«حکومت نظامی» در ماه!
چین یا آمریکا؛ کدامیک زودتر ماه را فتح خواهند کرد؟
از سال 2019، چین اصلی ترین رقیبِ ایالات متحده آمریکا در توسعه و گسترش طرح های فضایی با محوریت کُره ماه بوده است. در سال 2022، روند تقابل ها میان دو کشور به شدت اوج گرفته است.
مساله ای که مخصوصا در بحبوحه جنگ اوکراین و تشدید تقابلات میان چین و روسیه با کشورهای غربی، شدید تر نیز شده است. در این رابطه شاهدیم که هم چین و هم آمریکا مواضع سخت و تهاجمی را علیه یکدیگر و نیاتشان در مورد فضا و در کنترل گرفتن کُره ماه مطرح می سازند. با این همه، اغلب کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که روند تقابل چین و آمریکا در این حوزه، به درگیری نظامی مستقیم ختم نخواهد شد.
مساله ای که برخی ناظران و تحلیلگران حوزه فضایی را به این باور رهنمون کرده که شاید چین به دنبال برقرار نوعی سلطه برای خود در کُره ماه است. امری که شاید به تشدید تقابلات چین با آمریکا در سال های آتی ختم شود.
جاه طلبی های چین در مورد کره ماه
10 سال قبل، جاه طلبی های چین در مورد کره ماه صرفا توهماتی پوچ و عاری از حقیقت به نظر می رسیدند. با این حال در سال 2019، چین به نخستین کشوری در جهان تبدیل شد که یک کاوشگر فضایی را در فضایی دور‌تر از ماهواره های طبیعی جهان غرب فرود آورد. مرحله فرودِ فضاپیمای Chang’e-4 نه تنها با موفقیت همراه بود و فضاپیمای مذکور روی سطح کره ماه فرود آمد بلکه همچنین با پرتاب موفقیت آمیز مریخ نورد Yutu-2 نیز همراه شد.
از نظر فنی، این مساله یک موفقیت بزرگ نیست زیرا این ابزارها و فضاپیما ها نمودهایی از بروز ابتکارات جدید نیستند. آنچه که این فضاپیماها کشف کردند نیز پدیده هایی جدید نبودند. با این حال، برای متخصصان حوزه فضایی آمریکا، این ماموریت از اهمیت نمادین قابل توجهی برخوردار بود. در واقع برای نخستین بار یک کشور کاری را روی کُره ماه انجام داد و آن کشور، آمریکا نبود.
از این رو، اکنون ما می توانیم بگوییم که تقابل و جنگ در فضا صرفا به ماهواره هایی که در مدار زمین قرار دارند و راه های غیرفعال کردن آن ها محدود نمی شود. در این چهارچوب، ایجاد پایگاه های جدید در کره ماه و ایجاد زیرساخت های مداری در آن می تواند خود به یک موضوع جدی رقابت و تنش در آینده نزدیک تبدیل شود.
پایگاه چینی-روسی در کُره ماه
حمله روسیه به اوکراین، در نوع خود به اوج گیری بیشترِ تنش های فضایی در مورد کره ماه نیز ختم شده است. واقعیت این است که در جریان این جنگ، آمریکا تنها کشوری نیست که به دولت اوکراین برای نبرد با روسیه کمک می کند. چین و روسیه که با تهدید انزوای روزافزون از سوی جهان رو به رو هستند، در مورد یک ماموریت مشترک فضایی، با یکدیگر تعاملاتی را دارند. در این میان مهمترین پروژه ای که میان دو کشور در جریان است، برنامه جهت انجام یک سفر با فضاپیما به کره ماه است.
توافقِ پیشبرد این پروژه در سال 2019 میلادی به امضا رسیده است. این پروژه در برگیرنده ماموریت مشترکِ ماهواره روسی Luna-26 در مدار ماه و کاوشگر چینی Chang’e-7 است. در این میان فعالیت های کاوشگر چینی به طور خاص، تا حد زیادی ایالات متحده آمریکا را نگران کرده است. زیرا این کاوشگر به دنبال آب در کره ماه است و کشف آن می تواند به چین کمک کند تا اقدام به ساخت یک پایگاه روی کُره ماه کند. پایگاهی که کارکنان دائمی را نیز خواهد داشت. طرح های مختلفی جهت ساخت یک چنین پایگاهی تا سال 2027، در برخی از متون و اسناد رسمی دولت چین مورد اشاره و تاکید قرار گرفته اند.
در نقطه مقابل، اوکراین عضوی از پروژه "توافقات آرتِمیس" است. از حیث ماهوی، این توافق بین المللی بخشی از طرح آمریکا جهت اکتشاف در کره ماه است و در نوع خود گزینه جایگزینی را برای برنامه چین و روسیه ارائه می کند.
