آغاز موج ورشکستگی استارت آپ های کوچک

این روزها شبکه‌های اجتماعی که مهم‌ترین کانال تبلیغات و مارکتینگ بودند بسته شدند و همان اندک کاربران خشمگینی که به زور امتحان چندین و چند فیلترشکن خودشان را به شبکه‌های اجتماعی می‌رساندند، دیگر دل و دماغی برای خرید یا توجه به محتواهای تبلیغی نداشتند.

حالا بعد از کسب‌وکارهای آنلاین در حوزه تجارت الکترونیکی و تجارت اجتماعی، دیجیتال مارکتینگ و محتوا دومینوی دومی از اقتصاد دیجیتالی است که سقوط می‌کند.

نتایج تصمیمات‌تان را در زندگی ما ببینید

اواخر مهرماه مجموعه تپسل گزارشی ارائه کرد که بر اساس آمارهای آن از شروع اختلال در اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی تعداد کمپین‌های تپسل و مدیااد ۵۳ درصد کم شده و تعداد تبلیغ‌کننده‌ها نیز کاهشی ۳۱ درصدی یافته است. تپسل در این گزارش این کاهش آمار را ناشی از بی‌اعتمادی کسب‌وکارها به فضای پر از ابهام اینترنت دانسته بود.

پلتفرم جریان نیز اخیراً از به صفر رسیدن گردش مالی صفحات اینستاگرامی فعال در حوزه تبلیغات به دنبال فیلتر شدن این شبکه اجتماعی خبر داده بود و از سویی دیگر نوین‌هاب پلتفرم مدیریت هوشمند شبکه‌های اجتماعی نیز روز گذشته اعلام کرد در این یک ماه سهم تولید محتوا در اینستاگرام ۹۲ درصد کاهش یافته است.

اما واقعیت اینجاست که پشت این آمار چندین و چند درصدی روایت کسب‌وکارهایی گم می‌شود که با اعداد سقوط کرده‌اند.

حمیدرضا امیری وحید هم‌بنیان‌گذار ترندشو آژانس دیجیتال مارکتینگ در شبکه‌های اجتماعی است. او چند روز پیش در صفحه لینکدین خود نوشت: «ما دوباره شکست خوردیم.»

امیری وحید حالا در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید پس از شکست مجموعه «کافی‌نیوز» به دلیل شیوع کرونا، یک سال و نیم طول کشیده تا آموزش‌های لازم در حوزه ادیت فیلم و عکس، تدوین، فیلمبرداری و… ببینند و بفهمند مدیا و شبکه‌های اجتماعی چطور کار می‌کنند و چطور باید تبلیغ کرد تا در نهایت ترندشو به عنوان یک آژانس دیجیتال مارکتینگ شبکه‌های اجتماعی متولد شود. مجموعه‌ای که پس از تنها ۹ ماه فعالیت توانست جایگاه خود را در بازار پیدا کند و از دو نفر به ۱۵ نفر نیرو رسید. نیروهایی دهه هشتادی که تابه‌حال در جایی کار نکرده بودند و در این ۹ ماه آموزش دیدند، حالا همگی از کار بیکار شده‌اند و این روزها به جای آموزش‌های قبلی در ترندشو آموزش رزومه‌نویسی می‌بینند.

او درباره ترندشو می‌گوید: «ما جزو آژانس‌های دیجیتال مارکتینگی بودیم که روی شبکه‌های اجتماعی کار می‌کردیم و کار ما بهینه‌ کردن تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی بود. ما بر اساس اطلاعاتی که از کمپین‌هایی که برگزار می‌کردیم به دست می‌آوریم بالاترین نرخ بازدید را با بهینه‌ترین نرخ قیمتی به آنها ارائه می‌کردیم. این سرویس‌ها در شبکه‌های اجتماعی قابل انجام هستند که گزارش بازدید را می‌دهند. مثل اینستاگرام، فیس‌بوک، توییتر یا یوتیوب هر جایی که به ما insight بدهد. کمپین‌های ما هرگز کمپین‌های آگاهی از برند نبوده است و در کار ما باید برای هر پولی که هزینه می‌شد گزارشی ارائه می‌کردیم که وقتی این محتوا در هر بازار و هر جایی که دیده می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد. در نهایت زمانی که اینستاگرام فیلتر می‌شود و سایر این شبکه‌های اجتماعی هم از قبل بسته شده‌اند، ما راهی جز قبول شکست نداریم.»

