از تبادل زندانیان تا درمان کرونا/ سال سخت ظریف به پایان نرسیده

سال 1398 برای وزارت خارجه ایران سال پرکاری بود و تا اخرین روزهای سال هم وضعیت بر همین منوال باقی ماند. پیروزی در داگاه لاهه، تبادل زندانیان، طرح صلح هرمز و امادگی برای گفتگوهای منطقه ای از پرونده هایی است که وزارت خارجه در سال 1398 آنها را دنبال کرده است. بیشتر پرونده ها در سایه تحریم ها علیه ایران و ویروس کرونا، شکل گرفته است.در به برخی از مهم ترین اقدامات وزارت خارجه کشورمان در سالی که گذشت نگاهی انداخته ایم:

تبادل زندانیان

چهارم اردیبهشت ماه سال گذشته محمد جواد ظریف در نشست انجمن«جامعه آسیا» موضوع تبادل زندانیان را مطرح کرده بود. او اعلام کرد که ایران شش ماه قبل از این تاریخ پیشنهاد تبادل را مطرح کرده اما از جانب طرف آمریکایی پاسخی دریافت نکرده است. او در این نشست گفت که بار دیگر موضوع را مطرح می کند و اختیار چنین مبادله ای را هم دارد. در آن زمان امریکا از ایران خواست که با آزادی همه زندانیان آمریکایی در ایران از خود حسن نیت نشان دهد. در مقابل سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان هم از امریکاخواست که همه زندانیان ایرانی حاضر در ایالات متحده که به اتهام غیرقانونی نقض تحریم ها بازداشت شده اند، آزاد کند.

همچنین وزیر خارجه کشورمان در ماه سپتامبر سال گذشته زمانی که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود برای آزادی ژیائو وانگ در برابر مسعود سلیمانی، اعلام آمادگی کرده بود.

این موضوع در ظاهر تا آذرماه 1398 مسکوت ماند. در میانه ماه آذر اما خبر رسید که یک زندانی ایرانی در امریکا با یک زندانی امریکایی در ایران مبادله شده است. بر اساس این خبر مسعود سلیمانی استاد دانشگاه در امریکا با ژیائو وانگ که به اتهام جاسوسی از سا 2016 در کشورمان زندانی بود، مبادله شد. مسعود سلیمانی، رئیس انجمن هماتولوژی ایران و پژوهشگر سلول های بنیادی هم به اتهام نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به مدت یک سال در ایالات متحده در زندان به سر می برد.

برخی از ناظران در این زمان معتقد بودند که این اتفاق می تواند زمینه ساز گفتگوهای بعدی میان دو کشور باشد. اما برخلاف اینگونه از پیشگویی ها، تبادل زندانیان در همان حد باقی ماند و زمینه ساز اتفاقات بعدی نشد.

رفت آمد میانجیگران

گام های تعهدی ایران درباره برجام تنش را میان ایران و ایالات متحده بیشتر کرد. پس از به صفر رسیدن فروش نفت از سوی واشنگتن، در سال 98 رفت آمد میانجیگران به ایران شدت گرفت، از نخست وزیر ژاپن تا رئیس جمهور فرانسه امانوئل مکرون و وزرای خارجه تروئیکای اروپا (فرانسه،آلمان و انگلیس) این در حالی بود که روسای جمهور کشورهای منطقه غرب و شرق آسیا نیز به ایران آمدند و ظریف پذیرای همتایان خود برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا بود. این میانجیگری ها سبب شد که مکرون خود یک تنه اروپاییان را بسیج کند که ترامپ را قانع کنند و تحریم ها برداشته شود تا اینکه ایران هم بر سر برجام بماند و از تعهدات خود غافل نشود.

ظریف به محل مذاکره جی 7 رفت

بر همین اساس سوم شهریور ماه سید عباس موسوی در گفت‌وگو با صدا و سیما در خصوص سفر ظریف به شهر محل برگزاری نشست گروه 7 تصریح کرد: آقای ظریف در راستای اجرای تعهدات برجامی اروپا و اعضای ۱+۴ و همچنین ابتکاری که بین روسای جمهور ایران و فرانسه در جریان است ساعاتی پیش به دعوت وزیر خارجه فرانسه به شهر بیاریتز محل برگزاری اجلاس جی 7 رفت تا جزئیات این طرح مجدد بررسی شود.

در این سفر تصور افکار عمومی و رسانه های خبر دنیا این بود که ظریف در فرانسه با ترامپ یا همتای امریکایی خود دیدار می کند که این اتفاق نیفتاد و ظریف در نشست جی هفت تنها با رهبران سه کشور تروئیکای اروپا (مکرون، مرکل و جانسون به همراه فدریکا موگرینی) در یک جلسه دیدار و گفتگو کرد ضمن اینکه قبل از آن با مکرون و لودریان وزیر خارجه فرانسه دیدار کرده بود.

