حافظه کوتاه مدت را بشناسید و از آن محافظت کنید

حافظه کوتاه مدت را بشناسید و از آن محافظت کنید

بدون شک همه ما درباره حافظه کوتاه مدت چیزهایی شنیده‌ایم ولی شاید اطلاعات کافی نداشته باشیم. حافظه برای تمام افراد یک موهبت بزرگ الهی به شمار می‌رود.

به همین دلیل است که اگر احساس کنیم حافظه ما کمی ضعیف شده است، به سرعت به دنبال توجیهی مناسب برای این اتفاق و راه درمان می‌گردیم. بخش کوتاه مدت حافظه قسمتی از حافظه ما است که روزانه بارها و بارها از آن کمک می‌گیریم و یک اختلال کوچک در عملکرد آن، ما را دچار نگرانی و تشویش می‌کند.

خوب است پیش از هر چیز با تعریفی درست از این مقوله آشنا شویم و سپس با دلایل ضعیف شدن این بخش از حافظه و راهکارهایی برای تقویت آن آشنا شویم.

حافظه کوتاه مدت چیست؟

حافظه کوتاه مدت که به آن حافظه فعال نیز گفته می‌شود در واقع همان اطلاعات و افکاری است که در حال حاضر به آن فکر می‌کنیم یا به آن آگاه هستیم.

همان‌طور که از نام آن پیداست، این حافظه تنها داده‌های اخیر را در خود حفظ می‌کند. دو ویژگی برای این بخش از حافظه تعریف می‌شود:

این حافظه همان‌طور که گفتیم، برای مدت بسیار کوتاهی اطلاعات را در خود ذخیره می‌کند. اگر به صورت آگاهانه و با تمرین سعی در حفظ اطلاعات نداشته باشیم، این اطلاعات ممکن است تنها چند ثانیه در حافظه‌ای که با عنوان کوتاه مدت می‌شناسیم، باقی بمانند. ویژگی خاص دیگری که برای این حافظه تعریف می‌شود، ظرفیت کم آن است. به نظر می‌رسد این حافظه، به طور تقریبی 7 مورد را در خود نگه می‌دارد.

در بخش‌های بعد به طور مفصل‌تر درباره این ویژگی‌ها صحبت خواهیم کرد.

مدت زمان ماندگاری اطلاعات در حافظه کوتاه مدت چقدر است؟

معمولاً اطلاعاتی که وارد حافظه کوتاه مدت می‌شوند به مدت 20 الی 30 ثانیه ذخیره می‌گردند.

مگر این که تمرین یا ذخیره‌سازی فعال داده‌ها اتفاق نیفتد که در این صورت ممکن است بعد از فقط چند ثانیه، از بین بروند. ممکن است حتی برخی از اطلاعات تا یک دقیقه نیز در این بخش از حافظه باقی بمانند ولی به طور معمول به صورت خود جوش سریع محو می‌شوند.

اجازه دهید با یک مثال، مطلب را روشن‌تر کنیم. فرض کنید قرار است شماره تلفنی را حفظ کنید. شخصی شماره را برای شما می‌خواند و شما آن را در ذهن خود یادداشت می‌کنید.

اگر بلافاصله شماره را برای چندین بار برای خود تکرار نکنید، بیشتر از چند ثانیه در بخش کوتاه مدت حافظه شما باقی نمی‌ماند و می‌بینید که درست کمی بعد از شنیدن، آن را فراموش کرده‌اید. این تکرار کردن در واقع تمرینی برای تثبیت اطلاعات در حافظه است.

ظرفیت بخش کوتاه مدت حافظه چقدر است؟

حال که درباره مدت ذخیره‌سازی اطلاعات صحبت کردیم، بهتر است بفهمیم اصلاً چه میزان از اطلاعات قابلیت ذخیره شدن در حافظه کوتاه مدت را دارند.

همانطور که در بخش‌های قبل گفتیم، تعداد مواردی که در یک لحظه در این حافظه نگهداری می‌شوند برابر با عدد هفت با تقریبی معادل دو است. یعنی طبق برخی از تحقیقات انجام شده شما می‌توانید بین 5 تا 9 داده را در این بخش از حافظه خود نگه دارید.

البته اخیراً در برخی منابع نیز به عدد 4 اشاره شده است. در واقع می‌توان گفت عدد دقیقی برای این موضوع وجود ندارد.