صحبت که به رقم خسارت می‌رسد، می‌گوید این قسمتش خیلی غم‌انگیز است و توضیح می‌دهد: «در آبان و آذر امسال بزرگ‌ترین رویداد ۶ ماه دوم امسال و چهار سال اخیر دنیا یعنی جام جهانی برگزار می‌شود و تمام کسب‌وکارهایی که با ترندشو قرارداد بسته بودند می‌خواستند از این فرصت استفاده کنند. با این‌ حال در مهرماه رقمی نزدیک به ۱۰ میلیارد تومان برای قراردادهای جام جهانی لغو شد و بین ۵۰۰ تا یک میلیارد تومان به حساب شرکت‌هایی که قرار بود برای آنها کار کنیم، برگرداندیم. اینکه ما به اینجایی رسیدیم که نیروهای خود را تعدیل کنیم و کار نکنیم به دلیل حجمی از کار است که از دست داده‌ایم و اصلاً جایگزین نمی‌شود.»

اما همگام با فیلتر شدن محبوب‌ترین شبکه اجتماعی ایرانیان یعنی اینستاگرام و نامشخص بودن دائمی شدن این فیلترینگ بسیاری از مسئولان جمهوری اسلامی در تلاش‌اند تا مردم را به سوی استفاده از پلتفرم‌های داخلی سوق بدهند. اخیراً برخی از آنها گفته‌اند احتمال رفع فیلتر از اینستاگرام و واتس‌اپ کم است. حتی بهروز محبی، نماینده مردم سبزوار، اخیراً در اظهارنظری گفته است: «صریحاً می‌گویم که قطعاً حاکمیت واتس‌اپ و اینستاگرام را رفع فیلتر نخواهد کرد. ان‌شاءالله مردم به روبیکا اقبال نشان خواهند داد چون امنیت کشور مطرح است.» حال در چنین شرایطی گذشته از بحث وجود زیرساخت در پلتفرم‌های داخلی یا اقبال مردم به انتخاب اجباری پلتفرم‌های داخلی، متخصصان دیجیتال مارکتینگ می‌گویند دیگر بحث روبیکا یا اینستاگرام نیست و چشم‌ صاحبان کسب‌وکار از فعالیت بر بستر شبکه‌های ترسیده است.

امیری وحید در این‌ باره توضیح می‌دهد: «از نظر کسب‌وکاری برای ما فرقی نمی‌کند کدام پلتفرم، هر پلتفرمی که این امکان را داشته باشد که گزارش‌های لازم را بدهد ما می‌توانیم در آن پلتفرم این کار را بکنیم. ولی همه آن شرکت‌هایی که با ما کار می‌کردند به ما گفته‌اند بودجه تبلیغات‌مان روی شبکه‌های اجتماعی را تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهیم. آنها گفتند ما نمی‌توانیم چنین ریسکی بکنیم که وارد رسانه‌ای شویم که ممکن است به سادگی با تصمیم یک نفر بسته شود. و وقتی این اتفاق در سمت کسب‌وکارهای سرویس‌گیرنده می‌افتد، هر تلاشی که در روبیکا و اپلیکیشن‌هایی از این دست انجام بدهم طبیعتاً بازاری برای خرید و فروشش نیست.»

