مروری بر زندگی و آثار ابوعلی سینا به مناسبت روز پزشک

ابوعلی‌ سینا در روستای افشانه نزدیک بخارا در ازبکستان کنونی متولد شد. پدرش که مردی دانش‌دوست و از صاحب منصبان در حکومت سامانی بود، وی را به مدرسه بخارا فرستاد تا در آنجا به خوبی تحصیل کند. ابن سینا حافظه و هوشی خارق‌العاده داشت، به‌طوری‌که در ۱۴ سالگی از آموزگار خود پیشی گرفت.

او علم منطق را از استادش ابوعبدالله ناتلی آموخت. آنچه در سیر تاریخی زندگی ابوعلی‌سینا یک نقطه عطف به حساب می‌آید، نجات امیر خراسان از یک بیماری سخت است که به دنبال آن توانست از کتابخانه باشکوه مخصوص شاهزادگان سامانی بهره‌مند شود. گفته می‌شود که او در 18 سالگی بر بسیاری از علوم تسلط یافت، و پیشرفت‌های بعدی وی از استدلال‌های شخصی‌اش نشأت می‌گرفت.

در بخشی از زندگی‌نامه ابن‌سینا به قلم یکی از شاگردانش، چنین آمده که او بعد از تمام کردن منطق نزد استادش به مطالعه در علم الهی و طبیعی پرداخته و سپس میل به فراگرفتن علم طب در او پدیدار شده است. ابن‌سینا در زمان کوتاهی این علم را، که در آن زمان چندان دشوار به حساب نمی‌آمده، می‌آموزد و آن‌گاه به درمان بیماران و نیز تدریس این علم مشغول می‌شود.

ابن سینا بسیار پیرو فلسفه ارسطو بود و از این نظر به استادش فارابی شباهت دارد. همچنین کتاب "اغراض مابعدالطبیعه" فارابی تأثیری شگرف بر او گذاشت، چرا که از طریق مطالعه آن بود که توانست کتاب "مابعدالطبیعه" ارسطو را به درستی فهم کند. شیخ‌الرئیس پیش از آن که کتاب فارابی را بخواند، کتاب ارسطو را چهل بار خوانده اما به گفته خود به کُنه آن پی نبرده است.

در زندگی‌نامه ابوعلی‌سینا مواردی چند از درمان صاحب منصبان به چشم می‌خورد؛ از جمله آن که مجدالدوله، حاکم آل بویه را که به مالیخولیا مبتلاء بود، درمان کرد. وی همچنین برای درمان شمس‌الدوله (برادر مجدالدوله) اظهار شد و پس از آن به اجبار سمت وزارت وی را پذیرفت.

ابن‌سینا سال‌های پایانی عمر خود را در اصفهان و نزد علاء‌الدوله گذراند، و در بیشتر سفرها با او همراه بود. در یکی از این سفرها به همدان در سال ۴۲۸ هجری، به قولنج مبتلاء شد و در اثر آن درگذشت. آرامگاه ابوعلی‌سینا هم‌اکنون در شهر همدان قرار دارد.

آثار ابن سینا:

در عصر ابن‌سینا، عربی زبان رایج آثار علمی بود و دانشمندان ایرانی که در آن روزگار می‌زیستند، ‏کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبان‌های دیگر، از جمله فارسیترجمه شد.‏

افزون بر این، ابن‌سینا در ادبیات فارسی نیز دستی قوی داشته‌است؛ بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان ‏آن‌ها دانشنامه علائی و رساله نبض از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. آثار فارسی ابن‌سینا، مانند سایر نثرهای علمی زمان وی، با ‏رعایت ایجاز و اختصار کامل نوشته شده‌است.

از جمله مهم‌ترین آثار ابن‌سینا می‌توان به شفا، قانون فی الطب، الاشارات و التنبیهات فی المنطق والحکمه و بسیاری رساله‌های دیگر فارسی و عربی اشاره کرد.

مهم‌ترین اثر ابن‌سینا در پزشکی، کتاب "قانون" (القانون فی الطب) است که آن را پیش از سال 406 هجری قمری، یعنی در حدود 35 سالگی تألیف کرد. این کتاب طی چندین سده، چه در سرزمین‌های اسلامی و چه در اروپای سده‌های میانه، همه کتاب‌های دیگر در این زمینه را تحت‌الشعاع قرار داد.

از ویژگی‌های ابن‌ سینا در پزشکی، مشاهدات بالینی او درباره بیماری‌های گوناگون است؛ از ناراحتی‌های پوستی و بیماری‌های ریوی گرفته، تا اختلال‌های سلسله اعصاب و انواع دیوانگی‌ها. او بر عنصر تجربه بسیار تکیه کرده و به کاربرد داروها اهمیت فراوانی می‌دهد؛ چنان‌که بخشی از قانون را به داروها و خواص و کیفیات آن‌ها اختصاص داده است.

ابن‌ سینا در علم ریاضی و نجوم نیز جایگاهی خاص داشت. بخش از کتاب شفا درباره ساختن آلات رصدی است و بخشی نیز درباره ریاضیات است که شامل چهار بخش هندسه، علم حساب، موسیقی و هیئت می‌شود. ابن‌سینا در بخش ریاضیات، اصول اقلیدس را در کتاب شفا بررسی و تحلیل کرده است. از ابتکارات ارزشمند ابن‌سینا در علم نجوم نیز می‌توان به ساختن آلات اندازه‌گیری رصدی اشاره کرد.

ابن سینا پژوهش‌هایی نیز در علوم طبیعی داشت و چگونگی پدیدآمدن کوه‌ها را به درستی بیان کرده است.

شاگردان ابن سینا:
ابن سینا علاوه بر آثار خود چند شاگرد نیز تربیت کرد که هر کدام دانشمند بزرگی در زمان خود شدند. از میان شاگردان او افراد زیر از شهرت بیشتری برخوردارند:

ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان شاگرد بسیار معروف ابن سینا است که برخی از آثار او در دست است. وی از زردشتیان آذربایجان بود که بعدها مسلمان شد. یکی از کتاب‌های ابن سینا به نام "المباحث" بیشتر شامل جواب سؤالات بهمنیار است.

ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی از سال ۴۰۳ هجری تا هنگام مرگ ابن سینا پیوسته در خدمت او بوده و پس از مرگ او به گردآوری و تألیف آثار او پرداخت. تبحر او در ریاضیات بود.

ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی یکی دیگر از شاگردان مشهور ابن سینا است که "رسالةالعشق" به نام او نوشته شده است.

شیخ علی نسائی خراسانی نیز یکی دیگر از شاگردان ابن سینا است که ناصر خسرو هم در سفرنامه‌اش از او نام می‌برد.

منبع: خبرآنلاین

728