واکسن هراسی مختص کروناست یا سابقه ای تاریخی دارد؟/ پشت‌پرده تبلیغاتی که واکسیناسیون را توطئه می‌داند

پس از انتشار خبرهای موفقیت‌آمیز از تایید و توزیع واکسن‌های معتبر در دنیا، گروه‌ها و کمپین‌های ضدواکسن (Anti-Vaxxer) شروع به تبلیغات منفی کردند. این گروه‌ها، دلایل متعددی را برای واکسن‌هراسی در دنیا مطرح کردند.

برخی، واکسن‌ها را دارویی با عوارض بالا می‌دانند، گروهی آن را توطئه برای وارد کردن تراشه به بدن عنوان کردند و عده‌ای نیز مدت زمان کم تولید را عاملی برای غیرقابل اعتماد بودن واکسن‌ها دانستند. اما تمام ادعاهای مطرح‌شده فاقد مستندات دقیق است. مطابق بررسی‌ها، پروسه تولید و تایید واکسن مطابق با رویه‌های قانونی، اما با سرعت بیشتر بوده است.

واکسن‌هراسی و بی‌توجهی به دستورالعمل‌های بهداشتی اتفاق ناگوار و چالش جدی در اجرای طرح واکسیناسیون سراسری است که جمعی از پزشکان و متخصصان حوزه بهداشت و درمان نسبت به عواقب ترس واهی ناشی از تزریق واکسن و شیوع گسترده کرونا هشدار داده اند.

براساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از زمان آغاز واکسیناسیون سراسری در کشور تاکنون دستکم ۲۰ تا ۴۰ درصد گروه پرخطر اعم از سالمندان و جوانان باوجود اولویت بندی‌های انجام شده برای نام نویسی و تزریق واکسن کرونا اقدام نکرده اند.

البته مسئله واکسن هراسی تنها به زمان حال و واکسن کرونا ختم نمی شود بلکه این مسئله به گذشته باز می گردد.

واکسیناسیون از سال ۱۷۹۶میلادی، سال تزریق اولین واکسن، تا کنون تحولات بسیاری را از سر گذرانده و نقش مهمی در نجات جان انسان‌ها ایفا کرده است.

واکسیناسیون روشی است تاریخی و کاملاً علمی و مؤثر برای مقابله با بیماری‌ها، اما از دهه هفتاد میلادی به این سو، به‌خصوص با ظهور جنبش‌های هیپی و پادفرهنگی، به یکی از محورهای مخالفت جریانات علم‌ستیز تبدیل شده است.

مبنای غالب تئوری‌های توطئه واکسن‌ستیزان، تردید در نیت شرکت‌های داروسازی است و این باور که واکسیناسیون عملی غیرضروری و صرفاً راهی برای سودآوری شرکت‌های داروسازی یا حتی روشی برای کنترل افکار عمومی توسط دولت‌هاست.

نگاه دیگری نیز در بین مخالفان واکسیناسیون وجود دارد که از یک مقاله پزشکی در سال ۱۹۹۸ در ژورنال پزشکی لنست The Lancet ریشه گرفته است. اندرو ویکفیلد در آن مقاله ادعا کرده بود که ربط مشخصی بین واکسیناسیون - به صورت دقیق‌تر واکسن سه‌‌گانه سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) - و خطر ابتلا به اوتیسم وجود دارد.

بعدها مشخص شد که این پزشک بریتانیایی، با دستکاری داده‌ها، شواهد مربوط به مطالعه خود را جعل کرده بوده و مقاله او نیز از ژورنال حذف شد و بررسی‌های بعدی ادعای او را مردود کرد، اما اثری که این مقاله در پرهیز از واکسیناسیون در جوامع گوناگون به جا گذاشت انکارناپذیر است.

به‌موازات تبلیغ برای این پژوهش دستکاری‌شده، میزان واکسیناسیون کاهش یافت و نرخ ابتلا به سرخک و اوریون در ایالات متحده گرفته و حتی بریتانیا و آلمان و دیگر کشورها افزایش یافت.

مخالفت با واکسیناسیون در برخی کشورهای اروپایی، به‌خصوص بلغارستان و لتونی و فرانسه، بیش از سایر کشورهای اروپایی رشد کرد و بررسی کمسیون اروپا نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد از شهروندان این سه کشور، نظری منفی به واکسیناسیون دارند.

