طرحواره درمانی چیست و چگونه کار می کند؟

طرحواره درمان ، یک روش جدید در درمان بیماران روانی است که مشکلات شان به شدت حاد و غیر قابل درمان می باشد. این طرح درمان، یکی از جدیدترین و بهترین روش هایی است که با بسط و گسترش مفاهیم و روش های درمان شناختی و رفتاری، می تواند مسیر جدیدی را برای درمان بیمار باز کند.

در طرحواره درمانی، عموما چهار موضوع اصلی به صورت طرح واره های مختلفی مطرح می شود که ما سعی دارید در ادامه به این چهار طرح واره اساسی در طرح واره درمان بپردازیم. این چهر طرح واره می تواند شامل طرح‌ واره ‌های ناسازگار اولیه، سبک‌ های مقابله ‌ای، حالات خلقی و نیازهای هیجانی اساسی شود. 

اما قبل از اینکه بخواهیم درباره ی طرح واره درمان و انواع سبک های مطرح شده در آن صحبت کنیم، ابتدا بهتر است بدانیم که اصلا طرح واره چیست و به چه چیزهایی در علم روانشناسی، طرح واره گفته میشود. طرح واره به یک ساختار کلی و منظم از یک سری تفکر و رفتار افراد است که به صورت یک الگو قابل تشخیص می باشند.

بهترین تعریفی که می توانیم از طرح واره ها بیان کنیم این است که طرح واره ها در واقع همان باورهایی هستند که ما درباره ی خودمان، دیگران و کل دنیا، به گونه ای کاملا ناهوشیار خواهیم داشت. این باورها در عین اینکه کاملا ناهوشیارانه اتخاذ می شوند، بلکه در برخی از مواقع کاملا ناسزگار با محیط خواهند بود و این نقطه ی اوج ماجراست.

ناسازگاری این افکار زمانی صورت میگیرد که فرد از این موضوع که این افکار و تصورات کاملا ناهوشیارانه هستند و واقعیت و سندیت ندارند، دور می شود و آن ها را واقعی می پندارد، واقعی پنداشتن این تصورات باعث می شود تا افسار خلقیات و افکار و اعمال فرد نیز به دست همین تفکرات بیفتند و همین توهم ها زمینه را برای ایجاد مشکلات زناشویی، فردی و اجتماعی افراد فراهم می سازد. خوب حالا برویم و با هم ببینیم که طرح واره درمانی، می تواند شامل چه مواردی باشد.

بخش های مختلف طرحواره درمانی

برررسی بخشهای مختلف طرحواره درمانی 

طرح ‌واره ‌های ناسازگار اولیه 

اولین موردی که در طرح واره های درمانی پیدا می شود، طرح واره ناسازگار اولیه می باشد. این طرح واره ها دنیایی از سوء تفاهم ها هستند و الگوهای معیوب از ادراک، هیجان و احساس فیزیکی و جسمی زندگی فرد را در برمی گیرند. در این بحث، فرد یک موضوع را به عنوان الگوی رفتاری خود در بخش های مختلف زندگی اش در نظر می گیرد و بدون توجه به واقعیت هایی که در اطرافش رخ می دهد بر طبق همین اصول تعیین شده پیش می رود.

ساده ترین طرح واره ناسازگاری اولیه ای که می توانیم درباره ی آن صحبت کنیم، شامل احساس ترد شدنی می شود که خیلی از افراد نسب به جامعه اطراف خود دارند. دریافت تایید دیگران برای شان به منزله ی یک اصل مهم در زندگی تلقی می شود و همین دست و پا زدن در دنیای تایید دیگران است که می تواند از او انسانی غمگین و ناامید بسازد. چرا که هرگز چیزی را همیشه می خواهد، ان طور که باید و شاید به دست نخواهد آورد.

سبک های مقابله ای که می توانند در طرح واره های درمانی مختلف مطرح شوند

در پاراگراف های قبلی گفتیم که فرد در طرح واره درمانی، معمولا یک موضوع را به عنوان ضعف در ذهن خود پرورش می دهد و ادعا می کند که این موضوع کاملا حقیقت دارد. اما این انتهای داستان نیست. فرد چه بخواهد و چه نخواهد، با موضوعی که آن را به عنوان یک ضعف پذیرفته و آن را در ذهن خود بزرگ کرده، در جامعه مواجه خواهد شد. اینجاست که فرد می تواند استراتژی های مقابله ای مختلفی را در برابر موضوع مورد نظر از خود نشان دهد. 

اولین سبک مقابله ای که در ارتباط با مواجه شدن محدودیت ها مطرح می شود، سبک مقابله ای اجتناب است. در این سبک، فرد سعی می کند در فضایی که قرار است با تابوی ذهنی خود مواجه شود، قرار نگیرد. در واقع اجتناب از قرار گرفتن در فضایی که فرد احساس ضعف می کند، یکی از اولین عکس العمل هایی خواهد بود که افراد از خود نشان می دهند.

مثلا یک فرد اساس و پایه ی شکل گیری روابط خود را بر پایه ی تمام شدن ارتباط می گذارد. بر همین اساس هم فکر می کند که هر رابطه ای یک روز تمام می شود پس اصلا بهتر است شروع نشود، این موضوع در ظاهر ممکن است یک حرف بسیار ساده تلقی شود اما در باطن می تواند موجبات تنهایی فردی و اجتماعی و عاطفی فرد را رقم زده و ضعف او را در زمینه برقراری ارتباط، بیشتر و بیشتر نماید. 

