انقلاب جاسوسی از فضا/ چگونه افزایش تعداد ماهواره ها، جاسوسی را متحول می‌کند؟

دیوید زیکوسوکا مقام سابق کاخ سفید و وزارت دفاع آمریکا و مدیر ارشد حوزه دفاع در «پروژه مطالعات رقابتی ویژه» و عضو ارشد غیر مقیم در اندیشکده «آمریکای جدید»، در نشریه «فارن افرز» نوشت: در سال 2023 میلادی، وزارت دفاع آمریکا برنامه بلندپروازانه ای را برای پرتاب 1000 ماهواره به فضا در طی یک دهه آتی اعلام کرد. اداره ملی تجسس آمریکا که کنترل ماهواره های جاسوسی این کشور را در اختیار دارد، قصد دارد در همین بازه زمانی ده ساله تعداد ماهواره های زیر نظر خود را به چهار برابر افزایش دهد. علت اینکه دولت ایالات متحده می تواند با این سرعت تعداد ماهواره های خود را افزایش دهد، به ارزان تر شدن ساخت و پرتاب ماهواره به فضا بر می گردد. هدف از پرتاب بسیاری از این ماهواره ها اقدامات جاسوسی است و با این تعداد چشم جدید در آسمان، ایالات متحده قادر خواهد بود آنچه توانمندی "خیرگی دائمی" خوانده می شود را به دست آورد. در اصطلاح جامعه اطلاعاتی، این به معنای آن است که واشنگتن می تواند تقریبا به صورت 24 ساعته یک هدف را بدون حتی پلک زدن تحت رصد قرار دهد. این رصد بی وقفه امکان دسترسی آمریکا به حجم عظیمی از اطلاعات را که از فضا به زمین ارسال می شود فراهم می سازد. در عین حال، پیشرفت های حاصله در عرصه هوش مصنوعی، ابر داده و محاسبه ابری به پالایش و دسته بندی همه این اطلاعات و جداسازی بخش های قابل استفاده برای انسان کمک می کند.

با فراهم آمدن امکان رهگیری حرکت نیروها و ادوات نظامی دشمن به صورت زنده، نسل بعدی جمع آوری اطلاعات از طریق فضا می تواند فرصت های بی سابقه ای را برای ایجاد بازدارندگی و ممانعت از شروع یک جنگ غافلگیرانه فراهم سازد. سامانه های امروزی در فواصل زمانی طولانی ای به روز رسانی می شوند و این موضوع مانع از پیشرفت های مهم می شود. اما در عین حال دستیابی به سیستم های تجسسی فوق پیشرفته ریسک های جدیدی را نیز به همراه دارد. بنابراین ارسال حجم بالای اطلاعات به زمین از سوی ماهواره های پرتعداد می تواند سیستم ها را با حجم بیش از حد داده مواجه ساخته و مقام های اطلاعاتی را با تصمیم گیری های بی پایان مواجه نماید. در عین حال این وضعیت موجب درگیر شدن دستگاه های اطلاعاتی با مدیریت جزئیات اطلاعاتی ریز و کم اهمیت و منحرف کردن توجهات از مسائل مهمتر می شود.در عین حال اگر کشورهای متخاصم به این فن آوری ها دست بابند، می توانند آزادی عمل ارتش آمریکا را تهدید نمایند و امکان پنهان ساختن تحرکات نیروهای آمریکایی را با دشواری مواجه سازند.

برای آماده شدن جهت ورود به این دوره جدید، دولت بایدن باید شیوه های پالایش اطلاعات و استفاده از انها برای تصمیم سازی توسط شورای امنیت ملی را تغییر دهد. گسترش عظیم اطلاعات جاسوسی ارسالی از فضا عملیات های ارتش امریکا در سراسر جهان را شکل جدیدی خواهد بخشید و هر چه دولت ایالات متحده زودتر با این آینده پیچیده مواجه شود، مدیریت آن به شکل بهتری انجام خواهد گرفت.