یک منطقه آزاد تجاری روی کره ماه
سال 2019، نخستین مساله چالشی مرتبط با کُره ماه که جمهوری خلق چین در آن کنشگر اصلی بود افشا شد. یک مقام چینی فعال در صنعت هوا فضای این کشور گفت که تا سال 2050، یک منطقه آزاد تجاری با مهندسی چین میان کره زمین و ماه ایجاد خواهد شد. این خبر بلافاصله به نحو گسترده ای از سوی رسانه های مختلف با استقبال رو به رو شد و این طور تاکید شد که چین به دنبال توسعه فعالیت های انحصاری خود در کره ماه است.
کارشناسان "شرکت صادرات و واردات تجهیزات فضایی چین" جزئیاتی را در این رابطه مطرح کردند که نشان می داد کشورشان سعی دارد تا در یک بازه زمانی مشخص، پروژه ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در کره ماه را عملیاتی کند. به گفته آن ها، کارهای بنیادینی باید در دهه 2030 انجام گیرد، فناوری های کلیدی و مهمی در دهه 2040 کسب شود و پس از طی کردن این مراحل، زمینه های لازم جهت اجرای طرح اصلی فراهم خواهد شد.
البته که هنوز این نکته روشن نشده که آیا نهادها و مقام های چینی با طرح ادعاهایی از این دست سعی دارند به نحوی ملایم در مورد جاه طلبی های فضایی خود اطلاع رسانی کنند و یا صرفا سعی دارند از این طریق، توجهات جامعه بین المللی را به سمت کشورشان جلب کنند. با این همه یک نکته واضح است و آن این مساله است که اساسا چینی ها در مورد کُره ماه برنامه های خاصی را در ذهن دارند. در این میان، ایالات متحده آمریکا به طور خاص نگرانی های جدی را در مورد طرح های احتمالی نظامی چین در کُره ماه دارد.
آیا چین می تواند کُره ماه را فتح کند؟
مناظرات و مناقشات گوناگونی در مورد فعالیت های فعلی و آتی چین با محوریت تحت کنترل درآوردن کُره ماه شکل گرفته و توجهات زیادی را به ویژه از سوی فعالان حوزه هوافضا به خود جلب کرده است. در این میان برخی بر این باورند که ساخت پایگاه در کُره ماه به هیچ عنوان به معنای فتح این کُره نیست. بر اساس توافق‌نامه‌های معتبر در حوزه فضا، استفاده آزادانه از کُره ماه برای هر ملتی، حقی شناخته شده است.
جدای از این ها باید توجه داشت که چین تنها بازیگر فعال که به فعالیت در سطح کُره ماه فکر می کند، نیست. قرار است که در سال 2025، شماری از فضانوردان که از کشورهای عضو توافق آرتِمیس تشکیل می شوند، روی کُره ماه فرود آیند. حتی زودتر از این تاریخ نیز برنامه های فضایی مختلفی در مورد کُره ماه از سوی دیگر کشورها به ویژه آمریکا در دست انجام خواهد بود.
البته که شاید چین بخواهد نوعی کنترلِ عرفی را بر سطح ماه بدون اینکه آن را به صورت قانونی اعلام کند، برقرار کند. در شرایط کنونی این کشور شبیهِ این رویه را در مورد برخی از جزایر در دریای چین جنوبی اِعمال می کند. با این حال، این فرآیند کُند است و هزینه های سنگینی را نیز برای چین در پی خواهد داشت.
پول و منابع
جدای از همه آن چیزی که تاکنون گفته شد، طرحِ گمانه زنی های مختلف در مورد نیت چین مبنی بر اینکه این کشور بخواهد نوعی سلطه نظامی را در کلِ کره ماه برقرار کند، از حیث عملیاتی با چالش های زیادی رو به رو است. نباید فراموش کرد که مساحت کره ماه پنج برابر کشوری نظیر استرالیا است و اساسا تاریخ نشان داده که فتحِ قلمروهای بزرگ هیچ چیز به جز مشکلات قابل توجه را به همراه نخواهد داشت.
با این حال شاید چین اساسا نیاز نداشته باشد که کل کره ماه را به تصرف خود درآورد. با ارزش ترین منبع موجود در کره ماه در شرایط کنونی، آبِ یخ است و البته ذخایر آن نیز کاملا محدود است. از این رو، چینی ها می توانند صرفا روی منابع ارزشمند کره ماه متمرکز شوند و سعی کنند که آن ها را در کنترل خود بگیرند.
با این حال، هم چین و هم آمریکا به نحو قابل توجهی در حال افزایش دادن بودجه صنعت فضایی خود هستند. البته که در این رقابت، چینی ها با سرعتِ بیشتری به جلو حرکت می کنند(از منظر افزایش بودجه برنامه فضایی خود). از این رو، می توان اینطور گفت که دور و جریانِ جدیدی از رقابت با محوریت تسلط بر کُره ماه آغاز شده است.
مارا که چین گرفته انشاالله ماه را هم بگیرد .