وقوع سونامی در خلیج فارس غیرممکن است

سونامی یا موج سهمگین دریا پدیده‌ای است که در صورت وقوع، تلفات جانی و مالی زیادی به بار می‌آورد، سواحل مکران کشور در حاشیه دریای عمان پتانسیل بالایی برای وقوع سونامی دارد که در صورت رخداد، حداکثر ۲۰ دقیقه بعد موج سونامی به سواحل ما می‌رسد که فرصت زیادی نیست؛ بنابراین انجام کارهای زیربنایی مانند ساخت‌ و سازهای ایمن و آشنایی مردم با خطر آن می‌تواند تا حد زیادی از بروز تلفات جلوگیری کند.

حتما در چند سال اخیر واژه سونامی را زیاد شنیده‌اید، سونامی که به آن موج‌های وابسته به زمین‌لرزه نیز می‌گویند، به طور کلی به امواجی گفته می‌شود که در اثر جابه‌جایی حجم بسیار عظیمی از آب در دریاها و اقیانوس‌ها به وجود می‌آید. زمین‌لرزه‌های زیر دریا، فوران‌های آتشفشانی و سایر انفجارهای زمینی، فرو افتادن یخچال‌ها و اثرات شهاب‌سنگ‌ها باعث بالا و پایین رفتن آب با حجم بسیار زیادی می‌شود.

خلیج فارس یکی از پهنه های آبی مهم جهان به شمار می آید که علاوه بر داشتن سازه های مهم ساحلی و فراساحلی، جمعیت زیادی نیز در سواحل و جزایر آن زندگی می کنند. شناخت هرچه بیشتر رفتار امواج سونامی و پیش بینی تمهیدات لازم برای کنترل آن می تواند خسارات ناشی از آن را به حداقل برساند. چین خوردگی ها و گسل های سواحل جنوبی ایران و تعدد زمین لرزه در این منطقه موجب شده تا خلیج فارس جز مناطق با لرزه خیزی بالا دسته بندی شود.

فریبرز ناطقی الهیدر پاسخ به این سوال که آیا با توجه به وقوع ۱۵۲ زمین لرزه طی سه روز گذشته در استان هرمزگان خطر زمین لرزه و سونامی در منطقه خلیج فارس و سواحل مکران وجود دارد، اظهار داشت: اینکه تصور کنیم با توجه به پهنه خلیج فارس امکان وقوع سونامی در آن وجود دارد، تقریبا غیرممکن است ولی هیچ چیزی ۱۰۰ درصد و مسلم نیست و هیچ کسی نمی تواند به صراحت این را اعلام کند.

وی ادامه داد: ما در تاریخ مکتوب هم سابقه سونامی در خلیج فارس به دلیل قرار داشتن آن در یک محدوده خلیجی را نداشته ایم و با جمع بندی تاریخ خلیج فارس و زلزله های کوچیک احتمال وقوع سونامی در این منطقه خیلی کم است.

بنیانگذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران در ایران توضیح داد: اما اینکه تصور کنیم در خلیج فارس با یک زلزله ۶ و نیم ریشتری شرایط برای یک سونامی فراهم است تقریبا به ضرس قاطع باید گفت که مردم ساکن در این مناطق نباید نگرانی از این بابت داشته باشند.

ناطق الهی اضافه کرد: اما اگر دریای عمان باشد می توانیم یک احتمال بسیار ضعیف برای آن در نظر بگیریم چرا که یکی از قدیمی‌ترین سونامی در منطقه مکران ۳۲۶ سال قبل از میلاد بر اثر زلزله‌ای که بزرگی آن حدود ۷ تا ۸ ریشتر بود، اتفاق افتاد.

وی افزود: همچنین در کتاب‌های تاریخ آمده که بندر بزرگ و پهناور سیراف در جنوب ایران تا سده چهارم هجری و عصر دیلمیان بندری آباد و پررونق بوده و ناگهان بر اثر زمین‌لرزه‌ای، قسمت بزرگی از شهر به زیر آب رفته که آثار آن هنوز هم مورد توجه باستان‌شناسان ایرانی و خارجی قرار دارد.