نی هایی گرانقیمت برای تماشای زمین

سابقه و تاریخچه میل بشر به رصد زنده و مستقیم اقدامات دشمن، به درازای جنگ های بشری است و همواره یک تنش دائمی بین جمع آوری بیشترین اطلاعات ممکن و رساندن آن اطلاعات به کسانی که به آن نیاز دارند در سریعترین زمان ممکن برقرار بوده است. پیشاهنگان سواره نظام در جنگ های داخلی آمریکا قادر به جمع آوری اطلاعات تاکتیکی از دشمن بودند، اما تنها پس از طی مسافتی طولانی قادر به انتقال این اطلاعات به جبهه خودی بودند. اما امروزه وضعیت اندکی متفاوت است: یک پهپاد جاسوسی مدرن می تواند تصاویر تهیه شده را به صورت همزمان به کاربران ارسال نماید، اما اگر دقیقا در بالای هدف قرار نداشته باشد، تحولات کلیدی در سرزمین دشمن را از دست خواهد داد.

جاسوسی از طریق فضای ماورای جو نیز با محدودیت های مشابهی از جهت زمان و حجم اطلاعات مواجه است. پروژه کورونا، که ابتدایی ترین سیستم ماهواره ای جاسوسی سازمان سیا به شمار می رفت، قادر بود از سرزمین اتحاد جماهیر شوروی عکس بگیرد و حلقه های فیلم را به زمین باز گرداند، اما ثبت تصاویر تا رسیدن اطلاعات به دست نیروها روزها و حتی هفته ها طول می کشید. در دهه 1970، ظهور ماهواره هایی به بزرگی اتوبوس مدرسه که می توانست تصاویر دیجیتالی را به کاربران مخابره نماید مشکل محدودیت زمانی را حل کرد، اما این ماهواره ها قادر به ارسال تنها حجم محدودی از تصاویر بودند. محدود بودن تعداد ماهواره های ارسالی به فضا به دلیل هزینه بالا نیز سبب می شد که شکاف بزرگی در محدوده تحت پوشش این ماهواره ها وجود داشته باشد.

امروز، به گواه اطلاعات به دست آمده از منابع عمومی نظیر وب سایت های رهگیری سطح زمین از فضا، پنتاگون و جامعه اطلاعاتی آمریکا حدودا 6 ماهواره که نور مرئی با طول موج مادون قرمز را تشخیص دهد در اختیار دارند و شش ماهواره دیگر راداری نیز وجود دارند که می توانند در هنگام شب و از پشت ابرها تحرکات بر روی زمین را رصد نماید. هرچند این ماهواره ها قادر به جمع آوری ارسال سریع اطلاعات با کیفیت بالا به زمین هستند، اما تعداد این ماهواره ها برای حل مشکل محدودیت حجم اطلاعات مورد نیاز کافی نیست. از آنجایی که نمی توان تمام نقاط مورد نیاز را همزمان و در لحظه رصد کرد، می توان گفت ایالات متحده عملا از طریق نی هایی باریک با میزان وضوح بالا در حال تماشای زمین از فضای ماورای جو است.

چشم های ارزان در آسمان

دسترسی همزمان به فن آوری های پیشرفته، یعنی راکت های چندبار مصرف، ریزپردازنده های کوچکتر، و هوش مصنوعی پیشرفته، به سرعت در حال فراهم نمودن امکان دسترسی ایالات متحده به توانمندی "خیرگی دائمی" است. هزینه پرتاب راکت های ماهواره بر امروز در مقایسه با روزهایی که ناسا برنامه فضایی شاتل را اجرا می کرد، از حدود 27 هزار دلار در ازای هر پوند بار به 1200 دلار رسیده است. به لطف کوچک شدن سایز ریزپردازنده ها، ابعاد ماهواره ای که باید به فضا پرتاب شود نیز کوچک تر شده است. ماهواره هایی با توانمندی های پیشرفته جاسوسی می توانند به اندازه یک جعبه نان یا یک کوله پشتی باشند. در عین حال، هوش مصنوعی این امکان را فراهم کرده که انسان و ماشین به صورت مشترک با یکدیگر روی داده های ارسالی کار کنند و الگوریتم های کامپیوتری به آسانی کار غربالگری داده ها را به انجام رسانده و اطلاعات به درد بخور و کار آمد را که به کار تحلیلگران می آیند جداسازی نمایند.

