راهکار‌های کلیدی طب سنتی برای بیماریهای مغز و اعصاب
در این مطلب به مباحث مشکلات و بیماریهای مغز و اعصاب و راهکار‌های درمانی که طب سنتی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌پردازیم.
د کتر سید مهد‌ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش دکتر راحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی در خصوص راهکار های درمانی طب سنتی برای بیماری های مغزو اعصاب نکاتی را بیان کردند که در ادامه می خوانید.
تشنج
به تکان‌های بدن تشنج یا کانوالوژن گفته می‌شود. صرع می‌تواند همراه با تشنج باشد یا نباشد. برای تشنج علل متفاوتی ذکر شده اند که به آن‌ها می‌پردازیم:
* یکی از عللی که برای تشنج ذکر شده است، ریح، بخارات و گاز‌های تولید شده در بدن می‌باشد.
احتمال تولید ریح در افراد با مزاج سرد، مخصوصا اگر غذا‌های نفاخ بخورند (مانند نخود، لوبیا و سیر و پیاز) و معده ضعیفی داشته باشند، بیشتر است.
نشانه وجود ریح در این افراد تکان‌هایی است که در بدن ایجاد می‌شود و معمولا زودگذر هستند. این افراد معمولا بدن خود را کش و قوس می‌دهند تا ریح را دفع کنند.
اولین مرحله درمان پرهیز از خوردن غذا‌های نفاخ است. استفاده از ادویه جاتی مانند زردچوبه، دارچین، زیره و آویشن باعث از بین رفتن ریح و نفخ غذا می‌شود.
روغن مالی معده (به عنوان مثال با روغن بابونه) نیز به دفع ریح و گاز کمک می‌کند.
برای روغن مالی ناحیه شکم، از ناف شروع به روغن مالی کرده و در جهت عقربه ساعت و به صورت دوایر متحد المرکز که به سمت بیرون بزرگ می‌شوند، روغن مالی ادامه می‌یابد.
این دوایر بزرگتر شده و تمامی حفره شکمی و معده را نیز در بر می‌گیرد.
* یکی دیگر از علت‌هایی که برای تشنج ذکر می‌شود، امتلاء است که می‌تواند صرع هم ایجاد کند. امتلاء (اخلاط بلغم و سودا) احتمال بیشتری برای ایجاد صرع دارد.
این افراد معمولاً چاق هستند (رطوبت دارند) یا استعداد چاقی دارند.
* علت دیگری که برای تشنج ذکر می‌شود، خشکی است. در هر چیزی اعتدالی است و در هیچ چیزی نباید زیاده روی کرد حتی در آب خوردن، ورزش یا غیره. هر چیزی از حد بگذرد عارضه ایجاد می‌کند؛ اگر ورزش بیش از حد باشد، باعث خشکی مزاج و بدن و در نتیجه خشکی مغز می‌شود.
عواملی دیگر از قبیل تب و تحریکات زیاد مغزی مانند دیر خوابیدن، باعث خشکی بدن و به خصوص خشکی مغز می‌شوند.
برای درمان این افراد بایستی رطوبت بخشی بدن (ترطیب بدن) انجام شود. اعمالی مانند توقف بیشتر در حمام یا سونا، روغن مالی بدن مخصوصا با روغن‌های بنفشه، کدو و بادام شیرین، چکاندن روغن بنفشه در بینی، مصرف ماءالشعیر طبی، آبگوشت، کاهو و سکنجبین، سوپ جو، پاچه گوسفند و بره که رطوبت و لعاب دارند باعث رطوبت بخشی به این افراد می‌شود.
بطور حتم این تدابیر برای افرادی که رطوبت زیادی دارند مانند بلغمی‌ها و دموی‌ها ممنوع است. عضلات و مفاصل به سردی حساسند و ماساژ با روغن‌های گرم برای این افراد مفید می‌باشد.
یکی از علت‌های تشنج و پرش‌های دست و پا معده‌ای است که سرد شده و نفخ و سایر مشکلات را نشان می‌دهد.
