چرا روزه در هوای گرم حکم جهاد را دارد؟
بسیاری از عبادات مانند حجی که سال‌های گذشته زائران با پای پیاده به‌جا می‌آوردند از روزه‌داری امروز سخت‌تر بود اما آن‌قدر برای آن عاشقان زیبا بود که جان خود را در این راه می‌گذاشتند.
در دین‌داری تفاوتی ندارد پیامبر باشید، یا امام یا جزء پیروان. آزمایش الهی هزینه‌ای دارد که همه دین‌داران باید آن را بپردازند. ممکن است این هزینه در روزه نهفته باشد، یا جهاد، یا شهادت، یا حج و زیارت. بهانه‌گیری بعضی از افراد در ماه رمضان از آنجایی ناشی می‌شود که هزینه دین‌داری را نمی‌دانند یا نسبت به آن بی‌توجهی کرده‌اند. همان طور که برای امرار معاش باید کار کرد و فرقی ندارد زمستان باشد یا تابستان، هوا گرم باشد یا سرد، باید تلاش کرد تا درآمدی به دست آورد و نیاز‌ها را مرتفع کرد؛ در دین‌داری هم باید هزینه‌هایی پرداخت و برای آن تلاش کرد. بماند که بسیاری از عبادت‌هایی که امروزه برای ما آسان شده، در سال‌های گذشته و حتی در دوران صدر اسلام با سختی‌ها و مشقت‌های زیادی همراه بوده. به عنوان مثال حجی که در سال‌های گذشته زائران با پای پیاده به‌جا می‌آوردند، از روزه‌داری امروز ما بسیار سخت‌تر و پرمشقت‌تر بود. اما چون دستور خدا بود، آن‌قدر برای آن عاشقان زیبا و دلپسند بود که جان خود را در این راه می‌گذاشتند و ابایی از کشته شدن هم نداشتند.
حجت‌الاسلام ادیب یزدی در این مورد به واجباتی مانند به‌جا آوردن اعمال در گذشته یاد می‌کند، آن دورانی که حاجیان خانه خدا ناچار بودند چندین ماه در سفر باشند و کل راه را با پای پیاده طی کنند. بسیاری از حاجیان وصیت می‌کردند و امید بازگشتن نداشتند. اما برای انجام تکلیف، سختی‌ها را به جان می‌خریدند.
خداوند، راحتى شما را می‌خواهد
خداوند در قرآن کریم، روزه گرفتن را دلیل آسانی می‌داند و می‌فرماید: «یرِیدُ اللّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَ لاَ یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ». چرا با این وجود، عده‌ای روزه گرفتن را سخت فرض می‌کنند و این کار برایشان سختی و مشقت دارد؟
اگر ما از پیشینه خود اطلاع داشته باشیم و بدانیم میراث دینی امروز به چه قیمتی و با چه رنج‌ها و زحماتی به ما رسیده، به آن پایبندتر خواهیم بود. در حالی که بی‌اطلاعی از آن موجب سستی در دین می‌شود ما مانند افرادی که می‌خواستند حق را کمرنگ کرده و یا از بین ببرند، موجب آسیب دیدن دین و ضربه زدن به آن می‌شویم.
علاوه بر این اگر آیه ۱۸۵ سوره بقره را مرور کنیم، نکات مهمی در این باره برای ما مشخص می‌شود. آنجا که خدای متعال می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ وَ مَن کانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیامٍ أُخَرَ یرِیدُ اللّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَ لاَ یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکمْ وَلَعَلَّکمْ تَشْکرُونَ؛ (روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهى که قرآن، براى راهنمایى مردم، و نشانههاى هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهاى دیگرى را به‌جاى آن، روزه بگیرد. خداوند، راحتى شما را مىخواهد، نه زحمت شما را. هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید، باشد که شکرگزارى کنید.»
طبق آیه شریفه، روزهای که به نظر عده‌ای سخت است، نه‌تن‌ها مشقت و سختی ندارد بلکه مصداق عسر نیست. چنانکه خدای متعال برای افراد بیمار، ناتوان، کودک و سالمند که توان روزه گرفتن را ندارند، آن را واجب نکرده است.