همه اینها سبب شده تا سوسوی امیدی که تا ۴۰ روز قبل حتی با وجود مهاجرت‌های گسترده نیروی انسانی وجود داشت، رو به خاموشی رود و سوال‌های بی‌جواب جایگزین آن شود.

امیری وحید در این‌ باره می‌گوید: «ما برای ساختن ترندشو  و برای اینکه این ۱۵ نفر کار کنند و بتوانند چیزی را تحویل بدهند و مسئولیتی را بپذیرند زحمت زیادی زحمت کشیده‌ایم و واقعاً خیلی سخت است که به این راحتی برویم، برای من عجیب است و من نمی‌توانم بفهمم آدمی که به زحمت چیزی را به دست می‌آورد به راحتی آن را از دست بدهد. اصلاً موضوع ما این نیست که من به چیزی معترض‌ام. من به هیچ چیزی معترض نیستم. می‌خواهم به هر کسی تصمیمی گرفته است بگویم این نتیجه تصمیم تو در زندگی ما بوده است. اتفاقی را که بر اثر این تصمیم برای من و ۱۵ نفر دیگر و آن ۱۰ هزار صفحه اینستاگرامی که با ما کار می‌کردند و پول می‌گرفتند، ببین! حالا همه چیزمان را باخته‌ایم. الآن توقع دارید من مهاجرت کنم؟ من فکر می‌کنم تصمیم به مهاجرت پاک کردن صورت‌مساله‌ است.»

ما همه با هم هستیم

«در این روزهای سخت کنار هم هستیم؛ یک هفته اشتراک رایگان لندین برای کسب‌وکارها»؛ سایت استارت‌آپ «لندین» را که باز کنی احتمالاً این اولین جمله‌ای است که جلب توجه می‌کند. کسب‌وکاری که با این هدف ایجاد شد تا ابزاری باشد در دست کسب‌وکارها تا بتوانند لندینگ پیج خود را راحت‌تر بسازند. با این‌ حال این رفتار سخاوت‌مندانه از استارت‌آپی جوان و ۱۲ نفره سر زده که خودش در جدالی سخت برای بقاست.

مهدی ظهیری، هم‌بنیان‌گذار لندین

دو روز قبل مهدی ظهیری، بنیان‌گذار لندین، در صفحه توییترش نوشت که امروز روز آخر کاری این مجموعه در فضای کار اشتراکی زاویه بوده است و برای ادامه حیات وادار به فروختن بعضی از تجهیزات شده‌اند. نوشته‌ای که در توییتر ابراز همدردی و واکنش‌های زیادی را از سوی فعالان اکوسیستم فناوری ایران برانگیخت.

حالا ظهیری در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید که در این یک ماه همه کسب‌وکارها کارشان را متوقف کرده بودند و همین باعث شد که به تبع کسی از سرویس‌های لندین هم استفاده نکند. با این‌حال آنها تلاش کرده‌اند تا به کسب‌وکارهایی که اوضاع‌شان خوب نیست، کمک کنند و به آنها اشتراک رایگان بدهند.

او توضیح می‌دهد: «در این مدت هزینه‌های ما کمتر که نشد، بیشتر هم شد. بخاطر همین با مشکلات مالی مواجه شدیم. نیمی از تیم ما به صورت حضوری در پارک نوآوری مستقر بود که به دلیل این شرایط آنجا را تحویل دادیم و سعی کردیم که هزینه‌ها را کمتر کنیم که بتوانیم در این شرایط سخت زنده بمانیم.»

ظهیری ادامه می‌دهد: ‌«در این مدت براساس پیش‌بینی‌های ما سایر کسب‌‌وکارها رقمی بین ۶۰۰ میلیون تومان تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان تنها روی پلتفرم‌ ما در ادنتورک‌ها تبلیغات انجام می‌دادند تا روی لندینگ پیج خود ترافیک ببرند. اما در یک ماه اخیر تمام یک فعالیت‌ها یک دهم شد. خود ما هم رقمی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان ضرر کردیم.»

