رسانه‌های اجتماعی با ما یا بر ما؟!

رسانه های اجتماعی نوین تحول بزرگی در زندگی ما ایجاد کرده اند، تحول انکار ناپذیری که اکنون تصور دنیا بدون آن، در ذهن مان هم نمی گنجد. 

فواید و آثار شبکه های اجتماعی و تاثیراتش بر زندگی، آنقدر گسترده و عمیق است، که گرچه کارشناسان و اساتید بسیاری، در خصوص آن نوشته و سخن گفته اند اما این عرصه به دلیل ظرافت های زیاد نیازمند دانستن بیشتر است، تا بتوان بیشترین بهره را از فواید آن برد و معایب آن را نیز با شناخت بیشتر به حداقل رساند و مدیریت کرد.

باتوجه به اهمیت این موضوع، نگاهی به مقالات خارجی در خصوص تاثیرات رسانه های اجتماعی در حوزه های مختلف داشته ام که به مرور به بررسی آنها می پردازیم.

تاثیرات رسانه های اجتماعی بر سلامت روان

دکتر هلال بشیر و دکتر شبیر احمد بهت، مقاله ای با عنوان «تاثیرات رسانه های اجتماعی بر سلامت روان» تالیف کرده اند که به بخش های مهم آن می پردازیم.

دو دهه‌ی گذشته تاکنون، رسانه‌های اجتماعی شاهد افزایش پراکنده‌ای در کمیت، کیفیت و کاربرد بوده اند.

همانطور که بدن یک فرد با دریافت عناصر معدنی لازم از طریق خوراک تغذیه می‌شود، ذهن انسان هم با دسترسی به تغذیه برای افکار، پرورش می‌یابد. اکنون زمانی است که به خاطر پیشرفت فناوری، این به آسانی در دسترس است و در نتیجه، بستری برای بحث بین رسانه‌های اجتماعی و سلامت روانی عصر حاضر ایجاد می‌شود. از زمان ظهور اینترنت و بسترهای شبکه‌های اجتماعی، منابع انسانی جهان معاصر بیشتر به صورت مجازی و کمتر عملی بوده است. این زندگی مجازی، انسان کنونی را از دیگر همنوعانش جدا می‌کند و در نتیجه، بر سلامت (روحی و جسمی) او و تعادل کلی‌اش تأثیر می‌گذارد. افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان بزرگسالان عصر حاضر، مورد توجه والدین، جامعه و محققان قرار گرفته است؛ چون همیشه هر فناوری‌ای دو جنبه‌ (مثبت و منفی) دارد. 

امروز نسل جوان در حال تجربه‌ی مرحله اولیه زندگی است و بیشتر در معرض خطر مشکلات جدی روانی قرار دارد. وضعیت خطرناک کنونی نیاز به درک بیشتری دارد؛ فهمیدن ارتباط بین رسانه‌های اجتماعی و مشکلات سلامت روانی، تنها یک نقطه شروع است. کشف و درک روش‌هایی که رسانه‌های اجتماعی از طریق آنها بر سلامت روانی نسل جوان کنونی تأثیر می‌گذارد، گامی موفقیت آمیز است که می‌تواند ارتباطات موجود در بین این متغیرهای نسل جوان را روشن کند.

نوجوانان و جوانان زمان زیادی را صرف معاشرت آنلاین و حضور در شبکه های اجتماعی می‌کنند و به همین دلیل، به طور بالقوه بیشتر در خطر تجربه‌ی آثار منفی آن هستند. تعدادی از مطالعات پژوهشی، ارتباط بین استفاده از رسانه‌های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آن مثل افزایش اضطراب، استرس، افسردگی و تنهایی را طبقه بندی می‌کنند. 

رسانه‌های اجتماعی و اضطراب

مطالعات مختلفی درباره‌ی ارتباط بین رسانه‌های اجتماعی و رفتار وسواسی گزارش شده است بر اساس مطالعاتی که روزن و همکارانش انجام داده اند، 45% از بزرگسالان بریتانیایی هنگامی که قادر به دسترسی به شبکه‌های اجتماعی خود نیستند، احساس بی‌قراری می‌کنند.