ایمان زبانی کفایت نمی‌کند
با این وجود، چرا مردمی که ناتوان و بیمار نیستند، باید روزه بگیرند؟ چه فضیلت و برکتی در انتظار ماست که رسیدن به آن جز از طریق روزه گرفتن ممکن نیست؟
ما باید بیاموزیم که هر چیزی در زندگی هزینه‌هایی دارد. همان طور که باید کار و تلاش کنیم تا دارایی‌هایی داشته باشیم و نیاز‌های خود را مرتفع کنیم، در مورد امور معنوی هم لازم است تلاش کنیم تا به مراحل بالاتر برسیم. همان گونه که خداوند متعال تأکید فرموده است که تنها گفتن اینکه «ایمان آوردیم» برای بهره‌مندی از مواهب ایمان کفایت نمی‌کند. بلکه لازم است در مرحله عمل هم ایمان خود را نشان بدهیم.
اجرای تکلیفی مثل روزه گرفتن نمونه‌ای از این اعمال است تا ایمان خود را در رفتار نشان دهیم. در دستورات و نکاتی که از علمای شیعه نقل شده، مشخص است که سلوک و مراقبه چیزی جز انجام تکلیف نیست. اینکه ابتدا از گناه دوری کنیم و بعد اعمال واجب را به‌جا بیاوریم. همین سیره نوعی عرفان و خداشناسی است که مسیر آن کاملاً روشن و مشخص است و آموزه‌های دینی در قرآن و حدیث آن را برای ما تعیین کرده و در مقابل ما قرار داده است.
با این توضیح می‌توان گفت روزه‌داری برای کسانی که در شرایط سخت‌تری هستند، برکت بیشتری دارد؟
این معیاری است که خدای تعالی آن را می‌داند. ممکن است انجام بعضی از واجبات مثل روزه گرفتن برای عده‌ای سخت باشد. به عنوان مثال افرادی که مجبورند روزها مشغول کار باشند و کار‌های سخت انجام می‌دهند، روزهای پربرکت‌تر از سایرین خواهند داشت از این نظر که ممکن است معنویت بیشتری برای آن‌ها به همراه داشته باشد. اما خدای متعال که رب و پروردگار ماست، بهتر از هر کسی از این سختی آگاه است. پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله نیز از این سختی آگاه بودند. آنجا که فرمودند: «روزه گرفتن در گرما جهاد است.»
چرا روزه گرفتن در گرما را مصداق جهاد دانسته‌اند؟
به این دلیل که برای روزه‌داری در روزهای گرم با زمانی که خنک است و فاصله سحری خوردن تا افطار کمتر است، تفاوت قائل شده‌اند. اما در هر صورت اعمالی مثل روزه گرفتن در روزهای گرم یا پنج نوبت نماز یومیه برای کسی که عاشق خدا نباشد تکلیف سنگینی است.
این موضوع بستگی به مکلف دارد که بخواهد خودش را از نعمت‌ها و رحمت‌های الهی محرم کند یا نه. چون در روایت‌ها آمده است که تصور کنید چه تفاوتی میان گناهانی است که لذت آن‌ها زودگذر است و عقابشان طولانی، با عبادتی که سختی آن زودگذر است و ثوابش دائمی.
سختی‌های حج در دوران جنگ‌های صلیبی
درست است. عبادت‌های سختی که در کتاب‌های تاریخی آمده در مقابل روزه‌داری در این روزها، سختی چندانی ندارد.
بله. در حقیقت روزه‌داری ما در برابر مشقت‌هایی که گذشتگان ما برای ایمان و اعتقادات خود هزینه می‌کردند چیز قابل ذکری نیست. مانند زیارت حج که مسلمانان در صدر اسلام انجام می‌دادند. برای چنین سفری لازم بود چندین ماه در سفر باشند و کل راه را با پای پیاده طی کنند. بسیاری از حاجیان وصیت می‌کردند و امید بازگشتن نداشتند. اما برای انجام تکلیف، سختی‌ها را به جان می‌خریدند.
این اتفاق نه‌تن‌ها برای ایرانی‌ها، بلکه برای همه مسلمانان بوده. به عنوان مثال در تاریخ آمده است که در دوران جنگ‌های صلیبی مسیر‌های محدوده جنگی مانند شامات، صحرای سینا و خلیج عقبه توسط مسیحیان بسته می‌شد. برای همین زائرین خانه خدا ناگزیر می‌شدند از طریق مصر و عبور از دریای سرخ خود را به مکه و جده برسانند. در این مسیر شهری در مصر به نام ایضاب وجود داشت که امروزه خالی از سکنه است و تبدیل به خرابه‌ای شده است. همه حاجیان از این شهر رد می‌شدند. نکته قابل توجه در این شهر آن است که قبرستانی در آن وجود دارد که از وسعت شهر خیلی بزرگ‌تر بوده. وجود چنین قبرستانی به دلیل وفات زائران خانه خدا بود که از غرب عالم اسلام وارد این شهر می‌شدند. اما در آنجا یا حوالی آن شهر به دلیل سفر طولانی و پر از سختی‌ای که داشتند از دنیا می‌رفتند.