با این‌حال به نظر می‌رسد متخصصان و کارآفرینان اکوسیستم فناوری ایران بیشتر از هرکس، حتی بهتر از نهادهای دولتی اهمیت این مفهوم را دریافته‌اند که اگر سقفی خراب شود، روی سر همه خواهد ریخت و باید دست به دست هم داد تا زنده ماند. این نکته را به سادگی از حرف بنیان‌گذار لندین می‌توان دریافت که می‌گوید در این مدت در تلاش بوده که تا به سایر کسب‌وکارها هم در حوزه لندینگ پیج و مسائل مشابه کمک کند تا کسب‌وکارها بتوانند رشد کنند. چرا که رشد بیشتر آنها باعث رشد لندین هم خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: «در کنار این ما قرار است سرویس های دیگری هم ارائه بدهیم. ما امکان درج محصول را فراهم کردیم به زودی امکان اتصال محصول به درگاه پرداختی فراهم خواهد شد. در کنار آن برنامه داریم که در کشورهای اطراف هم مشتری جذب کنیم که حتی اگر در ایران شرایط خیلی بدتر شد، زنده بمانیم.»

اقتصاد دیجیتال در حال احتضار

یکی دیگر از توییت‌های پربازخورد در اکوسیستم استارت‌اپی را امین مهدوی، هم‌بنیان‌گذار الوکانتنت نوشته و گفته است که در ۵ هفته گذشته حدود ۹۵ درصد از درآمد الوکانتنت از دست رفته است. حال او در گفت‌وگو با پیوست از دست رفتن کانال‌های بازاریابی را مشکل اصلی می‌داند که در یک ماه گذشته ایجاد شده و توضیح می‌دهد: «این ۵ درصدی هم که از درآمد ما باقی مانده است مشتریانی بودند که از قبل با ما کار می‌کردند وگرنه فیلترینگ و اختلال در اینترنت باعث شده است ما تقریبا هیچ سفارش جدیدی نداشته باشیم. از یک سو جو روانی بدی در جامعه وجود دارد و از سوی دیگر فیلترینگ هم به کلی همه چیز را نابود کرده است.»

امین مهدوی، بنیان‌گذار الوکانتنت

مهدوی ادامه می‌دهد: «شاید بگوییم که فقط اینستاگرام و واتس‌اپ فیلتر شده است اما اختلال اینترنتی که ایجاد شده روی کل کانال‌های مارکتینگ تاثیر گذاشته است. ما یکی از کانال‌های مهم مارکتینگ یعنی سئو را از دست داده‌ایم و کسی در گوگل هم به دنبال ثبت سفارش نمی‌رود.»

او در ادامه اشاره می‌کند که مجموعه الو کانتنت در این مدت رقمی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان خسارت دیده است.

هم بنیان‌گذار الوکانتنت در ادامه می‌گوید که اگر شرایط به همین ترتیب بماند، ما و خیلی از کسب‌وکارهای دیگر باید جمع کنیم و چیزی به نام اقتصاد دیجیتال از بین خواهد رفت و باید از آن چشم پوشید. همین حالا هم کسب‌وکارهای زیادی که بر بستر اینستاگرام بودند، از بین رفته‌اند و از سویی دیگر از آنجایی‌که ما در کارخانه نوآوری آزادی مستقر هستیم، می‌بینم که یک سری از تیم‌ها در این مدت از هم جدا شدند و جمع کرده و رفتند.

او در پایان تاکید می‌کند: «من فکر می‌کنم که حتی روی اینستاگرام چیزی به اسم کسب‌وکار خواهد مرد. خیلی‌ها ممکن است بگویند بالاخره فیلتر شکن نصب می‌کنیم اما اگر یادتان باشد، در محیط تلگرام پیش از اینکه فیلتر شود، کسب‌وکارها زیادی فعالیت می‌کردند که زمانی که فیلتر شد چیزی به اسم کسب‌وکار هم با آن از بین رفت. از سوی دیگر عملا دیجیتال مارکتینگ نابود شده و به نظر نمی‌رسد به راحتی احیا شود.»