حافظه کوتاه مدت یا حافظه کاری (فعال)؟

امروزه به جز دو مفهوم حافظه بلند مدت و کوتاه مدت، مفهومی به نام حافظه کاری یا حافظه فعال نیز مطرح می‌شود. هر چند در بسیاری از موارد این دو عبارت به صورت جایگزین یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند اما در واقع یکی نیستند.

به طور دقیق‌تر، حافظه فعال یا کاری به فرآیندهایی برای ذخیره‌سازی موقت، دسته ‌بندی و همچنین دست‌کاری داده‌ها اشاره دارد. در صورتی که حافظه کوتاه مدت تنها به ذخیره‌ سازی موقت اطلاعات اختصاص دارد.

تفاوت میان حافظه بلند مدت و کوتاه مدت

محققان برای توصیف حافظه انسان، آن را به سه بخش تقسیم می‌کنند: حافظه بلند مدت، حافظه کوتاه مدت و حافظه حسی.

آن‌چه این سه بخش را از یکدیگر متمایز می‌کند مدت زمان و ظرفیت ذخیره‌سازی اطلاعات است. تا اینجا متوجه شدیم که بخش کوتاه مدت حافظه ظرفیت و زمان محدودی دارد.

این در حالی است که ظرفیت ذخیره‌سازی اطلاعات در حافظه بلند مدت نامحدود است و داده‌ها تا سال‌ها در آن نگهداری می‌شوند. جالب است بدانید بهترین راه برای به خاطر سپردن آسان‌تر اطلاعات در کوتاه مدت، قطعه قطعه کردن آن‌هاست.

تحقیقات نشان می‌دهد حافظه انسان مانند رایانه عمل می‌کنند. یعنی اطلاعات ابتدا وارد بخش کوتاه مدت حافظه می‌شوند، سپس بخشی از آن‌ها به حافظه بلند مدت منتقل می‌گردند.

چگونه اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت انتقال می‌یابند؟

تا اینجا متوجه شدیم که بخش کوتاه مدت حافظه هم از نظر مدت زمان و هم ظرفیت، بسیار محدود است. پس برای ذخیره‌سازی دائمی و طولانی مدت اطلاعات، باید آن‌ها را به قسمت بلند مدت حافظه انتقال داد.

هر چند مکانیزم این انتقال هنوز هم مورد بحث است اما به طور کلی چند راهکار برای این مسئله ارائه شده است که عبارتند از:

1. تکه ‌تکه کردن اطلاعات

پیش‌تر نیز به این نکته اشاره شد که قطعه قطعه کردن اطلاعات به ذخیره‌سازی آسان‌تر آن‌ها کمک می‌کند. در واقع این روش، یک ترفند برای به خاطر سپردن داده‌ها و انتقال آن‌ها از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت است.

همانطور که از نام آن پیداست، در روش تکه‌ تکه کردن، اطلاعاتی که باید به خاطر سپرده شوند به بخش‌های کوچکی تقسیم شده و تلاش می‌شود هر بخش به صورت جداگانه در حافظه ذخیره شود.

به عنوان مثال اگر می‌خواهید مجموعه‌ای از اعداد را به خاطر بسپارید می‌توانید آن‌ها را به چند بخش چند رقمی تقسیم کرده و به صورت جداگانه در حافظه خود حفظ کنید.

2. مدل اتکینسون-شیفرین

این مدل که به مدل کلاسیک یا چند حالتی نیز معروف است، یکی از قدیمی‌ترین مدل‌های ارائه شده در این زمینه محسوب می‌شود. طبق این مدل، تمام خاطرات و داده‌های موجود در حافظه کوتاه مدت، به طور خودکار و بعد از مدت زمانی مشخص به حافظه بلند مدت منتقل می‌شوند.

3. تکرار یا مرور

یکی دیگر از تکنیک‌هایی که به انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت کمک می‌کند، تکنیک مرور یا تکرار است. احتمالاً شما پیش از این نیز از این روش برای به خاطر سپردن نام مواد مختلف در امتحانات خود استفاده کرده‌اید.

در متد تکرار، به جای تنها یک یا دوبار خواندن اطلاعات، بارها و بارها آن‌ها را می‌خوانید و مرور می‌کنید تا جایی که در ذهن شما باقی بمانند.

