روز پیروزی در روسیه چه مناسبتی است و چرا و چگونه جشن گرفته می‌شود؟
جشن پیروزی اتحاد جماهیر شوروی بر آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، روز ۹ مه برگزار می‌شود. این جشن شامل رژه نظامی در مسکو و چندین شهر دیگر روسیه است.
امسال و در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، برگزاری این جشن بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. چنان که به گفته سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، نزدیک به ۶۵ هزار نیروی نظامی، دو هزار و ۴۰۰ نوع سلاح و تجهیزات نظامی و بیش از ۴۶۰ هواپیمای جنگی و ترابری در آن شرکت کردند.
سرویس اطلاعاتی اوکراین هم مدعی شده بود که روسیه در حال برنامه‌ریزی برای برگزاری رژه پیروزی در ماریوپل اوکراین بوده‌اند ولی با ادامه مقاومت نیروهای اوکراینی در این شهر و عدم تحقق آرزوی تصرف کامل این شهر، این رژه لغو شده است.
روز ۹ مه چه اتفاقی افتاد؟
پس از ماه‌ها تمرین شبانه، که طی آن تردد خودروهای نظامی ساکنان مسکو را تا نیمه‌های شب بیدار نگه می‌دارد، رژه از ساعت ۱۰ صبح آغاز شد.
سپس چندین هزار سرباز، صدها خودروی نظامی و هواپیما از میدان سرخ مسکو یا فراز آن عبور می‌کنند، جایی که معمولا رئیس جمهوری روسیه، شخصیت‌های ارشد ارتش و رهبران خارجی از جایگاه ویژه آن را تحت نظر دارند.
سپس ولادیمیر پوتین در مورد جنگ جهانی دوم که در روسیه با عنوان «جنگ بزرگ میهنی» شهرت دارد، سخنرانی می‌کند.
البته امسال خبری از دعوت رهبران خارجی نبود و در عوض، روسیه سخت افزارهای هسته‌ای خود از جمله موشک‌های قاره پیما و سامانه‌های موشک‌های بالستیک کوتاه برد اسکندر را به نمایش گذاشت.
رژه‌هایی در مقیاس کوچکتر در ده‌ها شهر دیگر روسیه نیز همچون سال‌های گذشته برگزار شد ولی امسال از شرکت کنندگان خواسته شده بود که تصاویر سربازان کشته شده در جنگ اوکراین را نیز به همراه خود بیاورند.
تاریخچه رژه چیست؟
رژه روز پیروزی در سال ۱۹۴۵ و در جریان برگزاری جشن شکست ارتش آلمان نازی در جنگ جهانی دوم شکل گرفت. مایکل کلارک، معاون مدیر موسسه مطالعات استراتژیک دانشگاه اکستر، در گفتگو با یورونیوز یادآور می‌شود که برگزاری این رژه در روسیه بیش از آن که یادآور و نشان دهنده پیروزی بر ارتش نازی باشد، نماد مقاومت و استقامت روسیه است، چون که در واقعیت رویارویی با ارتش آلمان نازی تجربه‌ای «نزدیک به مرگ» برای ارتش اتحاد جماهیر شوروی بود.
ستفان هال، مدرس روابط بین‌الملل و روسیه در دانشگاه باث، نیز به یورونیوز گفت که جنگ جهانی دوم بزرگترین دستاورد اتحاد جماهیر شوروی بوده و ولادیمیر پوتین نیز به عنوان رهبر جنبش علاقمند به شکل‌دهی دوباره به این اتحاد، از برگزاری هر چه باشکوه‌تر رژه برای مشروعیت‌بخشی بیشتر به خود استفاده می‌کند.
پس از برگزاری نخستین رژه در سال ۱۹۴۵ تا دهه ۱۹۹۰ تنها در سالگردهای ویژه پایان جنگ جهانی دوم یعنی ۱۹۶۵ و ۱۹۸۵ رژه برگزار شده بود. از سال ۱۹۹۵ و در زمان ریاست جمهوری بوریس یلتسین، برگزاری سالانه این رژه باب شد
سیر تطور رژه چگونه بوده است؟
پس از برگزاری نخستین رژه در سال ۱۹۴۵ تا دهه ۱۹۹۰ تنها در سالگردهای ویژه پایان جنگ جهانی دوم یعنی ۱۹۶۵ و ۱۹۸۵ رژه برگزار شده بود. از سال ۱۹۹۵ و در زمان ریاست جمهوری بوریس یلتسین، برگزاری سالانه این رژه باب شد.
آقای هال در این خصوص توضیح داد: «اگر بخواهم بدبینانه پاسخ دهم باید بگویم که این راهی برای جذب پوپولیست‌ها بود. آن زمان آقای یلستین از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار بود ولی در زمان جنگ اول چچن (۱۹۹۶-۱۹۹۴) روسیه در حال شکست بدی بود و یکی از راه‌های بازگرداندن اعتماد به دولت، برگزاری مستمر رژه روز پیروزی با بیشتر کردن ابعاد نظامی آن بود.»