با امیدهای از دست رفته چه کنیم؟

انتشار این توییت‌ها و اخبار غم‌انگیز از وضعیت جوان‌ترهای اکوسیستم استارت‌آپی ایران منجر به ابراز نگرانی از سوی مدیران کارکشته‌تر و قدیمی‌تر اکوسیستم فناوری ایران شد؛ که باید کاری کرد تا نگذاریم نهال‌های ترد نوپای فناوری زیر پا خرد شوند.

«باید در بازه یکی دو هفته اخیر برای استارت‌آپ‌های نوپا فکری کرد وگرنه این چالش‌ها در حد چالش باقی نمی‌ماند. آن وقت باید دید که با تعطیلی شرکت‌ها و امیدهای از دست رفته چه می‌کنیم.» این اظهار نظر آرین افشار، مدیرعامل جوانه، بازوی سرمایه‌گذاری خطر پذیر هلدینگ هزاردستان است که در رابطه با نقش قدیمی‌ترهای اکوسیستم استارت‌آپی ایران در حل بحران پیش آمده به پیوست می‌گوید: «من فکر می‌کنم استارت‌آپ‌هایی که از حدی بیشتر رشد کرده‌اند، جنس متفاوتی از چالش را تجربه می‌کنند و برای کمک به چالش‌های آنان نیازمند ورود و کمک بخش دولتی هستیم که تا الان هم بازخوردی ندیده‌ایم. اما شرایط برای استارت‌‌آپ‌های نوپایی که در مراحل اولیه هستند، متفاوت است و به نظر می‌رسد در برهه فعلی چند نیاز اساسی دارند.»

آرین افشار، مدیرعامل جوانه

او در ادامه بحث مالی و نقدینگی، کانال‌های فروش و جذب مشتری و فضای کار را از بزرگ‌ترین چالش‌های تیم‌های جوان استارت‌آپی می‌داند و توضیح می‌دهد: «اولین نکته‌ای که بسیار پررنگ است محل استقرار تیم‌ها است که به دلیل کمبود بودجه در حال تحویل دادن فضاهای کاری اشتراکی‌شان هستند. ما در تلاش هستیم که فضایی به صورت کوتاه مدت یا میان مدت در اختیار آنها بگذاریم تا تجهیزات‌شان را نفروشند و اعضا را دور هم نگه دارند تا در آینده بتوانند به حالت اول برگردند.»

افشار ادامه می‌دهد:‌ «از طرف دیگر بحث نقدینگی است که با توجه به اینکه خیلی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حال حاضر سرمایه گذاری نمی‌کنند، باید دید در چه قالبی می‌توان برای این تیم‌ها تامین‌های مالی کوچک در حد ۱۰۰ میلیون تومان انجام داد تا فرصتی برای پیدا کردن راهکار بیابند.»

او توضیح می‌دهد که با توجه به تجربیات و مشاهداتش تعداد استارت‌‌اپ‌های نوپا در سال ۱۴۰۱ کاهش چشم‌گیری نسبت به سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ پیدا کرده است. افشار وجود «امید» را علاوه بر موضوع شخصی وابسته به عوامل محیطی و سیاسی می‌داند و می‌گوید: «اگر رویکرد دولت و حاکمیت در نحوه اجرا کردن خیلی از کارها عوض نشود واقعا فکر نمی‌کنم که هر کاری انجام بدهیم بتوانیم در روحیه کارآفرین‌ها اثر مثبتی بگذاریم و این نظر شخصی من است. امروز شتاب‌دهنده‌ها خیلی خالی هستند و شرکت‌های سرمایه‌گذاری به اندازه کافی تیم برای سرمایه‌گذاری ندارند و این چرخ نمی‌چرخد.»