این افراد بایستی تدابیر مربوط به معده را رعایت کنند از قبیل سریع نخوردن غذا یا درهم نخوردن آن و ... که در مقاله‌های قبلی ذکر شده است.
* آسیب به مغز یا به عصب، به عنوان یکی دیگر از علت‌های تشنج ذکر می‌شود که در صورت آسیب دیدگی حتما بایستی به پزشک مراجعه شود.
* تجمع مواد زائد در سایر قسمت‌های بدن مانند روده، معده، کبد و اندام تناسلی (که به عنوان مثال نشانه آن اختلال در عادت ماهانه است) می‌تواند منجر به تشنج شود.
رعشه
یکی دیگر از بیماریهای سیسـتم عصبی، رعشه یا Tremor است.
در این بیماری لرزه‌هایی در دست، پا و صورت اتفاق می‌افتد که تحت کنترل خود فرد نیست.
حتی گاهی اوقات این لرزش‌ها به سمت پارکینسون می‌رود.
علت‌های متعددی برای این امر ذکر شده است که در اینجا به ذکر چند علت می‌پردازیم:
یکی از علت‌ها ضعف قوای محرکه است که برای ایجاد حرکت، تحریک می‌کند. انسداد و سُدّه از دیگر عللی هستند که برای رعشه ذکر شده اند و در هر دو طب قدیم و رایج به آن توجه شده است.
هر کجا در بدن انسدادی صورت بگیرد، به دنبال آن بیماری ایجاد می‌شود.
انسداد در رگ‌های کرونر قلب، سکته قلبی؛ در مجاری کبدی، کبد چرب و بالا رفتن آنزیم‌ها و در مجاری تناسلی، ناباروری را به دنبال دارد.
انسداد کامل عروق مغزی، باعث ایجاد سکته و انسداد‌های ناقص و گذرا، انواع و اقسام مشکلات مغزی مانند تومور، رعشه و لرزه را به دنبال خواهد داشت.
علت آن عدم انتقال صحیح و پیوسته پیام عصبی است، به عبارتی انتقال پیام به صورت قطع و وصل می‌باشد و عضله با پیام منقطع، منقبض و منبسط می‌شود.
این حرکات رفت و برگشتی که نمی‌تواند خودش را حفظ کند باعث ایجاد رعشه می‌شود، یعنی انقباض و انبساط‌هایی که عضله به آن‌ها پاسخ می‌دهد.
گاهی اوقات به دنبال اعراض نفسانی مانند شادی، غم، استرس، ترس و وحشت، رعشه ایجاد می‌شود؛ به عنوان مثال در هنگام استرس و امتحان، رعشه شدت می‌یابد و در مسافرت از بین می‌رود.
همین طور مشاهده می‌شود افرادی که دچار غضب یا شادی ناگهانی می‌شوند، دچار رعشه می‌شوند. در واقع در این افراد حرارت باعث حرکت رطوبت‌های زیر پوستی به سمت عضله می‌شود و عضله با تکاندن خود رطوبت اضافه را دور می‌کند که یک واکنش دفاعی است.
* گاهی اوقات بعد از بیماری بدن شخص ضعیف شده و از آن طرف عضو، عصب یا یک ماهیچه نیز دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند به درستی منبسط و منقبض شود.
مانند شخصی که از یک عضله بدنش زیاد کار کشیده و ورزش غیر متعارف کرده است یا به مدت طولانی به یک سمت خوابیده است و عضله به تدریج دچار ضعف و مشکلات شده است.
* از علل دیگری که برای رعشه بیان می‌شود، ورزش نکردن و سوء هضم است که باعث امتلاء و تجمع مواد زائد در عضله می‌شود که این خود می‌تواند باعث کاهش پاسخ‌دهی عضلات شود.
