9 اسفند؛ روز ملی حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان

نامگذاری روز ملی حمایت از حقوق مصرف کننده

در تقویم رسمی کشورمان، روز نهم اسفند با عنوان «روز ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان» نام گذاری شده است. اختصاص یک روز از سال به حقوق مصرف کننده و پیش بینی مرجعی برای جبران خسارت های مصرف کنندگان و مبارزه با متخلفان، نشان دهنده رویکرد مسئولان به اهمیت موضوع و تبدیل آن از عرصه شعار به عمل است. مصرف کننده، حقوقی دارد که به طور خلاصه عبارتند از: حق برخورداری از اطلاعات کامل، حق انتخاب، حق برخورداری از ایمنی و حق برخورداری از حمایت دولت.

تاريخچه حقوق مصرف كننده
آنچه در كتب اقتصادي ذكر مي‌كنند در سال 1962 حقوقي تحت عنوان حقوق مصرف كننده را با سخنراني جان - اف- كندي به رسميت مي‌شناسند. كندي در آن سخنراني لزوم قانونگذاري جديد و اقدام هماهنگ را خاطرنشان ساخت و چهار حق را به عنوان حداقل حقوق براي مصرف كننده به رسميت شناخت: 1- حق برخورداري از ايمني 2- حق برخورداري از اطلاعات كامل 3- حق برخورداري از حمايت دولت 4- حق انتخاب
اما پيش از وي در حدود يك هزارو صد سال قبل پيامبر عظيم الشأن اسلام با قانوني تحت عنوان ممنوعيت غش در معامله عملاً حقوقي را براي حمايت از مصرف كننده وضع فرمودند.

تعریف حمایت از حقوق مصرف کننده
مسلم این است که برای حمایت از مصرف‌کننده نیز، همانند دیگر مسائل اقتصادی باید روندی اصولی و سازوکاری متناسب با اهداف تعیین شده در نظر گرفته شود تا به این صورت اولاً: نقش هدایتگر و متقابل مصرف‌کننده و تولیدکننده تعریف شود و ثانیاً از سیاست‌های غیراصولی که نه تنها وضع مصرف کنندگان را بهبود نداده بلکه به شیوه‌های مختلف از جمله تولید کالاهای بی‌کیفیت و نامرغوب، ایجاد الگوی مصرف غلط، افزایش آلودگی، ایجاد بی‌اعتمادی به بازار داخلی و… مصرف‌کننده را در شرایطی بس ناگوارتر از سابق رها کرده است جلوگیری شود.

فهم دقیق حقوق مصرف‌کننده مستلزم این است که ابتدا باید از کالا و مصرف کننده تعریفی درست و نزدیک به واقع داشته باشیم و در کنار آن ضمن شناسایی دقیق و صریح حقوق مصرف‌کننده، راهکارهای اصولی در جهت تحقق آن در پیش گرفته شود. همچنین ضرورت، حساسیت و اولویت این حقوق مورد ارزیابی قرار گیرد و برای آن وزن مشخصی در مقایسه با سایر سیاست‌های کلی تعریف شود. در زنجیره تولید، تمامی تولیدکنندگان به نوعی مصرف کننده هستند و حمایتی که از مصرف کننده انجام می شود، حمایت از تولیدکننده است.

حقوق مصرف کننده
حقوق مصرف کننده عبارتند از:
1. یکی از حقوق مصرف کننده حق به دست آوردن کالا و خدمات سالم و مرغوب و حق ایمنی است. عرضه کنندگان کالا بر این اساس موظفند برای تولید کالا، از مواد اولیه مرغوب استفاده کنند و کالاهایشان استاندارد باشند.

2. حق برخورداری از اطلاعات کامل نیز از دیگر حقوق مصرف کننده است. عرضه کنندگان کالا و خدمات مکلفند همه اطلاعاتِ چگونگی استفاده از کالا را در اختیار مصرف کنندگان قرار دهند. اطلاعات کامل شامل قیمت کالا، نام، نشانی و شماره تلفن و علامت تجاری تولیدکننده یا واردکننده، وزن، درجه و کیفیت، محل تولید، تاریخ تولید، تاریخ انقضا، ترکیب ساخت، مواد اولیه و اجزای تشکیل دهنده، نوع رنگ، دستورالعمل های ضروری، خطرهای جانی و مشخصات فنی و استانداردهاست.

3. از حقوق دیگر مصرف کنندگان حق ایجاد تشکیلات مستقل و برخورداری این تشکیلات از حمایت دولت است. مصرف کنندگان می توانند با ایجاد تشکل های غیردولتی و آنچه امروز با عنوان تشکل های مدنی یا NGO مطرح است، با تشکیل اتحادیه ها، جمعیت ها و انجمن ها، حقوق خود را پی گیری کنند.