شرکت های خصوصی پرتاب کننده ماهواره نظیر اسپیس ایکس و راکت لب هم از این فن آوری ها برای ایجاد "مگا کانستلیشن ها" که مجموعه ای مرکب از صدها ماهواره برای جمع آوری اطلاعات جهت استفاده عموم، کسب و کارها و سازمان های غیردولتی است، استفاده کرده اند. این شرکت ها روزانه چندین بار با اطلاعات جدید پایگاه های داده خود را به روز رسانی می کنند. برخی از این شرکت ها اطلاعات تازه را تقریبا از هر نقطه از جهان در مدت 30 دقیقه پس از ثبت درخواست جمع آوری و تحویل مشتری می دهند. برای مثال، هر ماهواره می تواند روزانه 10 هزار عکس تهیه کند و محدوده ای به مساحت کشور مکزیک را عکس برداری نماید. زمانی که بالون جاسوسی چین در اوایل سال 2023 بر فراز ایالات متحده به پرواز درآمد، شرکت سینتتیک که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت دارد به سرعت شروع به جستجوی تصاویر ثبت شده در دیتابیس های موجود کرد و از طریق الگوریتم های فراگیری ماشین توانست مسیر طی شده توسط این بالون را مشخص نماید. بر اساس این اطلاعات مشخص شد که بالون مذکور احتمالا از یک سایت بالون در جزیره هاینان در جنوب چین به هوا برخواسته بود. توانمندی انسانی هرگز نمی توانست چنین کاری را در این بازه زمانی کوتاه به انجام برساند.

برخورداری از برتری نظامی قابل توجه و محسوس در نبردهای نظامی پسا جنگ سرد، موجب تضعیف توانایی ارتش این کشور در استتار، پنهان سازی، انکار و فریب شده است

در حالی که پیشرفت بخش خصوصی در این عرصه ادامه دارد، دولت آمریکا تلاش می کند طرح های بلندپروازانه خود برای گسترش تعداد ماهواره های جاسوسی مستقر در فضا در طی یک دهه آینده را تداوم ببخشد. وزارت دفاع آمریکا قصد دارد به نقطه ای برسد که صرف نظر از هر وضعیت آب و هوایی، هیچ نقطه ای از جهان در هیچ دقیقه ای از شبانه روز از چشم ماهواره های جاسوسی اش پنهان نماند. 4 برابر شدن ماهواره های اداره ملی تجسس دولت آمریکا تعداد تصاویر جاسوسی تهیه شده توسط ماهواره های این کشور را به ده برابر حجم کنونی خواهد رساند. به علاوه، هم پنتاگون و هم اداره ملی تجسس قصد دارند از جمع آوری تجاری اطلاعات برای افزایش توانمندی های خود بهره ببرند. در مجموع این معماری تجسسی به دولت آمریکا اجازه خواهد داد چیزهای بیشتری را در جاهای بیشتری ببیند و هیچگاه از آن اهداف چشم بر ندارد، یعنی یک پوشش تصویری کامل از تمام نقاط جهان برای وزارت دفاع.

با ماهواره های فعلی، رسیدن به بالای سر نقطه ای که اخیرا یک ماهواره از آن عبور کرده می تواند روزها زمان ببرد. ایجاد شبکه ای از صدها یا هزاران ماهواره این امکان را خواهد داد که اطلاعات به طور مداوم از یک هدف بدون اینکه لحظه ای از آن چشم برداشته شود ارسال گردد. با این توانمندی، ایالات متحده کمتر نیاز به انتخاب بین اهداف مورد رصد خواهد داشت و دیگر نیازی به اولویت دادن برخی اهداف به اهداف دیگر نخواهد بود. این ماهواره ها می توانند به صورت بی وقفه آشیانه های زیردریایی های هسته ای چین و تاسیسات نظامی سپاه پاسداران ایران را مورد رصد قرار دهند. امروزه امکان مشاهده و رصد دائمی این اهداف فراهم نیست و اگر ماهواره ای بر بالای سر این مکان نباشد ممکن است برخی تغییرات حیاتی از چشم ماهواره های تجسسی به دور بماند.

