نخستین تصویر رنگی تلسکوپ‌ رصدخانه ملی ایران ثبت شد

دکتر حبیب خسروشاهی؛ مجری طرح رصدخانه ملی ایران در ابتدای این نشست اظهار کرد: مهم‌ترین کار تا سال 1386 مکان‌یابی پروژه بوده است. فعالیت‌های اصلی از سال 1388 آغاز شده است که شامل آغاز طراحی مفهومی، طراحی تفصیلی و دوره ساخت بوده است. بیشترین فعالیت‌ها نیز در 4 سال اخیر بوده است. 

وی گفت: پیشرفت فیزیکی طرح از سال 1387 بود که کار طراحی مفهومی آغاز شد و سال 1391 طراحی مفهومی به پایان رسید و طراحی تفصیلی آن آغاز شد و مورد داوری قرار گرفت. رصدخانه ملی ایران در قله 3600 متری قله گرگش واقع شده است؛ این قله از بین 40 قله انتخاب شده است.

خسروشاهی گفت: جامعه نجومی ایران خیلی بزرگ نیست اما آرزوهای بزرگی دارد. ما با طیف گسترده‌ای از موضوعات نجومی و‌ کیهان‌شناسی رو‌به‌رو هستیم که شامل کهکشان‌ها، ستاره‌ها و سیارات فراخورشیدی است.

وی ادامه داد: ما تلسکوپ کلاس 4 متر می‌خواهیم و بزرگ‌تر از آن تلسکوپ‌های 8 متری است که 10 مورد از آنها در دنیا وجود دارد. هرچه قطر آینه بزرگتر باشد پرتوهای نور بیشتری را جذب می‌کند. ویژگی اصلی تلسکوپ در مشخصات آینه است. شیشه‌هایی که به آینه باید تبدیل شود، شیشه 3.4 از شیشه سرامیک است که این شیشه ضریب انبساط بسیار پایینی دارد و این شیشه با ضریب 2 نانومتر صیقل داده شده است. 

خسروشاهی تصریح کرد: با این شیشه‌ها اجرام آسمانی را با پرتوهای فرابنفش رصد می‌کنیم. یکی از بخش‌های مهم دیگر، بخش یاتاقان هیدرواستاتیکی است. سازه تلسکوپ 90 تن است و این یاتاقان باید 75 تن را بی وزن کند. این تلسکوپ در دی ماه 1399 تست کارخانه آن انجام و اسمبل شده است.

تمامی اجزای تلسکوپ توسط تیم فنی رصدخانه ملی ایران طراحی شده است. یک بخش مهم تلسکوپ آداپتور ابزارگان است که در انتهای تلسکوپ است که مغز فرماندهی تلسکوپ را در برمی‌گیرد. یک زیرسامانه مهم وجود دارد که سامانه اپتیک فعال تلسکوپ است که 32 نگهدارنده جانبی دارد که کار بالانس آینه را انجام می‌دهد. این آینه نباید در برابر زلزله صدمه ببیند که این زیر سامانه از آن محافظت می‌کند.

خسروشاهی ادامه داد: بخش اصلی تلسکوپ محفظه و‌ گنبد است. عملیات اجرایی و عمرانی کار زمانبری است چرا که فقط 6 ماه امکان فعالیت در آنجا دارد ضمن آنکه جاده دسترسی در آنجا ایجاد شده است. علاوه بر ساختمان اصلی یک ساختمان خدمات نیز وجود دارد که از دو سال پیش این ساختمان‌ها مورد استفاده قرار گرفتند.

وی بیان کرد: تلسکوپ 11 متر ارتفاع و 7 متر قطر دارد و از 10 هزار قطعه تشکیل شده‌اند که به هم متصل شده‌اند. 70 هزار قطعه الکترونیکی و 100 هزار قطعه مکانیکی نیز در آن به کار رفته است. برای لایه نشانی باید محفظه خلا درنظر گرفته شود که این کار توسط یک شرکت خصوصی داخلی انجام گرفته است. این سامانه شامل 3 پمپ توربو است.

خسروشاهی خاطرنشان کرد: بعد از اتمام فرایند لایه‌نشانی باید فرایند نصب آینه‌ها انجام ‌‌می‌گرفت. در کنار آینه‌ها ساخت یک بالابر است که در کنار تلسکوپ وجود دارد. خط 10 کیلومتری برق به قله گرگش و جاده‌ای که 11.5 کیلومتر است از دیگر کارهایی است که انجام شده است.

نخستین نور از فراکهکشان توسط تلسکوپ رصدخانه ملی ایران ثبت شد که این امر نادری است که اتفاق می‌افتد که حاصل زحمات 15 ساله همه متخصصان است. این کهکشان آرپ 382 است که در فاصله 320 میلیون سال نوری قرار دارد. این تلسکوپ نخستین تصویر رنگی را از یک کهکشان ثبت کرده است که نام کهکشان NGC23 است که تا امروز رسانه‌ای نشده است.

وی گفت: تلسکوپ 3.4 متری رصدخانه ملی ایران یک تلسکوپ با توان تفکیک بالاست و میدان دید وسیعی نیز دارد که 10 برابر آن چیزی است که در تصاویر مشاهده می‌شود. ما در نهایت به بهره‌برداری از رصدخانه ملی ایران خواهیم رسید تا منجمان ایرانی امکان حضور در آنجا را داشته باشند.

خسروشاهی تصریح کرد: در پشت تلسکوپ آداپتور وجود دارد که سه ابزار در آنجا نصب کردیم و امکانی است که در هر تلسکوپی وجود ندارد. تلسکوپ های کلاس 4 متر سالیان سال است که در دنیا وجود دارد اما این ابزارهای رصدی هستند که تعیین‌کننده هستند.

وی عنوان کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از سال 1388 و شخص آقای ستاری از این پروژه بزرگ حمایت کردند. وزارت علوم، سازمان برنامه و بودجه، استانداری اصفهان از دیگر حامیان ما بودند. استفاده از مشاوران بین‌المللی در دستور کار بوده است. 

خسروشاهی گفت: این طرح برای همه ناشناخته و حرکت در مه بود. این نخستین بار است که پروژه‌ای در این مقیاس اجرا شده است. متأسفانه به دلیل شرایط کشور پول نقدی قطعی در اختیار مجری قرار نمی‌گیرد. طرح گاهی جدی گرفته نشد اما مهم این است که از سال 1388 کار جدی‌تر پیشرفت کرده است.

وی خاطرنشان کرد: تلسکوپ‌ رصدخانه ملی ایران، تحقیقاتی است و دانشجویان ما در رشته‌های نجوم یا رشته‌های مرتبط می‌توانند از این پروژه علمی استفاده کنند.