1- سيستم انگلوساكسون

سيستم انگلوساكسون كه در آمريكا در سال 1919 پديد آمده و در انگلستان با تأخير در سال 1995 تشكيل شد از سیستم های حمایت کننده حقوق مصرف کنندگان است. در واقع مصرف كنندگان از طريق تبليغات گسترده‌اي اطلاعات مربوط به توليد و كالا و مرغوبيت جنس مصرفي را از طريق روزنامه، مجله و اعضايي كه مسئول اين امر هستند، دريافت مي‌كنند.

2- سيستم اسكانديناوي

سيستم اسكانديناوي از سیستم های حمایت از حقوق مصرف کنندگان در كشورهايي مثل دانمارك، نروژ و... است. در اين سيستم انتخاب برخي از اعضا از طريق دولت و برخي ديگر بصورت انتخابات است. در اين كشورها انستيتويي وجود دارد كه كار آن بررسي و اجراي طرح «برچسب گذاري» اطلاعات و صدور گواهي مرغوبيت كالا است.

3- سيستم فدراتيو بازار مشترك اروپا

سيستم فدراتيو بازار مشترك اروپا نیز از سیستم های حمایت از حقوق مصرف کنندگان است. در اين سيستم هم انجمن‌هاي خصوصي و هم انجمن‌هاي دولتي فعاليت دارند و سعي مي‌كنند از مصرف كننده حمايت كنند. در اين سيستم با دادن اطلاعات به مصرف كنندگان سعي مي‌شود تا مصرف كننده به حقوق واقعي خويش در انتخاب دست يابد و كيفيت و مرغوبيت كالاها را مورد كنترل و ارزش گذاري قرار مي‌دهند و مصرف كننده اطمينان حاصل مي‌كند كه تبليغات فريبنده نيست.
«در ايران نيز لايحه مربوط به حقوق مصرف كننده در معاونت اقتصادي سازمان برنامه و بودجه از سال 1369 مطرح گرديد ولي تا ابتداي سال 1371 پيشرفت چنداني نداشت و نهايتاً در دي ماه سال 1371 آماده اجرا گرديد.»

راهکارهای حمایت از حقوق مصرف کننده
برخی راهکارهای مؤثر بر حمایت از حقوق مصرف کننده در حوزه محصولات وارداتی به شرح زیر است:
√ کاهش بهای تمام شده کالا از طریق کاهش دیوان سالاری اداری
√ تخصصی شدن واردات
√ ارتقای بهره‌وری
√ تشریفات اداری در خدمت ارتقای بهره‌وری و تسریع امور
√ تسهیل تجارت قانونی
√ ایجاد پنجره واحد تجاری در گمرکات کشور
√ ایجـــاد خط ســـبز گمرکـــی بـــرای واردکنندگان و تولیدکنندگان شناسنامه دار و خوشنام
√ تقویت طرح شبنم به‌عنوان شبکه نظارت مردمی
√ مســـئولیت‌پــــذیری واردکـــنندگان و تولیدکنندگان
√ مقابله با پدیده شوم قاچاق
√ واردات کیفی
√ پیشگیری از رانت
√ تقویت فرایندهای گردش اطلاعات

√ تقویت جایگاه تشکل‌های وارداتی و تولیدی به‌عنوان بازوی مشورتی دولتمردان

مصرف کننده در جامعه ایران
در جامعه ما به عنوان یک مصرف کننده، باید مراقب باشی تا مبادا سرت کلاه برود یا مغبون شوی. مشکلات مصرف کننده بسیار و متنوع است. یکی از مشکلات اساسی، وجود اجناس نامرغوب و باکیفیت بسیار نازل است که در بسته بندی ها و تبلیغات فریبنده عرضه می شود. مصرف کننده در جریان مصرف، از آسودگی خیال و وجود حس اطمینان برخوردار نیست.

مصرف کننده با تردید به تناسب قیمت ها و کیفیت اجناس نگاه می کند. مصرف کننده به عنوان آخرین عنصر چرخه تولید و توزیع، حقوقی دارد که اگر به درستی تأمین و پی گیری شود، او با خیالی آسوده به خرید کالا و مصرف خواهد پرداخت. متأسفانه در شرایط فعلی، شاید به ظاهر بخشی از این حقوق تأمین شده باشد، ولی حقیقت این است که بسیاری از تولیدکنندگان، هنوز خود را به تأمین این حقوق مقیّد نمی دانند و در پی استفاده از فرصت ها برای کسب سود بیشتر هستند.

منبع: بیتوته

728