برای بعضی افراد رعشه در پا‌ها ایجاد می‌شود که دلیل آن تجمع اخلاط سرد و سنگین در این نواحی است. در افراد با مزاج گرم، حرارت به سمت بالا است و تیک در صورت و پلک‌ها مشاهده می‌شود.
* علت دیگر رعشه، خشکی است. افرادی که لاغرند و بیش از حد ورزش می‌کنند، به دلیل بیش از حد کار کشیدن از عضله، عضله به سمت خشکی رفته و پاسخ دهی آن مختل و درنتیجه رعشه ایجاد می‌شود.
استفاده از مرطبات، روغن مالی بدن و استراحت کافی به این افراد توصیه می‌شود تا بدن از حالت خشکی درآید.
* مشکلات مغزی و آسیب عضوی که علت آن زخم شدگی، گزیدگی و سوختگی می‌تواند باشد، از دیگر علل رعشه یا ترومور ذکر می‌شوند که بایستی در بیمارستان‌ها به آن رسیدگی شود.
لقوه
لقوه اصطلاحی است در طب سنتی و به حالتی گفته می‌شود که در آن عضلات صورت و چهره درگیر می‌شوند و انحرافی که در نیمه صورت رخ دهد.
ممکن است حتی با دوبینی موقت نیز همراه باشد. تصور شخص در این حالت این است که دچار ام اس یا سکته شده است.
* یکی از عللی که برای این امر ذکر می‌شود، استرخاء است. به عبارتی شلی و سستی یک طرف صورت به دلیل رطوبت‌های رقیقی که از مغز منشاء می‌گیرند، اتفاق می‌افتد.
رعایت نکردن سبک زندگی، غذا و مشکلات معده باعث ایجاد رطوبت‌های زائد در بدن شده که این رطوبت‌ها در مغز تجمع پیدا می‌کند و نشانه آن، آبریزش بینی، پف آلودگی چشم، خلط ته حلق، آبریزش چشم، ضعف حافظه و حتی احساس سستی در هنگام صبح و پس از برخواستن از خواب در نیمی از صورت است که فکر می‌کند دچار سکته شده است.
در واقع رطوبت‌ها و سردی‌ها به عضله وارد شده و اجازه نمی‌دهند که پیام عصبی به آن برسد و منقبض شود.
حکما برای ارزیابی سستی و وسعت آن تست‌هایی داشته اند، مثلا فوت کردن و بستن تنها یک پلک که بر اساس حرکات چانه، و بسته به شدت و وسعت قسمت درگیر شده و همچنین خطوطی که در یک سمت صورت از بین می‌روند، گستره عارضه را بررسی می‌کرده اند.
برای درمان در درجه اول پرهیز از مصرف سردی جات و رطوبتی ها، داشتن خواب متعادل، ورزش، مصرف مقداری گرمی جات و در نهایت روغن مالی با روغن‌های گرم توصیه می‌شود.
معمولا به این افراد توصیه می‌شود که از روغن‌های گرمی مثل بابونه و سیاه دانه برای ماساژ استفاده کنند.
بدین شکل که از جلوی گوش به سمت لب و سپس به سمت قسمتی که شلی و سستی وجود دارد مالیده شود.
* یکی دیگر از علت ها، اسپاسم یا تشنج است و معمولاً به علت آماس در مغز اتفاق می‌افتد.
به عبارتی بافت مغز دچار التهاب می‌شود یا ممکن است پرده‌های مغز مشکل داشته باشند.
* علت دیگر پر شدن خود عضله از بلغم غلیظ است که ایجاد اسپاسم در عضله می‌کند. در این حالت عصب مشکلی ندارد و اشکال در عضله ایجاد شده است.
* علت دیگر غلبه خشکی است؛ افرادی که دچار بیماریهای گرم هستند، یا مکررا دچار تب می‌شوند، زیر آفتاب به مدت طولانی کار می‌کنند، به خصوص در فصول گرم، می‌تواند دچار خشکی شوند.
نشانه آن این است که بزاقشان شل و سست است، آب بینی و اشک معمولا وجود ندارد، و پوستی خشک دارند.