4. ورزش

جالب است بدانید تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که ورزش کردن می‌تواند به بهبود و تقویت حافظه کوتاه مدت، خصوصاٌ در افراد مبتلا به آلزایمر کمک کند. امید است به مرور و با انجام تحقیقات بیشتر و گسترده‌تر، تکنیک‌های مؤثر جدیدی در این باره ابداع گردد.

علل مهم ضعیف شدن این نوع حافظه

حال که با مکانیزم این بخش از حافظه بیشتر آشنا شدیم، خوب است درباره عللی که منجر به ضعیف‌تر شدن عملکرد آن می‌شوند نیز بیشتر بدانیم. سه مورد از مهم‌ترین دلایل ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت عبارتند از:

1. بالا رفتن سن

حقیقت این است که ضعیف شدن حافظه قسمتی از روند بالا رفتن سن محسوب می‌شود که برای بسیاری از افراد اتفاق می‌افتد و در واقع یک مسئله طبیعی است. با افزایش سن برخی از سلول‌های مغز از بین می‌روند در حالی که جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد.

به این ترتیب کارکرد مغز و خصوصاً حافظه کوتاه مدت مانند قبل نخواهد بود. البته فعال نگه داشتن مغز و تمرینات مؤثر به کند کردن روند تضعیف حافظه کمک می‌کند.

2. عوامل روانی

خوب است بدانید وضعیت روانی شما روی عملکرد حافظه تأثیر محسوسی دارد. اگر استرس و اضطراب زیادی دارید، افسردگی را تجربه می‌کنید و یا مبتلا به برخی از بیماری‌ها و اختلال روانی مانند اختلال دوقطبی هستید، بیش از دیگران در معرض ضعیف شدن و یا حتی از دست دادن حافظه کوتاه مدت هستید.

3. آسیب و بیماری

آسیب‌های مغزی مانند ضربه به سر و بیماری‌هایی که با سیستم مغز و اعصاب شما در ارتباط هستند، عوامل دیگری برای ضعف حافظه محسوب می‌شوند. به همین خاطر لازم است در صورت وجود هرگونه علائم شدید یا طولانی مدت و غیرمعمول در زمینه فراموشی ، حتماً به پزشک مراجعه نمایید.

نشانه‌های ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت

این علائم نشان می‌دهند عملکرد بخش کوتاه مدت حافظه شما با اختلال مواجه شده است:

ممکن است چیزهایی را از یاد ببرید که مدت زیادی از انجام یا روی دادن آن‌ها نگذشته است. در به خاطر آوردن نام‌ها و اسامی دچار مشکل می‌شوید. چیزی را به تازگی خوانده‌اید ولی فراموش کرده‌اید. وارد آشپزخانه می‌شوید تا کاری را انجام دهید اما آن کار را به خاطر نمی‌آورید. و …

نکته‌ای که وجود دارد این است که در تمامی این موارد صحبت از اتفاق یا اطلاعاتی است که تنها به چند ساعت قبل باز می‌گردد. یعنی هنگامی که این حافظه دچار اختلال می‌شود، شما برای به خاطر آوردن اتفاقاتی که مربوط به چند سال پیش است، هیچ مشکلی نخواهید داشت.

اما چیزهای بسیار ساده، مانند این که ناهار چه غذایی خورده‌اید را به خاطر نمی‌آورید. البته لازم به ذکر است برخی از این فراموشی‌های ساده طبیعی هستند و برای بسیاری از ما اتفاق می‌افتند. اما در صورت تکرار این موارد و تشدید شدن آن‌ها باید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کرد.

روش‌های تقویت و درمان حافظه کوتاه مدت

بدون شک فراموشی‌هایی که علل پزشکی دارند، باید با مشورت پزشک و به طور تخصصی درمان شوند. ولی برخی از راهکارهای ساده برای درمان فراموشی حافظه کوتاه مدت مؤثر هستند که عبارتند از:

داشتن تغذیه سالم همراه با مصرف سبزیجات فراوان و پروتئین کافی مدیتیشن ورزش منظم انجام تمرینات و بازی‌های فکری که به تقویت حافظه کمک می‌کنند خواب کافی توجه به سلامت روان سازمان‌دهی و نظم دادن به کارها و حتی محیط خانه و …