر مکعب در روز را متوقف و پیشنهاد استفاده از ایستگاه سودژا را برای انتقال گاز روسیه به اروپا مطرح کرد.

تنها مسیر عملیاتی دیگر برای انتقال گاز روسیه به اروپا، خط لوله ترک‌استریم است که از زیر دریای سیاه عبور می‌کند.