جوایز علمی و نقش برجسته آنها در ارتقای سطح دانش بشر

پس از کنفرانس جهانی علوم در سال ۱۹۹۹ میلادی، سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین‌المللی علوم از سال ۲۰۰۱ مصادف با ۱۳۸۰، روز دهم نوامبر برابر با ۱۹ آبان ماه را به عنوان "روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه" نامگذاری کرد. مهمترین هدف یونسکو از این نامگذاری بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان درباره تاثیر علم، فناوری بر زندگی مردم و صلح و توسعه است. تولید دانش کلید رشد اقتصادی جوامع است و جوایز علمی نیز برای تشویق افراد به این زمینه طراحی شده‌اند. اما برنده شدن یک جایزه معتبر چه تاثیری بر آینده جهان دارد؟

نقش جوایز در پیشبرد موضوعات علمی

محققان آمریکایی اخیرا با کمک یکدیگر مطالعه‌ای انجام دادند و در آن به بررسی نقش جوایز در پیشبرد موضوعات علمی و ارتقا سطح دانش پرداختند.

در این مطالعه محققان دانشگاه نورث وسترن، صدها جایزه علمی و تاثیر آنها در بیش از ۱۱ هزار موضوع و مقالات مختلف را تجزیه و تحلیل کردند. آنها دریافتند طی ۱۰ سال گذشته موضوعاتی که پیشتر برخی محققان به دلیل بررسی آنها موفق به دریافت جایزه شده‌اند نسبت به مقالاتی که جوایزی دریافت نکرده‌اند، سبب افزایش ۴۰ درصدی تولید مقالات و افزایش ۳۳ درصدی استناد به این مقالات شده است. به علاوه بر آن موضوعات برنده جایزه باعث افزایش ۵۵ درصدی حفظ دانشمندان روی این موضوعات و افزایش ۳۷ درصدی ورود دانشمندان جدید به آن حوزه شده است.

محققان این مطالعه خاطرنشان کردند گرچه به نظر نمی‌رسد افزایش بودجه بتواند دلیلی برای رشد و افزایش علاقه محققان در یک زمینه خاص باشد اما با این حال، به نظر می‌رسد مقدار ارزشی که یک جایزه دارد به سرعت می‌تواند سبب گسترش موضوع آن مقاله در دهه‌های آینده شود. به طور کلی، به نظر می‌رسد جوایز تاثیر فوری دارند و موضوعات برنده جایزه به سرعت سبب افزایش علاقه افراد در یک زمینه خاص می‌شوند.

مشخص نیست که آیا ارتباط بین جوایز و رشد غیرمنتظره یک مقاله برنده جایزه به رخ دادن تغییراتی در رشد یک موضوع(تاپیک) می‌انجامد یا خیر. اگرچه محققان استدلال می‎کنند که افزایش علاقه به کار یک دانشمند برنده جایزه نیز ممکن است به افزایش علاقه افراد به موضوع مرتبط با جایزه منجر شود اما از سویی دیگر محققان ادعا می‌کنند که اهدای جایزه نشان دهنده آن است که بهترین کار مرتبط با یک موضوع انجام شده است و به جای ارتقای علاقه افراد به یک موضوع، از میزان آن می‌کاهد. این تصور تقویت می‌شود که برندگان جوایز پس از برنده شدن یک جایزه دوست دارند سراغ موضوعات جدید بروند و مقالات دیگر رقبا برای کسب آن جایزه کمتر از حد انتظار مورد استناد قرار می‌گیرد. به عنوان نخستین گام در جهت درک ارتباط احتمالی بین جوایز و رشد زیاد یک موضوع، به بررسی این موضوع پرداختیم که آیا جوایز از نظر آماری با آغاز یک دوره رشد غیرعادی در سودمندی و تاثیر مقاله، و توجه و عدم توجه دانشمندان به بررسی دقیق و همه جانبه یک موضوع مرتبط هستند یا خیر. ما در تجزیه و تحلیل خود از داده‌های جدید صدها جایزه علمی شناخته شده در سراسر جهان و داده‌های طولی بیش از 10 هزار مقاله علمی استفاده کردیم.

گروهی دیگر از محققان استدلال کرده‌اند که افزایش علاقه به کار یک دانشمند برنده جایزه نیز ممکن است علاقه به تحقیق درباره موضوع مرتبط با جایزه را افزایش دهد. محققان به عنوان اولین گام برای درک ارتباط احتمالی بین موضوعات برنده جوایز و رشد فوق‌العاده و علاقه افراد به آن موضوع، داده‌های مربوط به ۴۰۵ جایزه علمی را که ۲۹۰۰ بار بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۷ به ۱۱۵۳۹ موضوع علمی در ۱۹ رشته اعطا شده بود، جمع‌آوری کردند. داده‌های جوایز علمی در مورد جوایز و دانشمندان از صفحات ویکی پدیا جمع آوری شده بودند. جوایز شامل جوایزی مانند جایزه ولف و جایزه تورینگ و همچنین صدها جایزه معتبر علمی دیگر بود.

پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها محققان متوجه شدند که موضوعات معروف ویکی‌پدیای یک محقق، آن موضوعاتی است که آن محقق به طور متوسط ​​۱۰ مقاله درباره آن منتشر کرده است. محققان در نتیجه‌گیری مقاله خود گفتند: برنده شدن جوایز به طور قوی و مثبتی با رشد فوق‌العاده زیاد آن موضوع نسبت به موضوعات همسان که برنده هیچ جایزه‌ای نشدند، در جوامع مرتبط است. پس از انجام بررسی‌های بسیار دریافتیم که موضوعات برنده جایزه پس از اعطای جایزه نسبت به موضوعات مشابه، به طور غیرمنتظره‌ای شناخته‎تر و معروف‌تر می‌شوند.

افزایش علاقه به کار یک دانشمند برنده جایزه نیز ممکن است علاقه به تحقیق درباره موضوع مرتبط با جایزه را افزایش دهد

برای مثال گرم شدن کره زمین چیزی است که چه به آن اهمیت داده شود چه نه، در حال وقوع است. همانطور که دانشمندان ناسا گزارش داده‌اند، فعالیت‌های انسانی همچنان به شکل روزافزون به تشدید این مشکل ادامه می‌دهد. طی سال‌های اخیر افراد بسیاری درباره مسائلی همچون گرمایش جهانی صحبت کرده‌اند که یکی از آن افراد بیل گیتس بوده است. بیل گیتس در حال حاضر در حال حمایت از یک راه حل بالقوه برای توقف گرم شدن کره زمین است که محور آن فناوری مهندسی آب و هوای خورشیدی(solar geoengineering) است. چندی پیش بیل گیتس میلیاردر مشهور آمریکایی و یکی از کارآفرینان برتر هزاره جدید گفته بود در فکر سرمایه‌گذاری روی یک "ابر شیمیایی" است که می‌تواند به روند گرمایش کره زمین پایان دهد. هنگامی که فردی شناخته شده‌ای مانند او درباره یک موضوع خاص صحبت می‌کند توجه افراد زیادی به این موضوع جلب می‌شود و دانشمندان نیز به نوشتن مقالات بیشتری در این زمینه روی می‌آورند تا اطلاعات بشر در این زمینه را بسط دهند و این موضوع نیز می‌تواند شانس آنها برای دریافت جوایز را ارتقا دهد.

همین موضوع گرمایش سبب شد تا سه دانشمند موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک سال جاری میلادی شوند. جایزه نوبل فیزیک ۲۰۲۱ به "سوکورو مانابه" از آمریکا و "کلاس هاسلمن" از آلمان به پاس تلاش‌هایشان در زمینه مدل‌سازی فیزیکی آب‌وهوای زمین و پیش‌بینی قابل اطمینان گرمایش جهانی تعلق گرفت و نیم دیگر جایزه یک میلیون و ۱۴۵ هزار دلاری به "جورجیا پاریسی" برای کشف اثر متقابل نابهنجاری و نوسانات در سیستم‌های فیزیکی در مقیاس اتمی تا سیاره‌ای اهدا شد. ایجاد یک پایه علمی محکم برای پیش‌بینی آنچه برای جو و در کوتاه مدت برای آب‌وهوا رخ می‌دهد، چالشی است که تمام زندگی کاری مانابه را در بر گرفته بود. هاسلمن که یکی از برندگان این جایزه علمی معتبر است سالهاست به بررسی این موضوع پرداخته و می‌گوید: ضروری‌ترین اقدامی که اکنون می‌بایست صورت گیرد انجام کاری برای مقابله با گرمایش جهانی است. کارهای زیادی است که می‌توانیم برای جلوگیری از گرمایش جهانی انجام دهیم. سوال کلی که مطرح است این است که آیا افراد متوجه خواهند شد چیزی که در ۲۰ یا ۳۰ سال آینده اتفاق خواهد افتاد موضوعی است که آنها باید در حال حاضر به آن پاسخ دهند؟ ما حدود ۵۰ سال یا بیشتر است که در مورد گرمایش جهانی هشدار می‌دهیم اما مردم حاضر نیستند این واقعیت را بپذیرند که باید در حال حاضر به چیزی که در چند سال آینده رخ خواهد داد واکنش نشان دهند و این چیزی که ما سالهاست به عنوان دانشمندان حوزه آب و هوا با آن مواجه هستیم.

سایت نوبل نیز به منظور بررسی تاثیر جایزه نوبل و جایگاه آن در گسترش اطلاعات جوامع با "ویدار هلگسن"، مدیر اجرایی بنیاد نوبل که پیش از این وزیر اقلیم و محیط زیست نروژ گفتگو کرده است.