این استاد مدیریت بحران یادآور شد: دریک کلام کلی برای مردم ساکن در آن پهنه و حتی برای کشورهای جنوب خلیج فارس باید اعلام کنم در استان هرمزگان احتمال رخداد سونامی به دلیل کم عمق بودن خلیج فارس در آن بسیار پایین تر از محدوده فرورانش مکران است. ضمن اینکه زلزله های کوچک و متوسط و رخداد های در خشکی پتانسیل ایجاد سونامی مخرب را ندارند.

ناحیه فرورانش مکران به وسیله صفحه عربستان به سمت شمال به زیر صفحه اوراسیا شکل گرفته است. این ناحیه از شرق، از تنگه ی هرمز در ایران تا به نزدیکی کراچی در پاکستان با طولی حدودی ۹۰۰ کیلومتر گسترش یافته است.

ناحیه مکران یکی از بزرگ ترین منشور برافزاینده روی زمین با ضخامت رسوبات در حدود ۷ کیلومتر می باشد و احتمال زیادی برای انشعاب گسل شاخه ای هنگام زمین لرزه های بزرگ در این منطقه فرورانش وجود دارد.

از آنجا که انشعاب گسل های شاخه ای یک موضوع نگران کننده ای در ناحیه فرورانش مکران است و احتمال دارد که این پدیده در زلزله های بزرگ مناطق فرو رانش در این ناحیه روی دهد.  

زمین‌شناسی عمومی استان هرمزگان

استان هرمزگان بر اساس تقسیم‌بندی زمین‌شناسی-ساختاری ایران، گستره‌ای است که از شمال به زون ایران مرکزی، از غرب و شمال غرب به واحد ساختاری زاگرس مرتفع، از شرق به واحد ساختاری زاگرس چین خورده و از جنوب شرق به واحد ساختاری مکران و از جنوب به خلیج فارس محدود می‌شود.

زون زاگرس

واحد ساختاری زاگرس یکی از واحدهای اصلی و عمده‌ای است که قسمت عمده استان هرمزگان در این زون واقع شده است. گسل انتقالی قطر -‌ کازرون با عبور از این استان واحد ساختاری زاگرس رورانده را در مجاورت زون زاگرس چین خورده قرار می‌دهد. پی سنگ زاگرس یک کمپلکس متبلور دگرگونی است که به احتمال زیاد از گرانیت، گرانودیوریت، گرانیتوئید، شیست، احتمالا افیولیت، مرمر و رسوبات کمی دگرگون شده تشکیل شده است.

زون مکران

زون مکران که در جنوب شرقی استان هرمزگان واقع شده است از غرب به گسل میناب، از جنوب به دریای عمان و از شرق به پاکستان محدود می‌شود. در حد شمالی زون مزبور گسل ها و تراست هایی با روند شرقی-غربی وجود دارند که گسل بشاگرد یکی از مهمترین آنها است.

قدیمی‌ترین سنگ های این زون را ملانژهای رنگی تشکیل می‌دهند که به کرتاسه فوقانی-پالئوسن متعلق است. پس از آن ها به رسوبات ضخیم فلیش مانند ائوسن و الیگوسن برمی‌خوریم که تناوبی از شیل، ماسه سنگ و مارن است و روی مخلوط‌های رنگی قرار داشته و ضخامت آنها به پنج هزار متر می‌رسد.

این رسوبات قبل از میوسن دچار چین‌خوردگی شدیدی شده است. در میوسن زون مکران به صورت یک حوضه کم عمق در حال فرونشست عمل کرده و تناوبی از لایه‌های مارنی-شیلی، ماسه سنگ، آهک، مخلوطی از سنگ‌های رسوبی، دگرگونی، سنگ‌های بازیک و گدازه‌های بالشی به صورت آمیزه رنگین رسوبی، لایه‌های آهک ریفی، کنگلومرای هارزبورژیتی و در انتها رسوبات کم عمق دلتایی است. نهشته‌های سطحی پلیو-پلیستوسن بیشتر از کنگلومراهایی تشکیل می‌شود که روی واحدهای قدیمی‌تر را می‌پوشاند.