همچنین طبق این گزارش نسل مجازی اغلب، پیام‌های برنامه‌های شبکه اجتماعیشان را چک می‌کنند و هنگامی که به پیام‌های برنامه‌های شبکه اجتماعیشان دسترسی نداشته اند، احساس بیقراری می‌کنند که این منجر به سندرم توهم لرزش (PVS) می شود. که این چیزی نیست جز تصور یک فرد معتاد در مورد لرزش تلفن همراهش (دروین و همکاران، 2012؛ روتبرگ و همکاران، 2010). هر قربانی PVS، در بررسی مکرر پیام‌های اجتماعی وسواس نشان می‌دهد که این بیانگر اضطراب ناشی از تلفن‌های همراه است.

استرس و رسانه‌های اجتماعی

در عصر حاضر، اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی به طرز باورنکردنی‌ای افزایش یافته است؛ به محض اینکه یک فرد شروع به استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌کند، به سختی می‌تواند از استفاده از آنها خودداری کند. لایک‌ها و کامنت‌ها به عنوان یک محرک مثبت عمل می‌کنند و توقف استفاده از آن را دشوارتر می‌کنند. برخی از افراد زندگیشان را با زندگی بی‌عیب و نقص دوستانشان مقایسه می‌کنند. دیک گزارش داد که مردم با استفاده از خدمات رایگان شبکه‌های اجتماعی (فیس بوک و توییتر) با دوستانشان در ارتباط هستند و مطالب مفیدی می‌خوانند اما در عین حال آزادی عمل و حریم خصوصی زیادی را نیز از دست می‌دهند. در جهان کنونی، اضطراب یکی از مشکلات اساسی سلامت روان است. مردم نگران لایک‌ها و کامنت‌های تصاویر و فیلم‌های بارگذاری شده‌شان می‌شوند. در عصر حاضر، افراد خیلی کمی در زمینه‌ی رسانه‌های اجتماعی ایمن هستند.

براساس این تحقیق هرچه زمان بیشتری را در شبکه‌های اجتماعی سپری کنید، بیشتر دچار افسردگی می‌شوید؛ همچنین استفاده بیش از حد از برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک و توییتر، باعث تمرکز کمتر و استرس بیشتر دانش آموزان می‌شود. 

از اجتماعی شدن تا کاهش توانایی فکری

کاور و بشیر دو محقق در این زمینه نیز تاثیرات مثبت و منفی رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روانی نوجوانان را بررسی کردند؛ تأثیرات مثبت شامل اجتماعی شدن، تقویت ارتباطات، فرصت های یادگیری و دسترسی به اطلاعات بهداشتی است. در حالی که جنبه‌های منفی شامل افسردگی، آزار و اذیت آنلاین، زورگویی، چت سکسی، خستگی، استرس، سرکوب احساسات و کاهش توانایی فکری است. در دنیای کنونی، تقریباً هر فرد از 11 تا 93 سالگی متصل به رسانه‌های اجتماعی است.

طبق تحقیقی که توسط استریکلند انجام شده، بزرگسالان جوان فعال‌ترین کاربران رسانه‌های اجتماعی هستند و اغلب در معرض خطر مسائل روانی هستند. مطالعه دیگری که توسط پارک، سانگ و لی انجام شد، نشان داد که برنامه‌های رسانه‌های اجتماعی مثل فیس بوک، با استرس فرهنگی دانش آموزان ارتباط دارند. کور و بهات هر دو تحقیقات گسترده‌ای در مورد تاثیر استرس بر سلامت روانی دانش آموزان انجام دادند و نشان دادند که استرس می‌تواند بر سلامت روانی دانش آموزان تأثیر منفی بگذارد. 

رسانه‌های اجتماعی و افسردگی

 از منابع و مقالات فوق، مشخص است که شبکه های اجتماعی عاملی  مشکلات سلامت روانی را نه تقویت، بلکه تغذیه می‌کنند. استفاده‌ بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی، نتایج مصیبت باری برای فرد به همراه می‌آورد که با اضطراب شروع شده و منجر به افسردگی می‌شود. در مقاله‌ پانتیک و همکاران مشخص شده که افسردگی و زمان صرف شده‌ جوانان در فیس بوک با هم رابطه متقابل دارند.