برای این افراد بایستی رطوبت بخشی با روغن‌های مرطب مثل بنفشه و کدو صورت گیرد.
* برای درمان مثل همیشه باید علت مشخص شود، خشکی یا رطوبت؛ سپس عملیات مختلف درمانی مانند قرقره کردن، عطسه کردن، چکاندن روغن در بینی، ماساژ سر و صورت و عضلات پشت گوش توصیه می‌شود که باعث پاکسازی سر و صورت می‌شود.
بخور نیز توصیه می‌شود؛ برای کسانی که خشکی دارند بخور با آب معمولی و کسانی که سردی و تری دارند بخور با بابونه و آویشن بسیار کمک کننده است.
سکته
سکته موضوعی اورژانسی است و حکما دلیل آن را خونریزی در مغز یا لخته خون ذکر کرده‌اند.
حکما اینطور بیان کرده اند که به دنبال تجمع ماده غلیظ در مجاری مغز، انعقاد صورت می‌گیرد.
* یا به علت غلبه خون در بدن که باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود، خونریزی صورت می‌گیرد.
علاوه بر این عللی که ذکر شد حکما علتی را ذکر کرده اند که در طب امروزی نیست و آن انقباض مغز است.
در واقع بایستی بررسی شود که حرکات مغز و حرکات انقباضی و انبساطی چگونه است.
سکته چیزی نیست جز انسداد مطلق در مجاری مغزی به طوری که حس و حرکت مختل می‌شود.
معمولا نصف بدن یا سر و صورت را درگیر می‌کند که ناشی از بلغم و دم است. بلغم غلیظ و رسوب دهنده است.
* بلغم و سودا می‌تواند ایجاد لخته کند. این‌ها کسانی هستند که می‌گویند خونشان غلیظ، سنگین و رسوب دهنده است.
افزایش خلط دم باعث خون ریزی می‌شود، فشار را بالا می‌برد، عروق را پاره کرده و حالت سکته ایجاد می‌کند.
در هر صورت بایستی علت شناسایی شود؛ اگر ناشی از سردی، رطوبت و بلغم است، بدیهی است که بایستی سردیجات کم شود، رو به گرمی مصرف کند و ورزش زیاد شود.
* اگر ناشی از دم است کم کردن غذا‌های سنگین و گوشت قرمز و مصرف برنج کمک کننده است.
دقت کنید که ورزش پایه ثابت درمان‌ها است، چون ورزش مواد زائد را کم می‌کند، و درنتیجه احتمال رسوب کردن، سکته، تشنج و ... کاهش می‌یابد.
پیامبر (ص) فرموده اند که معده خانه بیماری‌ها و پرهیز سرمنشاء درمان‌هاست. بایستی مزاج شناسایی شود و متناسب با مزاج سبک زندگی را تنظیم کرد.
ورزش حتماً بایستی در برنامه زندگی قرار بگیرد تا احتمال هر مریضی کاهش یابد.
رخوت، سستی، مورمور شدن و حتی فلج شدن اعضا یکی از مشکلات شایع در مقوله بیماریهای مغز و اعصاب، حالت سستی بدن، خواب رفتگی، گزگز، مورمور شدن و حتی فلج شدن است.
به ایجاد حالت رخوت و سستی در اصطلاح استرخاء گفته می‌شود که در آن فرد سست شده و نمی‌تواند دست و پا را تکان دهد.
اگر استرخاء تشدید شود و به سمت کندی و عدم تحرک برود، به آن فلج گفته می‌شود.
این سستی می‌تواند هم در اندام‌ها و هم در اعضای داخلی مانند مثانه و روده رخ دهد.
مثالی شایع از این مورد، عدم کنترل ادرار در خانم‌ها هنگام عطسه و سرفه است که در این مورد سستی و رخوت در مثانه و روده اتفاق افتاده است.
