معرفی حمام شیخ بهایی؛ حمامی که با یک شمع گرم می شود

استان اصفهان یکی از قطب های فرهنگی و گردشگری در ایران به شمار می رود. اصفهان در دوره صفویه به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد. زین پس در بازه زمانی 1050 الی 1722 میلادی، شهر اصفهان مورد توجه معماران و هنرمندان خوش ذوق واقع شد. 

اهالی اصفهان به زبان فارسی با لهجه اصفهانی گویش دارند. در لهجه اصفهانی حرف "س" به جای کلمه "است" مورد استفاده قرار می گیرد. 

اصفهان به صورت سالیانه به موجب برخورداری از مجموعه های تفریحی، آثار تاریخی، مراکز خرید و مکان های گردشگری میزبان گردشگران داخلی و خارجی است. 

در شهر اصفهان بناهای تاریخی متعددی به چشم می خورد که تعدادی از آن ها در سازمان تخصصی بین الملل متحد به نام یونسکو به ثبت رسیده اند. 

در دوره صفوی، با تبحر و مهارت شیخ بهایی شبکه ای کامل و گسترده از آبیاری در اصفهان تشکیل شد. در شهر اصفهان حدود 273 گرمابه وجود دارد که از دوره صفویه بر جای مانده است. از گرمابه های مشهور موجود در اصفهان می توان به حمام نقاشی، حمام رهنان، حمام شاه علی در خیابان عبدالرزاق، حمام شیخ بهایی، دهنو، تودشکچو، خسرو آقا و حمام وزیر اشاره کرد. 

عنوان معروف ترین حمام شهر اصفهان به حمام شیخ بهایی واقع در خیابان عبدالرزاق اختصاص دارد. حمام تاریخی شیخ بهایی در نزدیکی امامزاده درب امام یا بقعه درب امام، میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه قرار دارد.

حمام شیخ بهایی یکی از آثار باستانی دوره ی صفویه است

حمام شیخ بهایی؛ از گذشته تاکنون 

قدمت تاریخی  حمام شیخ بهایی  به دوره صفویان باز می گردد. یکی از دانشمندان عصر صفوی به نام شاه عباس اول در سال 1025 قمری دستور ساخت حمام شیخ بهایی را صادر کرده است. حدود 88 رساله و کتاب از شیخ عباس صفوی بر جای مانده است که نشان از مهارت وی در عرصه منطق، ریاضی و فلسفه دارد. 

در قدیم الایام در کشور ایران حمام های مختلفی وجود داشتند که هر یک از آن ها بر اساس یک نوع معماری ویژه طراحی شده بودند. با پیشرفت جوامع بشری و رونق زندگی شهری، حمام ها از حالت عمومی به شخصی مبدل شدند. 

اکثر حمام های برجای مانده از ادوار گذشته تغییر کاربری پیدا کرده اند و به یک مکان فرهنگی اعم از زورخانه و موزه تبدیل شده اند. 

حمام شیخ بهایی به عنوان یک بنای تاریخی در مرکز شهر اصفهان تعبیه شده است. این حمام اسرار آمیز به موجب برخورداری از یک راز در خصوص گرم شدن شهرت گستره ای پیدا کرده است. حمام شیخ بهایی در گذشته تحت مالکیت افراد مختلفی قرار داشته است و به مرور زمان به مالکیت میراث فرهنگی اصفهان درآمده است. 

آخرین بازسازی که در مجموعه حمام شیخ بهایی به اجرا در آمده است به سال 1397 الی 1399 باز می گردد. بهتر است بدانید حمام تاریخی شیخ بهایی در تاریخ 29 تیر 1377 به شماره ی 2063 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

حمام شیخ بهایی دارای دو سربینه ی بزرگ می باشد

معماری حمام شیخ بهایی

عصر صفوی، دوره نبوغ و شکوفایی معماری در ایران به شمار می رود. 

حمام شخ بهایی از منظر معمای به مثابه ی حمام های برجای مانده از ادوار مختلف طراحی شده است. فضای اصلی حمام شامل گرمخانه، سربینه و میان در می شود. 

یکی از ویژگی های برجسته ی معماری حمام شیخ بهایی، برخورداری از دو سربینه بزرگ می باشد. سربینه های گرمابه برای جنسیت های متمایز در نظر گرفته شده بودند به گونه ای که یک سربینه مخصوص بانوان و سربینه دیگر ویژه آقایان بوده است. 

