نسل دیجیتال و تهدیدی به نام تلفن‌های همراه هوشمند!

در طول یازده سال و در فاصله میان سال‌های ۸۵ تا ۹۶، آمار کاربران ایرانی تلفن همراه رشد چشمگیری داشته است و از ضریب نفوذ ۲۲ در صد به ضریب نفوذ ۱۳/۱۰۴ در صد رسیده است.

بنا بر آمار تارنمای شرکت مخابرات ایران تا پایان خرداد سال ۱۳۹۶، مجموع خطوط واگذار شده بیش از ۱۵۶ میلیون بوده است. همچنین مجموع مشترکین فعال-دایری تا پایان خرداد ۱۳۹۶ بیش از ۸۳ میلیون مشترک بوده است. بنابر این چنین آمار و ارقامی پیش از هرچیز گویای اهمیت تلفن همراه در جامعه است.

باتوجه به گسترش معنادار تلفن همراه و همچنین رشد سریع انواع تلفن هوشمند بایستی به نقش و تأثیر آن در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و فردی افراد و به ویژه نوجوانان و جوانان توجه ویژه داشت.

طبق نظر کارشناسان، تأثیرات انواع تلفن‌های همراه هوشمند به ویژه از طریق اتصال به اینترنت و فضای مجازی برای همه اقشار جامعه و در موضوع‌های مختلف به یکسان نیست و اثرات اجتماعی و فرهنگی این امر را می‌توان در بین گروه‌های مختلف مورد بررسی ویژه قرار داد. بخصوص اثرات و پیامد‌های این تکنولوژی در بین نوجوانان و جوانان بسیار جای تأمل دارد.

واقعیت این است که فرهنگ جوانان و به ویژه فرهنگ فراغت آنان به سرعت تحت تأثیر فرهنگ رسانه‌های دیجیتال قرار گرفته است. تلفن‌های همراه هوشمند نوع جدیدی از رسانه‌های ارتباطی بوده و شکل جدیدی از ارتباط را بین افراد به ویژه جوانان و نوجوانان خلق کرده است از یک طرف الگو‌های ارتباطی آن‌ها را تغییر داده و از سوی دیگر نقش مهمی در هویت آن‌ها بازی می‌کند. درواقع، تلفن‌های همراه امروزه از یک وسیله ارتباطی بسیار فراتر رفته و جنبه‌های اجتماعی آن از اهمیت بیشتری برخوردار است.

** تاریخچه تلفن همراه

بدون شک صرف نظر از شیوه برقراری ارتباط از راه دور توسط تلگراف، اختراع تلفن توسط گراهام بل در سال ۱۸۷۶ میلادی سرآغاز شروع عصر ارتباطات بر پایه تلفن است. تا پیش از آن امکان برقراری ارتباط زنده و مستقیم میان مردم و از مکان‌های مختلف و به ویژه از فاصله دور امکان پذیر نبود. در ابتدا تلفن تنها یک وسیله ارتباطی بود و از دید ابزاری-کارکردی به آن نگاه می‌کردند. تا اوایل قرن بیستم کاربرد تلفن در کسب و کار و اهمیتش در تأمین امنیت مهترین ویژگی‌هایی آن بود. اما به سرعت به ابزاری برای معاشرت‌های اجتماعی بدل شد و کارکرد اجتماعی پیدا کرد.

کارشناسان بر این باورند که در مورد تلفن همراه نیز به همین شکل بوده است. این نوع تلفن در اویل دهه ۱۹۲۰ با نگاه تأمین امنیت در کشتی‌ها و سپس در خودرو‌های پلیس استفاده شد. سپس از دهه ۱۹۶۰ به بعد در کشور‌های اسکاندیناوی به فکر آزاد کردن تلفن از حالت ثابت و به‌کارگیری آن در مکان‌های مختلف افتادند. درواقع به گفته کارشناسان کشور‌هایی مانند سوئد، دانمارک و فنلاند از پیشگامان تلفن‌های اتومبیل در جهان بودند. بعد از آن در اوایل سال ۱۹۸۵ گروهی شامل ۱۷ کشور اروپایی به نام GMS برای اجرای طرح تلفن سیار دیجیتال تشکیل شد. کارآمدی این فناوری جدید باعث شد که به سرعت در سراسر دنیا با استقبال روبه رو شود. بر اساس اطلاعات موجود مارتین کوپر که یک مهندس الکترونیک بود، نخستین گوشی قابل حمل را در شرکت موتورولا ساخت.

ورود این فناوری به ایران حدود یک دهه بعد اتفاق افتاد. مسئولان در سال ۱۳۵۴ در‌صدد استفاده از این سیستم بر‌آمدند و برآورد‌های اولیه نشان می‌دادکه ایران سالانه کشش جذب چهار تا پنج‌هزار مشترک را دارد و اجرای طرح با ۱۰۰۰ شماره پیش‌بینی شد، اما این تلاش در آن زمان ناکام ماند. سپس در سال ۱۳۶۷ وزارت پست و تلگراف اقدام به طراحی تلفن سیار کرد و در نهایت در سال ۱۳۷۲ تجهیزات آن خریداری شد و در ۱۹ مرداد‌ماه ۱۳۷۳ فاز اول این طرح با ظرفیت ۱۰ هزار شماره آغاز به‌کار کرد. هم اکنون سه اپراتور تلفن همراه در ایران فعال هستند.