بیشترین میزان بی‌اعتمادی به واکسیناسیون در لهستان دیده شده و تنها طی چندسال، شمار باورمندان به اثربخشی واکسن حدود ده درصد کاهش پیدا کرده است. به‌خصوص در سال‌های اخیر، ایجاد شک و تردید در سلامت و ایمنی واکسن‌ها به ویژه درباره سرخک، باعث امتناع والدین از واکسیناسیون کودکان شده و نرخ ابتلا به بیماری‌هایی چون سرخک به شکل خیره‌کننده‌ای افزایش یافته است.

البته همه مخالفان واکسیناسیون از مقاله اندرو ویکفیلد یا تبلیغات شبانه‌روزی جنبش‌های چپگرای پادفرهنگی یا حتی راستگرای علم‌ستیز تأثیر نگرفته‌اند، بلکه برخی گروه‌های اجتماعی، بر اساس باورهای مذهبی خود، از واکسیناسیون فرزندان‌شان امتناع می‌کنند.

در آلمان، بحث خودداری از واکسن به‌قدری بحث‌انگیز شده که طرحی مبنی بر جریمه ۲۵۰۰ یورویی در نظر گرفته شده است برای کسانی که از واکسیناسیون سرخک امتناع می‌کنند. تعجبی ندارد که با گسترش روزافزون جنبش‌های علم‌ستیزِ ضدواکسن، بر اساس یک گزارش، تنها در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ میزان ابتلا به سرخک در سراسر جهان چهاربرابر شده است.

حدود یک‌پنجم از شرکت‌کنندگان در یک پژوهش در ایالات متحده به تئوری‌های توطئه واکسیناسیون اعتقاد دارند و حدود ۳۷ درصد بر این باور بودند که دولت کاملاً عامدانه درمان‌های دیگر را پنهان نگاه می‌دارد.

کرونا و جنبش‌های تئوری توطئه

نه تنها واکسیناسیون که قرنطینه و داروها نیز از تیررس هواداران علم‌ستیز جنبش‌های ضدواکسن دور نمانده‌اند. هواداران جنبش ضد واکسن، با پلاکاردها و شعارها و دیوارنویسی‌ها و برگزاری تجمع، روز‌به‌روز گسترش می‌یابند و به اضطراب والدین در واکسیناسیون فرزندان خود دامن می‌زنند. به‌خصوص والدینی که از دانش کافی در درک مسائل علمی برخوردار نیستند، به‌سادگی ممکن است تحت‌تأثیر این شعارها و اطلاعات بی‌پایه و جعلیِ مبتنی بر تئوری توطئه قرار بگیرند.

گروه‌های مروجِ تئوری توطئه شاخه‌ها و شعبه‌های گوناگونی دارند. برخی حتی در سمینارها از دست‌های پشت‌پردهٔ دولت‌ها برای سرپوش گذاشتن بر ماهیت واقعی ویروس کرونای جدید سخن می‌گویند و برای مثال، کرونا را ناشی از انتشار پلوتونیوم بر اثر سقوط یک ماهواره به زمین می‌دانند.

برخی دیگر به سراغ چهره‌های مشهور رفته‌اند و با تولید این شایعه که فرزندان بیل گیتس واکسینه نشده‌اند، سعی در گسترش جنبش ضد واکسیناسیون دارند.

اخیراً برخی از مروجان تئوری توطئه با انتشار تصویر یک اسکناس استرالیایی در پی اثبات این ایده‌اند که طرحی از ویروس کرونا در سال ۲۰۱۷ روی این اسکناس‌ها نقش بسته بوده و همه‌گیری کرونا صرفاً یک فریب بزرگ دولت‌های دنیا برای تحمیل واکسیناسیون اجباری و کسب درآمد شرکت‌های بزرگ داروسازی است.

مخالفان قرنطینه و واکسیناسیون در ایران

در سال ۱۲۵۵ شمسی و با شیوع طاعون در جنوب ایران، بعضی روحانیون محلی به‌شدت به مخالف با قرنطینه پرداختند.