روزن و همکاران، این یافته‌ها را منعکس کرده و نشان دادند که علائم افسردگی اساسی در بین افرادی مشاهده شده که بیشتر وقتشان را در فعالیت‌های آنلاین و حفظ ظاهر در سایت‌های شبکه‌های اجتماعی صرف کرده‌اند. همچنین لو و همکاران، اثبات کردند که دانش آموزانی که زیاد از فیس بوک استفاده می‌کنند، احساس تنهایی بیشتری می‌کنند. 

تنهایی و رسانه‌های اجتماعی 

استفاده از رسانه‌های اجتماعی اغلب در بین جوانان رشد قابل توجهی دارد؛ اما تعجب آور است که نسل جوان کنونی علی رغم داشتن ارتباط بیشتر، نسبت به سایر گروه‌ها تنهاتر و حتی بیشتر از همیشه تنهاست. تنهایی یکی از نگرانی‌های اصلی جامعه‌ مجازی کنونی است، زیرا به شکل تنگاتنگی با مشکلات اساسی سلامت مرتبط است.

تنهایی را می‌توان ناهماهنگی بین سطح مطلوب و سطح عملی ارتباطات زندگی اجتماعی افراد دانست. طبق گفته‌ کیم، لارز و پنگ استفاده‌ی بی‌رویه، غیربهداشتی و وسواسی از منابع اینترنتی، در طول زمان باعث افزایش تنهایی می‌شود؛ همچنین سطح بالای استفاده از اینترنت در بین نسل جوان، باعث افزایش تنهایی عاطفی می‌شود. در حالی که بنیاد سلامت روان بریتانیا، ادعا می‌کند که 60 درصد از جوانان 18 تا 34 ساله با وجود داشتن همه‌ برنامه‌های رسانه‌های اجتماعی و امکانات لازم برای اجرای این برنامه‌ها، احساس تنهایی می‌کردند.

هرچه یک دانش آموز دوستان فیس بوکی بیشتری داشته باشد، احساس تنهایی بیشتری نیز می‌کند. بر خلاف این موضوع، دترز و مهل در تحقیقی نشان دادند افرادی که از شبکه‌های اجتماعی کمتری استفاده می‌کنند، کمرویی و تنهایی بیشتری از خود نشان می‌دهند؛ آنها از نظر اجتماعی نیز کمتر فعال اند.

روابط اجتماعی و سلامت روان

دوستی یک عامل حیاتی برای محافظت از سلامت روانمان است (بنیاد سلامت روان). به گفته‌ آمبرسون و مونتز کیفیت و کمیت روابط اجتماعی بر رفتار سلامت، سلامت جسمانی، سلامت روانی و خطر مرگ و میر تأثیر می‌گذارد. تعدادی از مطالعات تجربی مشخص کرده اند که حمایت اجتماعی می‌تواند از احساس ناامیدی جلوگیری کند و باعث کاهش انزواطلبی شود. همچنین مانع احساس تنهایی و باعث تقویت حالات مثبت مغز می شود. برعکس، افسردگی با تعاملات اجتماعی منفی و انزوای اجتماعی و خودکشی  ارتباط دارد.

در مقاله ای که بررسی شد نوسنده مقاله‌ها و منابع گسترده‌ی مرتبط با رسانه‌های اجتماعی و برخی عوامل سلامت روان را بررسی و ترکیب کرده است و بر اساس آن به این نتیجه رسیده که استفاده از رسانه‌های اجتماعی اثرات خطرناکی برای نسل جوان دارد؛ زیرا مشکلات مربوط به سلامت روان که در زمان کوتاهی بزرگتر می‌شوند، می‎‌تواند برای همه‌ی افراد در طول زندگی مثل یک همه گیری عمل کند.

 تحقیقات نویسنده منعکس کننده‌ ارتباط پیچیده‌ استفاده از رسانه‌های اجتماعی و مشکلات سلامت روانی نسل جوان ارائه می‌دهد. این مشکلات آزار و اذیت آنلاین، افسردگی، چت سکسی، استرس، خستگی، تنهایی، کاهش توانایی‌های مغز، زورگویی مجازی، سرکوب احساسات و عدم تمرکز هستند.