** جوانان و جذابیت‌های تلفن‌های هوشمند

تلفن‌های همراه ابتدا به عنوان وسیله‌ای با قابلیت تسهیل در جهت ارتباط بخشی و تعاملات اجتماعی وارد جامعه شد و پس از مدت بسیار کمی به بخشی جدایی ناپذیر از وجود و هستی افراد بدل شد. امروزه قابلیت‌های این تلفن‌ها چنان افزایش پیدا کرده است که دست کمی از رایانه‌های شخصی ندارد. انواع مختلف برنامه ها، از بازی و سرگرمی گرفته تا نرم افزار‌های کاربردی را می‌توان در این گوشی‌ها نصب کرد و مورد استفاده قرار داد.

همچنین یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های گوشی‌های هوشمند امکان اتصال آسان و سریع به اینترنت است. این امر از چنان اهمیتی برخوردار است که کارشناسان مختلف، تلفن همراه را در کنار اینترنت از اصلی‌ترین نشانه‌های عصر نوین ارتباطات می‌دانند.

امروزه تلفن‌های همراه هوشمند و امکان اتصال آن‌ها به اینترنت، جهان را به اندازه‌ای کوچک و قابل دسترس کرده است که افراد می‌توانند آن را پیوسته با خود حمل کنند. این امر تنها از طریق اتصال به شبکه جهانی اینترنت میسر بوده و بدون اینترنت تلفن‌های هوشمند بخش قابل توجه و اصلی هویت خود را از دست می‌دهند.

صاحبنظران نیاز به روابط و تعامل اجتماعی را در کنار خوراک، پوشاک و... از جمله نیاز‌های اساسی انسان می‌دانند. تلفن همراه امکان برآورده شدن این نیاز را به سریعترین شکل و در وسیع‌ترین معنای آن، یعنی به وسعت کره زمین و حتی فراتر از آن فراهم کرده است. فراهم آوردن این امکان کاربران را به سمت استفاده هرچه بیشتر از اینترنت سوق می‌دهد. امروزه اینترنت در کنار آب و غذا به صورت شبانه روزی مصرف می‌شود. کار به جایی رسیده که یک مساله اجتماعی جدید به نام اعتیاد به اینترنت در حال ظهور است.

واقعیت این است که موارد یاد شده چنان جذابیت این وسیله جادویی را برای نوجوانان و جوانان بالا برده است که امروزه به ندرت بتوان نوجوان و یا جوانی را پیدا کرد که از تلفن همراه استفاده نکند. به باور کارشناسان، آن‌ها عمده‌ترین گروه اجتماعی هستند که از تلفن همراه در سطح گسترده‌ای استفاده می‌کنند. علاوه بر این سن استفاده‌کنندگان از تلفن همراه نیز هرروز در حال کاهش است و از جوان‌تر شدن کاربران تلفن همراه خبر می‌دهند.

** نسل دیجیتال و آسیب‌های دیجیتال

کارشناسان بر این باورند که امروزه نوجوانان یکی از اصلی‌ترین کاربران فعّال فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه هستند و به همین خاطر از آن‌ها به عنوان نسل دیجیتال یاد می‌شود. این نسل، جوانان و نوجوانانی را شامل می‌شود که به‌واسطه‌ی آشنایی و استفاده زیاد از فناوری‌های دیجیتال تجربه‌ی جدیدی از زندگی به طور کل و روابط اجتماعی به طور خاص دارند. فرایند اجتماعی شدن این نسل و شکل گیری هویت فردی و اجتماعی آن‌ها از بنیان با نسل‌های پیشین متفاوت است.

این تجربه در دل محبوب‌ترین پیام‌رسانه‌ای امروزی و احتمالاً نمونه‌های جدیدتر در آینده رخ می‌دهد. «تلگرام»، «واتس آپ»، «وایبر» و چندین نمونه داخلی مانند «بله»، «سروش» و... بستری برای رقم زدن تجربه‌های جدید نسل دیجیتال فراهم کرده اند. همچنین اینستاگرام دنیایی برای نوجوانان و جوانان فراهم کرده است تا علاوه بر انواع عکس، موسیقی و ویدئو، تجربه‌های خود در زندگی روزمره را نیز در آن به اشتراک بگذارند.

به همین خاطر کارشناسان معتقدند که چنین تجربه متفاوتی هم می‌تواند بالقوه فرصت باشد و هم تهدید. از یک طرف مجاورت و درواقع غرق نوجوانان و جوانان در این فناوری می‌تواند زمینه‌های رشد شخصیت آن‌ها را فراهم سازد و فرصت‌های بیشتر برای بیان خود و مشارکت و رشد خلاقیت در اختیار آن‌ها قرار دهد؛ و از سوی دیگر فضای مجازی بستری است برای رشد انواع کجروی ها، انحرافات و سوء استفاده‌های احتمالی از نوجوانان و جوانان.

درواقع کارشناسان معتقدند که نسل مجازی در کنار دست یابی به آزادی، قدرت و فرصت‌های متنوع جهت مشارکت فعالانه در جامعه، در معرض انواع مختلف آسیب‌های اجتماعی است که از ماهیتی متفاوت برخوردار بوده و به نوعی می‌توان از آن‌ها به مثابه‌ی آسیب‌های اجتماعی دیجیتال یاد کرد.

بنابر این آنچه که در حال حاضر ضروری به نظر می‌رسد چگونگی مدیریت این تجربه نوین در سطوح مختلف از دولت و نهاد‌های مختلف تا خانواده‌ها است. کارشناسان بر بالا بردن آگا‌های افراد و خانواده ها، و نقش کلیدی والدین در این مدیریت تأکید دارند. همچنین خانواده‌ها باید ضمن اتخاذ رویکردی حمایتی و همدلانه نظارت و کنترل کافی بر فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی داشته باشند.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1980