این امکان در کنار نسل بعدی تسلیحات هایپرسونیک ایالات متحده که در حال آزمایش و به کارگیری است به ارتش این کشور امکان حمله به اهداف دوردست در بازه های زمانی کوتاه را خواهد داد و ریسک آسیب دیدن پرسنل نظامی را پایین خواهد آورد. فرماندهان قادر خواهند بود کل بخش غربی اقیانوس آرام را از بالا تماشا کنند و تمام کشتی ها را در منطقه نبرد رهگیری نمایند. این شبکه از ماهواره های تجسسی همچنین موجب ایجاد یک هماهنگی بی سابقه بین متحدان آمریکا در عملیات های رزمی پیچیده خواهد شد.

هم چین و هم روسیه از فضای اطلاعاتی بی ثبات و قابل دستکاری امروز برای تهدید تمامیت سرزمینی مخالفان منطقه ای ضعیف تر خود استفاده می کنند. سیستم های خیرگی دائمی پوشش کافی را برای پیش بینی اقدامات تهاجمی آنها ممکن خواهد ساخت. در حقیقت پخش و انتشار عمومی این توانمندی های تکنولوژیک می تواند از طریق دشوار نمودن انجام حملات غافلگیرانه، به عنوان یک عامل بازدارنده عمل نماید.

جایی برای پنهان شدن نیست

اما در عین حال فرصت های جدید خطر جدیدی را نیز با خود به همراه دارند: اتکای بیش از حد به فن آوری خیرگی دائمی می تواند عادات منفی ای را ایجاد کند. حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل تبعات منفی وابستگی به فن آوری های پیشرفته را بیش از پیش نشان داد. برای سال های متمادی، اسرائیل از یک سیستم تجسسی پیشرفته برای رصد مرز سرزمین های اشغالی با نوار غزه استفاده می کرد، اما اتکا به این فن آوری اعتمادی کاذب به رهبران اسرائیلی بخشید و منجر به این تصمیم شد که سربازان اسرائیلی مستقر در مرز غزه به کرانه باختری اعزام شوند. اتکای بیش از حد به اطلاعات جمع آوری شده از فضا می تواند منجر به بروز اشتباهات مشابه از سوی دولت آمریکا شود. به علاوه، سیستم های مبتنی بر هوش مصنوعی در معرض ارتکاب خطا قرار دارند. اگر شیئی که تصور می شود یک لانچر متحرک موشک است صرفا یک ماکت باشد یا حتی یک اتوبوس مسافربری باشد چه؟ برعکس، اگر سیستم هوش مصنوعی نتواند حرکت یک لانچر موشک اتمی را برای استفاده تحلیلگران داده جداسازی نماید چه؟

دسترسی به این نوع اطلاعات همچنین می تواند نحوه عملکرد دولت آمریکا را شکل دهد و بر تصمیمات مهم امنیت ملی تاثیر بگذارد. دسترسی به انبوهی از اطلاعات می تواند مقام های امنیتی را گرفتار انبوهی از تصمیم گیری های هرروزه در امور امنیت ملی نموده و موجب ایجاد بحران شود.

وزارت دفاع همچنین باید با این ریسک کنار بیاید که چین و روسیه بخواهند به این فن آوری ها دست پیدا کنند. عملیات های حساس نظامی و اطلاعاتی آمریکا ممکن است در معرض افشای عمومی قرار گیرد، مختل گشته و شکست بخورد. اگر پنهان ساختن حرکت نیروهای آمریکایی دشوار گردد، مفاهیم حاکم بر جبهه نبرد که بر پراکندگی نیروها تمرکز دارد، کارایی خود را از دست خواهد داد.

سیستم های خیرگی دائمی می تواند موجب تشدید ریسک مناقشات هسته ای شود.

چین به نوبه خود در تلاش برای دستیابی به این توانمندی هاست. شرکت فن آوری ماهواره ای چانگ گوانگ چین تا سال 2030 مجموعه ماهواره های تجسسی خود را به مدار زمین پرتاب خواهد کرد و قادر خواهد بود هر ده دقیقه تمام نقاط کره زمین را تصویر برداری نماید. با توجه به کمرنگ شدن مرزها بین بخش دولتی و بخش خصوصی در چین، می توان انتظار داشت که ارتش چین نیز به اطلاعات جمع آوری شده توسط این شرکت دسترسی داشته باشد.