از زمان آغاز برنامه‌ریزی برای مایه‌کوبی آبله، مخالفت‌های عمومی به‌خصوص با تحریک احساسات مذهبی در ایران بسیار رایج بود و این تئوری توطئه منتشر می‌شد که واکسیناسیون یک برنامه از سوی کفّار است که در پوشش مبارزه با بیماری‌ها اما برای عقیم کردن و کاهش جمعیت امت اسلامی در نظر گرفته شده است.

جنبش‌های علم‌ستیز و مخالفان واکسیناسیون در ایران غالباً در تفکرات مذهبی ریشه داشتند اما به نظر می‌رسد که جنس استدلال واکسن‌ستیزانِ اخیر که در شبکه‌های اجتماعی رایج شده، مشابه استدلال هواداران تئوری توطئه و شبه‌علم و خرافات در غرب باشد، نه تحت‌تأثیر اعتقادات مذهبی.

این باورهای شبه‌علمی و خطرناک برای سلامت عمومی، با گسترش اینترنت روزبه‌روز گسترش می‌یابد و والدین ناآگاهی که منابع مطالعه و تحقیق در دست ندارند، تحت‌تأثیر مطالب منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی ممکن است از واکسیناسیون فرزندان خود امتناع کنند.

برخی پدران و مادران تصور می‌کنند که مطالعه پست‌ها در تلگرام یا واتس‌اپ یا اینستاگرام به‌معنای تحقیق است و تصور می‌کنند نفس انتشار مطلب در شبکه‌های اجتماعی به این معناست که آن‌ها برای مخالفت خود با واکسیناسیون دلیل و منبع معتبری دارند.

به عنوان مثال لایو اینستاگرامی همسر یکی از خوانندگان مشهور درباره واکسیناسیون کودکان جنجال به پا کرد.

همسر این خواننده مشهور ایرانی در این ویدیو گفت: مادرانی که کودک دارند و زمان واکسیناسیون آن‌ها رسیده است، یک ساعت زمان بگذارند و درباره کمپانی‌های تولید کننده واکسن تحقیق کنند و ببینند که تولیدکنندگان این واکسن‌ها و خانواده آن‌ها چه کسانی هستند و چه تاریخچه‌ای دارند، بسیاری از واکسن‌ها حاوی موادی خطرناک هستند که دلیلی بر وجود آن‌ها در واکسن ها نیست، این مواد با اهداف غیر انسانی در واکسن‌ها وجود دارد و می‌توان درباره آن بحث کرد.

این در حالی است که ما در دوران اپیدمی کرونا قرار داریم و همه دنیا تا زمانی که واکسن ویروس کرونا کشف نشود، با این ویروس وحشی و کشنده باید مبارزه کنند و در صورت کشف واکسن می توان از ابتلا و مرگ ناشی از کووید ۱۹ پیشگیری کرد، به گفته محققان، متخصصان و اعلام سازمان جهانی بهداشت تا زمان کشف ویروس کرونا تنها راه مقابله با ویروس مرگبار کرونا رعایت بهداشت فردی و عمومی، شست و شوی دست ها، رعایت فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک است.

از طرفی سازمان جهانی بهداشت و مسئولان وزارت بهداشت بار‌ها تاکید کرده اند که والدین واکسیناسیون کودکان را در اپیدمی کرونا به تاخیر نیندازند چرا که خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی دیگر وجود دارد و می‌توانند در شرایط کنونی سلامت کودکان را تحت تاثیر خود قرار دهد.

این اظهار نظر واکنش های بسیاری به دنبال داشت.

کیانوش جهانپور، مشاور وزیر بهداشت و مدیر کل روابط عمومی وزارت بهداشت در توییتی در صفحه ی شخصی خود به صحبت های همسر بنیامین بهادری واکنش نشان داد و گفت: «آندرو ویکفلد پزشک شیادی که جنبشی ضد واکسن راه انداخته بود ده سال پیش به دلیل رفتار‌های غیراخلاقی، سوء رفتار علمی، فریبکاری و کلاهبرداری محاکمه و پروانه طبابتش لغو شد، در سال‌ های اخیر شیاد‌هایی اینجا این دکان را دایر کرده‌اند و اخیرا نیز همسر! یکی از خوانندگان؟!»

و همچنین ایرج حریرچی در یک برنامه تلویزیونی به کتایه به این اظهار نظر پاسخ داد.

محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌ های واگیر وزارت بهداشت نیز ضمن تأکید به خانواده ها در خصوص پیگیری واکسیناسیون کودکان خود در دوران کرونا گفت: «بیش از بیست سال است که در کشور ما موردی از بیماری فلج اطفال با ویروس مشاهده نشده است. بیش از سه سال است که انتقال محلی بیماری سرخک در کشور رخ نداده است. این‌ ها در شرایطی است که ما در همسایگی کشور‌هایی قرار داریم که بعضی از آن‌ ها به‌شدت درگیر این بیماری‌ ها هستند و حجم بالای رفت‌ و آمد‌های مردم این کشور با کشور ما یکی از مهم‌ ترین عواملی است که ممکن است در ورود و گسترش بیماری‌ های قابل پیشگیری با واکسن در کشورمان تأثیرگذار باشد.»

از دیگر مخالفان واکسن کرونا به طرفداران درمان گیاهی نیز می توان اشاره کرد. برخی مخالفان واکسن با ادعاهای عجیب و غریبی مانند قابل درمان بودن بیماری با مصرف برخی ویتامین‌ها، اغراق دولت‌ها در رابطه با کشنده بودن بیماری، یا ادعای اینکه واکسن کرونا قرار است روی آفریقایی‌ها تست شود، که باعث ایجاد ترس و بی‌میلی آفریقایی‌تبارها برای شرکت در کارآزمایی بالینی در آمریکا شد.

ترس از اینکه واکسن بتواند به نحوی در دی‌ان‌ای تغییر ایجاد کند، یکی دیگر از شایعاتی‌ است که به‌طور گسترده در فیس‌بوک به چشم می‌خورد.

برخی تردید‌ها مربوط به سرعت بالای توسعه واکسن کروناست. توسعه واکسن‌های کرونا از جنبه‌هایی به اندازه همه‌گیری کرونا بی‌سابقه و تجربه نشده است. زمان آغاز توسعه این واکسن تا دریافت مجوز از سوی مراجع معتبر، یک رکورد است. به گفته برخی کارشناسان شرکت‌های داروسازی و دولت‌‌ها منابع قابل توجهی را برای تولید واکسن کووید-۱۹ به سرعت سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این وضعیت اضطراری، پاسخی اضطراری را طلب می‌کند.

علاج واکسن‌ هراسی

رییس کمیته کشوری اپیدمیولوژی و واکنش سریع اپیدمی کرونا معتقد است: اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم در کنار انجام مطالعات درباره عوارض احتمالی واکسن‌های کرونا می‌تواند واکسن‌هراسی در جامعه را به حداقل برساند.

حمید سوری افزود: بین عوارض ویروس کرونا و واکسن، عوارض واکسن را بپذیریم. بیش از ۹۰ درصد عوارض واکسن خفیف و قابل درمان است و البته واکسن کرونا عوارض شدید غیرشایع نیز دارد. در حال حاضر مرگ‌ومیر بالا در کشورهایی که واکسن کرونا را توسعه داده‌اند تک‌رقمی و حتی برخی روزها به صفر رسیده است. به هر حال خطر هر مداخله بیولوژیکی از طریق دارو، واکسن، ویتامین‌ها و مواد تقویت‌کننده با وجود اینکه فواید بسیاری دارند هیچگاه صفر نیست و ممکن است میزان خطر متفاوت باشد. آب هم که برای حیات لازم است می‌تواند در شرایطی برای سلامت خطرناک باشد. این فرض که واکسن هیچ خطری ندارد و صد در صد ایمنی ایجاد می‌کند باید اصلاح شود. البته معنای این حرف این نیست که بترسیم و واکسن کرونا تزریق نکنیم. مهم سود و زیانی است که این موضوع برای ما دارد. اینکه اگر واکسن تزریق نکنیم چه می‌شود و اگر واکسن تزریق کنیم چه خواهد شد.

این اپیدمیولوژیست اضافه‌کرد: بحث اصلی این است‌ که خطر هیچ‌کدام از واکسن‌های تایید شده بیشتر از نزدن آن نیست و واکسیناسیون به نفع جامعه است.

حالا معلوم نیست کروما می‌تواند آتش واکسن‌هراسی در تاریخ بشر را خاموش کند یا هنوز هر گاه نام واکسن می‌آید، عده‌ای فریاد مخالفت سرخواهند داد؟

منبع: خبر فوری

70