هلگسن بر این باور است که اگر دانشمندان هر حوزه‌ای با کارشناسان، سیاستگذاران و فعالان دیگر تعامل داشته باشند جوامع شاهد پیشرفت بسیار زیادی خواهند بود.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر او جایزه نوبل و برندگان جایزه نوبل می‌توانند چه نقش کلیدی در این امر ایفا کنند، افزود: ما باید با هم مشکلات را درک کنیم و راه حل‌های مناسب را شناسایی کنیم. رشته‌های دریافت کننده جایزه نوبل در این موضوع کارآمد هستند. ما برای یافتن راه حل‌های مناسب به دانش فیزیک و شیمی نیاز داریم. ما به اقتصاددانان نیاز داریم که به ما بگویند چگونه می‌توانیم برای مهار مشکلات خاص و حل آنها به طور موثر عمل کنیم. بنابراین جایزه نوبل و برندگان آن نقش مهمی در حل مسائل جوامع دارند. ما به گفت و گوی سیاسی علمی نیاز داریم. این بدان معناست که ما نیاز به تصمیم گیری سیاسی داریم که مبتنی بر دانش و علمی خاص اخذ شده است و از طرفی جهان به دانشمندانی نیاز دارد که مایل و قادر به تعامل مستقیم با تصمیم گیرندگان باشند. این هدف جایزه نوبل و دیدگاه آلفرد نوبل است و هنوز پابرجا است.

روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در سال ۲۰۲۱

امسال(۲۰۲۱) بیستمین سالگرد روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه است و موضوع برجسته‌ی این روز جهانی در این سال، آگاهی بخشیدن به جوامع درباره تغییرات اقلیمی و آب و هوایی است.

با تبدیل شدن تغییرات آب و هوایی به تهدیدی جدی برای زندگی میلیاردها انسان و کره زمین، امسال روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، اهمیت آگاهی بخشی و آماده سازی جوامع در مورد این معضل را برجسته کرده و مد نظر قرار داده است. هدف از این کار، نزدیک‌تر کردنِ علم به جامعه با برجسته کردن برخی از جنبه‌های علمی کلیدی و راه‌حل‌های احتمالی ارائه ‌شده توسط علم، فناوری و نوآوری برای برخی از چالش‌های بزرگ جهانی است که جامعه امروزی با آن مواجه است.

رویداد یونسکو بر اساس یافته‌های علمی برگزار خواهد شد و با یک سخنرانی آغاز می‌شود که برخی از چالش‌های کلیدی را که بر سر راه آماده سازی جوامع برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، معرفی می‌کند. پس از آن یک میزگرد در مورد راه حل‌های مقابله با این مشکل برگزار می‌شود.

هلگسن معتقد است موضوع گرمایش جهانی بسیار مهم است و باید دولت‌ها یک فکر جدی درباره آن کرده و بررسی آن را در دستور کار خود قرار دهند. گرمایش جهانی و کاهش منابع طبیعی، اقتصادها را تضعیف می‌کند، جوامع را شکننده‌تر می‌کند و به طور بالقوه درگیری در جامعه و بین کشورها بر سر منابع را تشدید می‌کند.

مدیر اجرایی بنیاد نوبل درباره نحوه بررسی این مشکلات گفت: امروزه مشکلاتی داریم که شتاب گرفته و با سرعت زیاد اتفاق می‌افتد. اکوسیستم‌ها با سرعت‌های زیاد که قبلا ندیده‌ایم و در عین حال بسیار پیچیده هستند در حال تغییرند و به هم مرتبط هستند. گرمایش جهانی فقط مربوط به دما نیست. این در مورد نحوه عملکرد اکوسیستم‌ها است. گرمایش جهانی عامل بزرگی در کاهش تنوع زیستی در سطح جهان است. این واقعیت که این مشکلات به هم پیوسته هستند و به سرعت در حال افزایش هستند، مستلزم تعامل مستمر بین دانشمندان و سیاست گذاران است تا بتوان اقداماتی را برای رسیدگی به این مشکلات به موقع انجام داد. از طرف دیگر، نیاز به راه حل‌هایی وجود دارد که باید سریع صورت گیرد. تصمیمات باید سریع گرفته شود، اما راه حل‌ها نیز پیچیده هستند. آنچه ممکن است به عنوان یک راه حل خوب و موثر به نظر برسد ممکن است عوارضی نیز داشته باشد که ما به آن فکر نکرده‍ایم. به همین دلیل است که اگر نیاز فوری به راه‌حل‌های پیچیده دارید، به آن گفت‌وگوی علمی-سیاسی نیاز دارید. من فکر می‍کنم وجود دانشمندان و سیاست گذاران در طیف وسیعی از بخش‌ها برای شناسایی مشکلات و شناسایی راه حل‌ها در زمان مناسب یک چالش فوری است.