احتمالا خطرناک ترین جنبه سیستم خیرگی دائمی ایجاد ریسک تنش هسته ای است. چین و روسیه همین الان نیز چشم دیدن مزیت های آمریکا در زمینه جمع آوری اطلاعات را ندارند و به صورت منظم در پروازهای تجسسی آمریکا ایجاد اختلال نموده و حتی اقدام به نزدیک شدن و تاباندن لیزر بر روی ماهواره های جاسوسی این کشور می کنند.سیستم های خیرگی دائمی می توانند تلقی نفوذ در محدوده سرزمینی شان توسط ماهواره های تجسسی آمریکا را افزایش دهند.

این تلقی ها به ویژه زمانی حساسیت بیشتری به خود می گیرند که پای رصد لانچرهای متحرک موشک های هسته ای به میان بیاید. موشک های متحرک به صورت ویژه یک توانمندی موثر ضربه دوم هستند، بدین معنا که به یک کشور این شانس را می دهند که بتواند به یک حمله هسته ای، با یک حمله هسته ای دیگر پاسخ دهد، زیرا یافتن و نابودسازی پیشاپیش این موشک ها بسیار دشوار است. اگر ماهواره های جاسوسی آمریکا به امکان رصد 24 ساعته دست پیدا کنند، می توانند تحرکات موشک های هسته ای متحرک را از لحظه ای که آنها محل استقرار خود را ترک می کنند تا زمانی که به محل پرتاب می رسند رصد نمایند. در صورت بروز بحران هسته ای، چنین امکان جاسوسی ای می تواند موجب بروز بی ثباتی استراتژیک شود: حتی ممکن است در صورتی که چین و روسیه احساس کنند بازدارندگی ضربه دومشان با تهدید مواجه شده، اقدام به پرتاب موشک ها کنند. حداقل قضیه این است که ایالات متحده باید انتظار داشته باشد چین و روسیه شروع به توسعه اقدامات متقابل پیچیده و تاکتیک هایی برای حفاظت از ادوات جنگی متحرک خود کنند.

استتار و اقدامات متقابل

برای آماده شدن جهت مواجهه با این چشم جاسوسی که پلک هم نمی زند، دولت بایدن باید دستورالعمل هایی را برای نوع داده هایی که برای آموزش الگوریتم ها جهت شناسایی تصاویر ماهواره ای مورد استفاده قرار خواهند گرفت صادر نماید. آموزش ها باید با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده توسط ماشین و انسان واز میان تصاویر معتبر و دقیق انجام بگیرد. الگوریتم ها باید قابل اعتماد و قابل فهم باشند. دولت باید این موضوع را نیز در نظر بگیرد که کاربرانی که به اطلاعات خیرگی دائمی دسترسی دارند را محدود نماید. به طور مثال، اعطای دسترسی صرف به تحلیلگران خط مقدم نبرد که نیاز به دانستن اطلاعات دارند و صدور مجوز انتشار گسترده تر اطلاعات صرفا برای عملیات ها و موقعیت های مشخص.

ارتش آمریکا نیز باید به نوبه خود نحوه عمل خود زیر سایه فن آوری خیرگی دائمی را مشخص کند. برخورداری از برتری نظامی قابل توجه و محسوس در نبردهای نظامی پسا جنگ سرد، موجب تضعیف توانایی ارتش این کشور در استتار، پنهان سازی، انکار و فریب شده است. وزارت دفاع آمریکا برای طراحی اقدامات متقابل سیاسی، عملیاتی و تکنیکی که از پیشرفت های حاصله در زمینه هایی همچون هوش مصنوعی، علوم رفتاری انسانی و علم مواد (شامل مواد نانو و فرامواد) بهره می برند باید گزینه های غیرسنتی را مد نظر قرار دهد و این موضوع را مد نظر قرار دهد که کشورهای متخاصم نیز ممکن است به فن آوری های خیرگی دائمی دست بیابند.

یک استراتژی جدید باید در زودترین زمان ممکن به اطلاع سرمایه گذاران برسد و ارتش آمریکا را به سمت هزینه کرد بیشتر در زمینه توسعه سیستم ها و تاکتیک های استتار سوق دهد و از سرمایه گذاری در زمینه ادوات نظامی قدیمی که در فضای جدید کاربرد چندانی ندارند بکاهد. با توجه به سرعت فزاینده پیشرفت ها در عرصه جاسوسی از فضا، دیگر زمانی برای تلف کردن نیست.