او افزود: « در دهه ۱۹۹۰، کارگران و غیرنظامیان حضور پررنگی در این رژه داشتند ولی به دنبال گسترش ناتو در جمهوری‌های استقلال یافته شوروی سابق، ابعاد نظامی رژه به طور فزاینده‌ای در کانون توجه رهبران روسیه قرار گرفت.»
روز پیروزی برای روسیه چه معنایی دارد؟
ولادیمیر پوتین بارها جنگ در اوکراین را به چالشی که اتحاد جماهیر شوروی در زمان حمله ارتش آدولف هیتلر در سال ۱۹۴۱ با آن روبرو بود، تشبیه کرده است. آقای پوتین در ۲۴ فوریه گذشته و به هنگام صدور فرمان تهاجم نظامی به اوکراین نیز گفته بود: «تلاش برای راضی کردن نیروی متجاوز در آستانه جنگ بزرگ میهنی اشتباهی بود که برای مردم ما گران تمام شد و نباید تکرار شود.»
بدین ترتیب، او جنگ در اوکراین را نبردی برای محافظت از روس زبانان آنجا در برابر آزار و اذیت نازی‌ها و محافظت ر وسیه در برابر آنچه او تهدید ایالات متحده و متحدانش در ناتو عنوان می‌کند، می‌داند، هر چند که اوکراین و غرب ادعاهای رئیس جمهوری روسیه را بی‌اساس می‌دانند.
اما روسیه در جریان جنگ جهانی دوم ۲۷ میلیون کشته داد که بیش از هر کشور دیگری بود که درگیر این جنگ شده بودند. با این حال، آقای پوتین اعلام چنین آماری و روایت‌های موجود از شرایط سخت ارتش شوروی در مقابله با ارتش آلمان نازی را تحریف تاریخ از سوی غرب با هدف تحقیر پیروزی اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم می‌داند.
نسخه روسیه از تاریخ جنگ جهانی دوم چقدر بحث‌برانگیز است؟
آقای کلارک مدعی است که ولادیمیر پوتین برای چندین دهه مدام در حال تجدید نظر در تاریخ روسیه بوده است. او گفت: « پوتین از زمان تهاجم سال ۲۰۰۸ به گرجستان، روایتی رمانتیک از ناسیونالیسم روسی را ارائه کرده است. او کشوری را برای مردم تصویر می‌کند که دارای موقعیت بسیار قدرتمندی در اروپاست.»
معاون مدیر موسسه مطالعات استراتژیک دانشگاه اکستر افزود: « بررسی متن سخنرانی‌های آقای پوتین در مراسم رژه روز پیروزی نشان از ارائه روایتی از سوی او دارد که انگار روسیه تنها کشوری بوده که با ارتش نازی جنگیده و پیروزی درخشانی هم به دست آورده است.»
این در حالی است که اتحاد جماهیر شوروی بیشترین تلفات را در طول جنگ جهانی دوم متحمل شد و حدود ۸ تا ۱۱ میلیون نظامی خود را از دست داد، در مقابل ۴۰۰ هزار نیروی نظامی آمریکا کشته شدند.
آقای کلارک ادامه داد: « در جریان بازنویسی تاریخ روسیه، آقای پوتین تلاش می‌کند که خود را در کنار پیتر کبیر، کاترین کبیر و استالین به عنوان چهارمین رهبر روسیه "بزرگ و قدرتمند" قرار دهد و برای تثبیت این تصویر از خود فکر می‌کند که حتما باید سرزمین بزرگی را تصرف کند.»
هدف از رژه چیست؟
معاون مدیر موسسه مطالعات استراتژیک دانشگاه اکستر گفت: «این رژه نمادی از آن چیزی است که روسیه می‌خواهد به جهان در مورد خود القاء کند؛ از تعداد سلاح‌هایی که در اختیار دارد تا قدرت هسته‌ای بالا.»
اما آقای کلارک یادآور شد که با آغاز جنگ اوکراین باوری که به بسیاری از افراد در جهان القاء شده بود، فرو ریخت، چرا که همانطور که در اوکراین عیان شد، تفاوت زیادی بین رژه و آنچه در یک محیط جنگی اتفاق می‌افتد، وجود دارد.
چرا رژه امسال اهمیت ویژه‌ای داشت؟
آقای کلارک در پاسخ به سوال نیز گفت: « در شرایطی که ارتش روسیه به وضوح در اوکراین "عملکردی ضعیف" دارد، پوتین تلاش کرد تا از این رژه برای حفظ اعتماد عمومی به ارتش روسیه استفاده کند و به همین خاطر رژه نظامی‌تر و سخنرانی قاطع‌تری برگزار شد.»
نتایج نظرسنجی اخیر اندیشکده شورای شیکاگو در امور جهانی نشان می‌دهد که نسبت روس‌هایی که به شدت از اقدام نظامی ارتش کشورشان علیه اوکراین حمایت می‌کنند به ۵۳ درصد کاهش یافته است و ۲۸ درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی نیز «تا حدودی» با ادامه این تهاجم نظامی موافق هستند. در چنین شرایطی، طبیعی است که آقای پوتین تمام تلاش خود را برای جلوگیری از کاهش حامیان سفت و سخت تصمیم خود به زیر ۵۰ درصد خواهد کرد.