نوع آتش خانه حمام شیخ بهایی با حمام های تاریخی دیگر در تمایز است. در حقیقت عامل اصلی تمایز بخشی میان حمام شیخ بهایی با حمام های متعلق به دوره های گذشته به سیستم گرمایشی اختصاص دارد. شایان توجه است حمام شیخ بهایی به استخر، خزینه و آب انبار مجهز می باشد. 

راز گرم شدن حمام شیخ بهایی

راز سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی

یکی از ویژگی های منحصر به فرد معماری حمام شیخ بهایی سیستم گرمایشی متمایز است. در سال های نخست ساخت حمام شیخ بهایی آب مورد نیاز و هوای حمام به وسیله ی یک شعله گرم می شده است. 

کارایی سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی تا سال های میانی دوره پهلویی تداوم داشته است. پس از خاموش شدن شمع، آب دیگ به نقطه ی جوش نرسیده است. اصلی ترین عامل دخیل در خاموش شدن شمع تخریب بخشی از سازه حمام در طی تحقیق های محققان خارجی گزارش شده است. 

به استناد از برخی روایات علت گرم شدن حمام به یک سیستم سفالی لوله کشی باز می گردد. این لوله در بخش میانی حمام و آبریزگاه مسجد جامع قرار دارد. محققان در طی شناسایی سیستم لوله کشی سفالی بر این باور رسیدند که عامل گرم شدن حمام به وسیله ی یک مشعل، مکش طبیعی است. مکش طبیعی به عنوان منبع گرما با هدایت گاز هایی نظیر اکسید های گوگردی و متان به مشعل موجود در خزینه حمام سبب شکل گیری شعله می شده است. 

در سال های اخیر در کشور های پیشرفته در راستای تهیه سوخت از گاز فاضلاب به نام بیوگاز استفاده می کنند. عده ای از محققان بر این باور هستند که گاز های آتش زا برای شعله ور شدن به صورت مستقیم از مواد زائد موجود در حمام تأمین می شده است. 

علاوه بر این، حمام شیخ بهایی از منظر موقعیت مکانی در کنار عصارخانه جماله اصفهان قرار دارد. بدین ترتیب احتمال می رود سوخت مورد نیاز حمام به وسیله ی روغن عصارخانه تأمین می شده است.

با وجود نظریه های مختلفی که در خصوص راز روشن ماندن شعله ی حمام ارائه شد، در خصوص دستیابی به یک جواب قانع کننده تحقیقاتی بر روی حمام صورت گرفت. 

یک مخترع مشهدی، در راستای شببیه سازی حمام اقداماتی انجام داد. هدف از شبیه سازی حمام کشف سر و راز حمام شیخ بهایی بود. 

از نظر محقق مشهدی، طلا منبع گرمابه است. طلا رساناترین فلز انتقال دهنده گرما به شمار می رود و برای تولید انرژی فراوان به اندک حرارتی نیاز دارد. 

تئوری که محقق مشهدی درباره منبع اصلی گرمابه ارائه داد به منظور جلوگیری از سرقت های احتمالی مورد تأیید واقع نشد. با این حال توانست در سال های 2006 و 2007 میلادی دو نشان طلا از جانب سوئیس و مسکو دریافت نماید. 

یکی از ویژگی های منحصر به فرد حمام شیخ بهایی سیستم گرمایشی متمایز است

مناسب ترین زمان برای بازدید از حمام شیخ بهایی

حمام شیخ بهایی در خیابان عبدالرزاق اصفهان قرار دارد. آب و هوای غالب این استان، معتدل و متمایل به سرد است. در گرم ترین فصل سال دمای هوا در 39 درجه سانتی گراد قرار می گیرد و در فصل زمستان دمای هوا در درجه ی منفی 18 درجه کاهش چشمگیری پیدا می کند.

ار نظر آب و هوایی مناسب ترین زمان برای سفر به اصفهان و بازدید از حمام شیخ بهایی با معماری منحصر به فرد صفوی فصل بهار و پاییز است. در این فصول دمای هوا در حالت تعدیل قرار دارد و میزان آلودگی هوا در سطح کمتری می باشد. 

زمان بازدید از حمام شیخ بهایی 

مسیر دسترسی به حمام شیخ بهایی

اصفهان- خیابان عبدالرزاق- کوچه شیخ بهایی- بازار کهنه- حمام شیخ بهایی