یکی از عللی که برای این موضوع بیان می‌شود، سوء مزاج یا فساد مزاج در عضو (تغییر مزاج از حالت اولیه) است که ممکن است عضو نسبت به حالت طبیعی گرم‌تر یا سردتر شده باشد.
احتمال گرمی و خشکی در این حالت کمتر است و معمولاً علت سستی و رخوت، سردی و تری است.
از آنجاییکه جنس مونث سردی مزاجشان نسبت به جنس مذکر بیشتر است، این بیماری در خانم‌ها شایع‌تر است. در این افراد به طور مثال مثانه شل شده، اسفنگتر‌ها به صورت کامل عمل نمی‌کنند و کنترل ادرار از دست خارج می‌شود.
این سستی و شلی در عضله قلب نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. فرد دچار تپش قلب می‌شود، قدرت انقباض آن کمتر می‌شود و خون کمتری پمپاژ می‌کند.
در نتیجه قلب برای جبران تعداد ضربان را بالا می‌برد تا خون بیشتری را پمپاژ کند؛ بنابراین برای درمان در درجه اول پرهیز از سردیجات، استفاده از گرمی جات و در نهایت ورزش توصیه می‌شود.
* یکی دیگر از علت‌های شایع در مقوله صرع و تشنج، انسداد‌های نسبی در سیستم مغز و اعصاب (مغز و مجاری مغزی) و حتی قطع عصب می‌تواند باشد.
بستن عضو یا پوشیدن لباس تنگ، می‌تواند به عصب فشار آورده و انسداد‌های نسبی به دنبال داشته باشد.
به عنوان مثال گزگز کردن دست در خانم‌ها به علت استفاده طولانی مدت از کیف یا خواب رفتن پا هنگام انداختن پا‌ها روی هم از موارد انسداد‌های نسبی هستند که به عصب فشار می‌آورد.
در واقع این رطوبت‌های غلیظ و لزج در بدن هستند که در مجاری اعصاب وارد می‌شوند و جای عصب را تنگ می‌کنند.
حال این عصب ممکن است سیاتیک باشد، یا ممکن است عصبی در مچ دست باشد که باعث ایجاد سندروم تونل کار شود.
* آماس‌ها و التهاب‌ها که از جنس گرم و سرد هستند و با تب خودشان را نشان می‌دهند، می‌توانند به علت ضربه و ترومو‌ها ایجاد شده باشند.
ضربه می‌تواند به عصب آسیب مختصری برساند، باعث رخوت و سستی در عضو شود و در نتیجه حالت گزگز ایجاد کند.
* گاهی در جابجا شدن مهره‌ها که در ام آر آی نیز نشان داده می‌شود، مهره‌ها به جلو یا عقب و یا چپ و راست رانده می‌شوند که در این حالت فشردگی و کوفتگی عصب نیز می‌تواند رخ دهد.
به دنبال این اتفاق نیز نوک انگشتان دست و پا می‌تواند بی حس شود که علت را بایستی در مهره‌ها و ستون فقرات پیگیری کرد.
مانند روغن مالی ستون فقرات افرادی که دچار رخوت در دست و پا شده اند که توسط حکما در زمان‌های قدیم انجام می‌شده است.
* دو زانو نشستن نیز باعث می‌شود که مجاری اعصاب و عروق تنگ شود، موقتاً انسداد‌های نسبی رخ می‌دهد و این پیام رسانی موقتاً مختل می‌شود و حالت خواب رفتگی (که عضو انگار حس ندارد) ایجاد می‌شود.
در نتیجه برای درمان باید ریشه این خواب رفتگی و یا فالج (حالت تشدید شدگی این رخوت است) مشخص شود.
اگر قطع عصب وجود نداشته باشد و حالت رخوت، سستی و یا حتی فالج ناشی از تجمع اخلاط، کشیدگی و یا سوء مزاج باشد، توفیقات درمانی زیاد است و روغن مالی بسیار کمک کننده است.
منبع: باشگاه خبرنگاران
1980
