آیا قرص های ضد بارداری مردانه در راهند؟

از زمان تولید قرص‌های ضد بارداری در دهه ۱۹۶۰ زنها به ابزار موثری برای پیشگیری از حاملگی دست یافته‌اند. ظرف این ۶۰ سال، تنها روش موثر برای مردان اما کاندوم یا بستن لوله‌ها (وازکتومی) است. این گزینه محدود اما می‌تواند در آینده تغییر کند زیرا محققان آمریکایی برای اولین مرتبه یک قرص ضد بارداری مردانه را با موفقیت روی موش‌ها آزمایش کرده‌اند.

قرص‌هایی که زن‌ها استفاده می‌کنند اثرات هورمونی دارند و اغلب حاوی دو هورمون استروژن و پروستروژن هستند. این ترکیب، از تخمک‌گذاری یا آزاد شدن سلول تخمک و در نتیجه حاملگی جلوگیری می‌کند. هرچند این یک روش بسیار موثر در پیشگیری از بارداری است اما فشار زیادی به بدن زن وارد می‌سازد.

پژوهشگرانی که در صدد ساخت قرص ضدبارداری مردانه بودند، ابتدا به یک روش هورمونی فکر می‌کردند؛ مثلا بی‌اثر کردن هورمون جنسی مردانه تستوسترون. اما این شیوه، عوارض جانبی شدیدی مثل افسردگی، افزایش وزن یا تشدید خطر بیماری‌های قلبی و عروق را در بر دارد. به همین دلیل، ترکیبات فعال غیرهورمونی به صورتی هدفمند و برای ایجاد عوارض جانبی کمتر در نظر گرفته شدند.

کاهش حاد اسپرماتوزویید

 تیم پژوهشگران ترکیبی مولکولی به نام YCT529 ساختند که عملکرد گیرنده آلفای اسید رتینوئیک را متوقف می‌کند. این دارو، پروتئین گیرنده آلفای اسید رتینوئیک (RAR-α) را هدف می‌گیرد که به ویتامین آی اسید رتینوئیک متصل می‌شود. ویتامین آ نقش اساسی در تشکیل اسپرم را ایفا می‌کند.

نتایج مقدماتی این روش، موفقیت آشکاری را نشان دادند:  پس از تجویز خوراکی مولکول عامل YCT529 به مدت چهار هفته، تعداد اسپرم‌ها به میزان قابل توجهی کاهش یافت و  ۹۹ موش از ۱۰۰ موش آزمایشگاهی نابارور شدند. نکته مهم این که مهارکنندگی اسپرم‌ها، برگشت‌پذیر است. یعنی چهار تا شش هفته پس از قطع دارو، موش‌های نر بار دیگر قدرت باروری پیدا کردند.

 وزن، اشتها و جنب و جوش کلی موش‌ها نیز زیر نظر گرفته شد. به تاکید دکتر عبدالله النعمان از دانشگاه مینه‌سوتا که در این مطالعه مشارکت داشته، هیچ عارضه جانبی در موش‌ها مشاهده نشد.

محققان می‌خواهند نتایج مطالعه یاد شده را در کنفرانس بهاری انجمن شیمی آمریکا ارائه کنند و در نظر دارند در فصل پاییز یا زمستان، به آزمایشات بالینی روی انسان‌ها مشغول شوند.

پروفسور جاندا جورج از همکاران این پژوهش حتی بر این باور است که قرص مربوطه تا پنج سال آینده وارد بازار شود. او در عین حال به عادت محققان جانب احتیاط را گرفته و می‌گوید: «طبعا هیچ تضمینی نمی‌توان داد، اما اگر قرص اثربخش نباشد، تعجب خواهم کرد.»

آیا حقیقتا موثر و ایمن است؟

تنها آزمایش‌های بالینی می‌توانند نشان دهند که آیا مولکول YCT529 واقعاً می‌تواند روش‌های پیشگیری از بارداری را متحول کند یا نه. صرفا در مطالعات کلینیکی مشخص خواهد شد که ضریب تاثیر و ایمنی این قرص چقدر خواهد بود. از جنبه تئوریک می‌توان به این اتکا کرد که گیرنده آلفای اسید رتینوئیک مهار شده (RAR-α) نه تنها در تشکیل اسپرم، بلکه در رشد سلول، نقشی کلیدی ایفا می‌‌کند.

این روش در عین حال، از انتقاد محافل کارشناسی و علمی در امان نبوده است. ریچارد اندرسون، از دانشگاه ادینبورگ می‌گوید، اگر تیم امریکایی عوارض جانبی در موش‌ها ندیده، هیچ تضمینی وجود ندارد که دارو برای انسان‌ها بی‌خطر باشد: «تولید و توسعه هر دارویی با هدف‌گذاری‌های نوین، نهایت احتیاط را می‌طلبد چرا که هیچ سابقه‌ای در این زمینه وجود ندارد.»

پروفسور جاندا جورج، از همکاران پروژه قرص ضد بارداری مردانه هم اذعان می‌کند که نتایج آزمایش‌های حیوانی را فقط می‌توان تا حد معینی در باره انسان‌ها صادق دانست: «پیش‌بینی این که آیا اثربخشی یک ماده فعال نزد موش‌ها و سایر جانوران، الزاما در انسان‌ها هم مشاهده خواهد شد، بسیار دشوار است. برای همین ما در حال بررسی سایر مواد فعال هستیم تا به یک قطعیت نسبی دست یابیم.»

قرص‌های ضد بارداری برای زنان علاوه بر کارکرد اصلی خود، در پیشگیری از سرطان تخمدان و آندومتر و یا درمان‌های مو و پوست هم موثرند، اما عوارضی جانبی چون لخته شدن خون، اضافه وزن، نوسان‌های خلقی، تهوع، تورم در اندام‌های تحتانی، سردرد و... نیز دارند. بزرگترین مزیت آنها اما این که تنها یک دهم درصد زنان با وجود استفاده از این قرص باردار می‌شوند.

هیچ یک از این جنبه‌ها در مطالعات مربوط به قرص مردانه مشخص نیست و تا زمانی که آزمایشات بالینی آغاز نشود، هم‌چنان مبهم خواهد ماند.

تیم پژوهشگران آمریکایی هدف خود را شناسایی ترکیباتی اعلام کرده که در نهایت به دستیابی یک داروی ضد بارداری موثر و ایمن برای مردان بیانجامد. موسسه ملی سلامت آمریکا و یک سازمان غیرانتفاعی، مطالعات مربوطه را تامین مالی کرده‌اند.