روش طرحواره درمانی

سبک مقابله ای دومی که افراد برای مواجه با طرح واره های ذهنی خود در پیش می گیرند، تسلیم است. در این شرایط، فرد در منفعلانه ترین حالت ممکن، با تمامی ضعف ها و رویدادهای زندگی خود مواجه می شود. در واقع در این شرایط، فرد هیچ تلاشی برای عوض کردن شرایط نمی کند و همه چیز را همان طور که هست می پذیرد.

در واقع در این شرایط ذکر شده، اصلا برای فرد فرقی نمی کند که تا چه اندازه نتیجه ی به دست آمده می تواند عواقب جبران ناپذیری را رقم بزند. این افراد به سادگی تسلیم شرایط می شوند و بدون هیچ گونه استراتژی و بر اساس پذیرش هر موقعیتی، در زندگی حضور پیدا خواهند کرد که طبیتا این موضوع نیز محدودیت های خاص خودش را در پی خواهد داشت. 

سبک مقابله ای بعدی، واکنش افراطی است که افراد برای تغییر شرایط از خود نشان می دهند. این افراد بر عکس رفتاهای مقابله ای گروه قبلی، اتفاقا رفتارهای عجیب و غریب زیادی از خود نشان می دهند و در ذهن خود این تصور را دارند که با این رفتار و تلاش های بزرگنمایی شده ی خود، در حال حل مشکل هستند اما در اصل این طور نیست و در اکثر مواقع، مشکل و موضوع پیش آمده، خیلی کوچک تر از ابعاد تلاشی است که فرد برای حل کردن آن در نظر گرفته. در این شرایط، فرد معمولا نتیجه ی مورد نظر را حدس می زند و برای اینکه از به وقوع پیوستن آن جلوگیری کند، هر کاری می کند. 

در نهایت باید بدانید که هیچ کدام از این سبک های مقابله ای، استراتژی درستی برای حل مشکلات و مواجه با موضوعات مختلف نیستند و تنها کاری که می کنند، این است که طرح واره درمانی را شدیدتر از قبل در ذهن افراد پرورش دهند. دلیل این شدت بخشیدن به طرح واره ها هم چیزی نیست جز این که تمامی این استراتژی ها بر اساس همان الگوی فکری اشتباهی که فرد به آن اعتقاد دارد، انتخاب شده اند پس از ابتدا همه چیز در اشتباه خواهد بود.

طرحواره درمانی به زبان ساده

حوزه های طرحواره درمانی ناسازگار شامل چه مواردی می شوند؟

به طور کلی الگوهای فکری که در طرح واره درمانی مطرح می شود، شامل مواردی همچون احساس ترد شدن، رها شدگی و بی ثباتی، بی اعتمادی و بد رفتاری، محرومیت هیجانی، محرومیت از محبت، محرومیت از همدلی، محکومیت از حمایت، نقص و شرم، انزوای اجتماعی، همگی مواردی هستند که می توانند بر اساس تجربه های مختلفی که فرد در زندگی اش از کودکی تا به امروز تجربه کرده است، در شخصیت و افکار فرد پدیدار شوند. 

طرح واره های درمانی چه کار می کنند؟

ما گفتیم که یکی از مهم ترین دلایلی که باعث می شود تا این الگوهای اشتباه در فکر و اندیشه ی ما شکل بگیرند این است که برای لحظه ای هم به نادرست بودن آن ها و ناهوشیار بودن خودمان فکر نمی کنیم، طرح واره درمانی تنها کاری که می کند این است که به ما آگاهی می بخشد و این تلنگر را به ما میزند که به خودمان بیاییم و با خودمان فکر کنیم که شاید اشتباه فکر کرده ایم.

بنابراین طی یک طرح واره درمانی، فرد متوجه می شود که باورهای مرکزی اش چندان درست و کارآمد نیستند، اما احساس و هیجانش به گونه ای دیگر عمل می کند. باور و رسیدن به همین جمله، می تواند از شما فردی آگاه تر و هوشیارتر بسازد.

از این رو دچار شدن شما به یک سری از تناقضات احتمالی، امری بسیار طبیعی خواهد بود. موارد مانند اینکه میدانم فکرم غلط است اما احساسم این نتیجه گیری را قبول ندارد. کاملا آگاه هستم که ازدواج با این فرد باعث بدبختی ام خواهد شد اما دوستش دارم. می‌دانم والدینم مقصر اصلی مشکلات نیستند، اما نفرت از آنها یک لحظه رهایم نمی کند.

می دانم که باید از همسرم جدا شوم اما دلتنگی برای بچه ها مانع از این جدایی می شود. می دانم که آدم بی ارزشی نیستم اما خودم را دوست ندارم. می دانم که نباید به والدینم این قدر بها بدهم ، اما احساس گناه امانم را بریده است. می دانم که آدم بی کفایتی نیستم اما توان انجام برخی از کارها را ندارم.

اینجاست که ذهنیت های طرح واره درمانی به کمک درماتگر خواهند آمد. او با به کار گیری این ذهنیت ها می توان  دغدغه های مشکلات فرد را شناسایی نموده و آن ها را دسته بندی نماید. در نتیجه ی تمامی این موارد، دو عنصر رویارویی همدلانه و باز والدگری حد و مرز دار، مواردی هستند که در درمان افراد درگیر این الگوهای رفتاری نا درست، به کمک ما خواهند شتافت.