ظاهراً این قبرستان بعد از مدتی حکم زیارتگاه پیدا کرد. درست است؟
بله. چراکه در میان متوفیان، بزرگان دینی و چهره‌های متدینی وجود داشتند. تازه به این شرایط، راهزنی از قافله‌ها و دادن مالیات به حکومت‌ها برای عبور از شهر‌ها را هم اضافه کنید. اما با وجود همه این سختی‌ها و مشکلات، کعبه و اطراف آن هیچ‌گاه خالی از زائران نشد.
زائرانی که جان خود را فدا می‌کردند
سختی اعمال واجب و مستحب در دین اسلام فقط به امور مربوط به حج و روزه ختم نمی‌شود. زیارت حرم اهل بیت علیهم السلام هم گاهی از این شرایط سخت‌تر بوده است.
آن طور که در کتاب‌های تاریخی آمده حرم مطهر امام حسین علیه السلام را در دوران حکومت متوکل عباسی تخریب کردند. حتی زمین را شخم زدند تا آثار آن از بین برود. با این وجود باز هم گروهی از شیعیان همه خطرات را به جان می‌خریدند و به زیارت کربلا می‌رفتند.
حتی در همان دوران ممنوعیت زیارت، مقبره حضرت سیدالشهدا علیه السلام را بازسازی کردند که باز هم متوکل ملعون تصمیم گرفت به کربلا حمله کند که خوشبختانه موفق نشد. این ماجرا در دوران معاصر یعنی در روزگار صدام هم تکرار شد. صدام از بعضی مراسم شیعیان جلوگیری می‌کرد و مانع پیاده‌روی به سمت حرم خواندن زیارت ایام اربعین می‌شد. اما مراجع و علمای نجف با هزاران سختی و مشکل مانند دستگیری، شکنجه و حتی مرگ این سنت را بر پا می‌کردند و با پای پیاده به سمت حرم امام حسین علیه السلام می‌رفتند. زیارت جزء واجبات دین نیست، اما اهمیت زیادی دارد که افراد معتقد را مکلف به ادای آن می‌کند.
جایگاه جهاد در مقایسه با روزه‌داری چیست؟ کدام سخت‌تر است؟
برای پیدا کردن جواب این پرسش باید چند دقیقه خودمان را جای یک جانباز مانند جانبازان قطع نخاعی بگذاریم. چیزی که ما در چند دقیقه طاقت نمی‌آوریم، جهادی است که آن‌ها سال‌ها با آن سر می‌کنند. می‌دانیم که جهاد تکلیف ساده‌ای نیست. چه در جنگ‌های گذشته که با شمشیر و نیزه انجام می‌شد و چه در جنگ‌های امروزی که با توپ و تفنگ و سلاح شیمیایی انجام می‌شود. شهادت، جانبازی و اصل حضور در چنین میدانی جرئت و شجاعت بالایی می‌خواهد که حمایت از دین برای حضور در میدان نبرد، از ایمان محکمی نشاءت می‌گیرد.
نکته جالب این است که بسیاری از رزمندگان بوده‌اند که در میدان مبارزه، روزه می‌گرفتند. با دهان تشنه و حالی گرسنه در میدان جنگ حاضر می‌شدند و از دین دفاع می‌کردند. شاید آن‌ها این کار را از حضرت حمزه سیدالشهدا علیه السلام، عمومی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله یاد گرفته بودند که در جنگ احد با زبان روزه به شهادت رسید.
سختی روزه گرفتن در چنین شرایطی را با روزه گرفتن در ماه اردیبهشت، در هوای خنک، با وسایل سرمایشی و در کنار انواع سحری و افطاری مقایسه کنید. بهانه گرفتن در چنین شرایطی برای فرار کردن از روزه‌داری برای افرادی است که روزه را فقط راهی برای انجام تکلیف می‌دانند. در حالی که اگر کسی روزه‌داری را با قلب خود درک کرده باشد، نه‌تن‌ها از این کار بهانه‌جویی نمی‌کند بلکه با جان و دل از روزها و شب‌های ماه رمضان بهره می‌گیرد و روح خود را تقویت می‌کند.
منبع: باشگاه خبرنگاران
1980
