نوروز، پیوند فرهنگی بین مردم چین و ایران

اشتراک فرهنگی چین و ایران در جشنواره های سنتی به طور متمرکز منعکس شده است. 20 مارس، مردم ایران جشن سنتی نوروز را آغاز کردند که در چین نیز روز مهمی موسوم به اعتدال بهاری است. تقویم کشاورزی چین به 24 دوره خورشیدی تقسیم می شود که از آغاز بهار تا آغاز تابستان به عنوان بهار است و اعتدال بهاری در میانه سه ماه بهار قرار دارد. با توجه به این که طول روز و شب در این روز برابر است، چینی ها معتقدند که عناصر «یین» و «یانگ» در این روز متعادل است و در نتیجه روح انسان در این روز آرام و پرانرژی می شود. در زمان باستان، چینی ها در روز اعتدال بهاری خدایان زمینی و آسمانی را می پرستیدند و امروزه نیز این رسم در برخی مناطق چین حفظ شده است.

نوروز در ایران موسوم به «جشن بهار» است، درحالی که  پرشکوه ترین عید چین «عید بهاره» است، اگرچه وقتی مردم چین عید بهاره را جشن می‌گیرند هوا هنوز سرد است، اما بهار یکی از مهم‌ترین عناصر این عید است. بسیاری از آداب و رسوم در سال نو چینی و نوروز در ایران تقریبا یکسان است، مانند نظافت خانه، آماده کردن غذاهای مخصوص، ضیافت شام شب عید ، تبریک سال نو به خویشاوندان و دوستان، عیدی دادن بزرگ ترها به بچه ها.

البته تفاوت هایی هم وجود دارد مثلا در ایام عید بهاره چین رنگ قرمز در همه جا به چشم می خورد، مثلا دوبیتی های نوشته شده روی کاغذ قرمز، فانوس هایی به رنگ قرمز... قرمز در فرهنگ چینی نماد فرخندگی، شادی و شکوفایی است! عناصر قرمز در نوروز به ندرت دیده می شود، اما می توان گفت رسم چهارشنبه سوری  هم نشان هایی از رنگ قرمز را دارد.  پریدن آتش  نیز در میان برخی از اقلیت های قومی چین رایج است. برخی از محققان چینی معتقدند که این رسم  از آیین زرتشتی ایران منشاء گرفته است.

علاوه بر این، بسیاری از نقاط چین سنت رقص اژدها و رقص شیر در عید بهاره  را دارند، اگرچه ایران این رسم را ندارد، اما لازم به ذکر است که کلمه شیر shizi در زبان چینی از فارسی  آمده است. طبق اسناد تاریخی، اولین شیری که وارد چین شد، هدیه ای بود که پادشاه اشکانیان در سال 84 میلادی به شاه وقت چین داد. Suona از آلات موسیقی که معمولا در جشن های چینی استفاده می شود، نیز از کلمه فارسی سرنا آمده است.

برخی از اقلیت های قومی در شین جیانگ چین سنت دیرینه ای برای جشن نوروز دارند. در این روز اویغورها، تاجیک‌ها، قزاق‌ها، ازبک‌ها و سایر اقوام  فرا رسیدن این جشن را با اشکال مختلف و غذاهای منحصربه‌فرد جشن می‌گیرند.

مردان و زنان و کودکان اویغور در این روز لباس‌های ملیتی بر تن می کنند، والدین هر خانواده ابتدا انبوهی از شاخه‌های کاج و سرو را وسط  حیاط خانه روشن می کنند و شاخه ای را که دود از آن بلند می شود را به دور سر هر عضو خانواده  می چرخانند و برایشان آرزوی سلامتی می کنند و سال نو  را تبریک می گویند.

 زمانی که من  در ایران زندگی می کردم،  در خیابان ها می دیدم که بچه ها منقل کوچک اسفند را دور سر مردم می چرخاندند و بعد طلب عیدی می کردند، متوجه شدم که مفهوم این رسوم یکسان است.

تاجیک‌های چین نوروز را « عید شاگون بهار » می‌نامند. «شاگون » به زبان تاجیکی به  بزرگان محترم محل گفته می شود. تاجیک ها با سرپرستی یک  شاگون به خانه ها می روند و سال نو را تبریک می گویند. «شیائوگونگ» جملاتی را برای تبریک بیان می کند و صاحب خانه آرد برنج بر روی شانه مهمانان می ریزد و سپس آنان را به صرف غذا دعوت می کند.

علاوه بر ارتباط نوروز و عید بهاره و اعتدال بهاری چین، اشتراکات فراوان دیگری نیز بین فرهنگ های دو کشور وجود دارد. مثلا شب یلدا در ایران برابر با روز «فرا رسیدن  زمستان» در چین است. البته چینی ها در این روز غذای «جیائوزی» می خورند در حالی که ایرانی ها در شب یلدا هندوانه و انار تهیه می کنند. چین و ایران هر دو دارای 12 گاهشمار حیوانی هستند که  این 12 حیوان در چین  به ترتیب موش، گاو، ببر، خرگوش، اژدها، مار، اسب، گوسفند، میمون، خروس، سگ و خوک است که از نظر نام و نوبت با گاهشمار حیوانی ایرانی اشتراک های زیادی دارد.  

به عنوان دو تمدن کهن در شرق و غرب  آسیا، گستردگی و عمق تبادلات دوستانه بین چین و ایران در میان ملت های جهان به ندرت دیده می شود. عید  بهاره و  نوروز،  به عنوان مهم ترین جشن‌ سنتی  چین و ایران، جوهره فرهنگ سنتی دو کشور است و  نیز در تاریخ شاهد تبادل و یادگیری متقابل تمدن ها بین دو ملت  بوده است.