در میان این اتفاق ها و آمد و رفت های میانجی گران، وزارت خارجه درگیر اتهامات از جمله آتش زدن نفتکش ها در دریای عمان نیز بود. همچنین توقیف نفتکش ها از سوی امریکا و انگلیس و توقیف نفتکش انگلیس از سوی ایران یکی از پرونده مهم حل و فصل وزارت خارجه به حساب می آید.

مذاکره با طالبان

در شهریور ماه سال 1398 خبر گفتگو میان مقامات کشورمان با گروه طالبان منتشر شد. هیاتی از این گروه به تهران آمده بود تا در خصوص مسائل منطقه ای و امنیتی گفتگو کند. پیش از این هم در تابستان سال گذشته، برخی رسانه ها خبری از سفر هیات طالبان به ایران داده بودند اما این سفر از سوی کشورمان تائید نشد. با این حال با توجه به اختلافات طالبان و ایران در دهه نود میلادی، این گفتگوها نشان از فصل جدید در منطقه داشت. با این حال اتفاقاتی که بعد از این گفتگوها در افغانستان افتاد، متفاوت بود و این گروه بلاخره به جای اینکه با دولت افغانستان و کشورهای منطقه در خصوص صلح و امنیت گفت و گو کند، با مقامات امریکایی به پای میز مذاکره رفت. با ایحال به اعتقاد کارشناسان صلح در افغانستان بدون شرکت کشورهای اطراف و دولت افغانستان امکان پذیر نیست و روندی که طالبان در پیش گرفته نمی تواند به آینده خوبی بیانجامد.

نامه به کشورهای منطقه

طرح صلح هرمز با آغاز پاییز از سوی ایران مطرح شد. محمدجواد ظریف و حسن روحانی که در روز اول مهرماه، در سفری که به نیویورک برای شرکت در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل داشتند، شمایی از طرح صلح هرمز را مطرح کردند. آنها از این طرح به عنوان ابتکاری امنیتی و ائتلافی امنیتی یاد کردند. ایران در این طرح که آن را با نامه به اطلاع کشورهای خلیج فارس رساند، آنها را به ایجاد یک ائتلاف صلح فراخواند. هدف این طرح "تضمین امنیت درازمدت در منطقه" گفته شد و از سازمان ملل و پنج کشور عضو دائم شورای امنیت دعوت شد تا در این طرح شرکت کنند.

به اعتقاد کارشناسان این طرح یک قدم جدی برای شروع گفتگوهای منطقه ای است که می تواند پایانی بر اختلافات کشورهای عربی و ایران باشد. در عین حال می تواند به عنوان رقیبی در مقابل ائتلاف امریکا در منطقه ظاهر شود. با وجود این به نظر می رسد که کشورهای عربی هنوز علاقه ای به طرح ایران نشان نداده اند، برخی دست های کشورهای غربی را در این موضوع دخیل می دانند و به اعتقاد آنها آمریکا از نفوذ خود بر روی کشورهای عربی استفاده کرده. چرا که هر نوع طرح صلحی به ابتکار ایران می تواند نفوذ انها را در منطقه خاورمیانه به خطر بیاندازد. در عین حال آنها پاسخ منفی به این طرح نداده اند و این پرونده هنوز باز است.

ایران معتقد است که راه حل صلح در منطقه خاورمیانه را باید در منطقه جستجو کرد و نفوذ غربی ها می تواند اوضاع را بدتر کند. در عین حال برخی کشورهای عربی نتوانسته اند از وابستگی تاریخی خود به ایالات متحده کم کنند و با وجود اینکه در سال گذشته به آنها ثابت شد که امریکا به رهبری ترامپ نمی تواند شریک قابل اعتمادی باشد، اما دست از همکاری های خود با این کشور نکشیده اند.

پرونده یمن

یکی دیگر از پرونده های وزارت خارجه در سال گذشته، مربوط به یمن بود. سعودی ها در باتلاق یمن مانده اند و در سال گذشته آنها تلاش کردند تا بتوانند بلاخره جنگی را که به جز ضرر برایشان چیزی نداشته پایان دهند. با این حال آنها برای پایان این جنگ نیاز به مذاکراتی با حوثی ها داشتند. در این میان شایعاتی در مورد احتمال گفتگوی عربستان و ایران بر سر یمن به وجود امد. برخی رسانه ها حتی از گفتگوهایی در عمان سخن گفتند. اما این موضوع هم ناتمام ماند و با ایجاد درگیری ها میان امارات و عربستان در جنوب یمن و بالا گرفتن اختلافات ایران و عربستان بعد از حملات به ارامکو، موضوع مسکوت باقی ماند. به نظر می آید این پرونده هم در سال 1399 مورد پیگیری قرار بگیرد. عربستان به خوبی می داند که جنگ در یمن نمی تواند تا ابد ادامه داشته باشد و برای صلح در این کشور به مشارکت ایران و طرح های کشورمان نیازمند است. ایران بارها گفته که صلح در یمن از مسیر گفتگو و مذاکره می گذرد. از سوی دیگر ایران اعلام کرده که اماده گفتگوهای منطقه ای است و این امادگی از سوی ایران ممکن است بالاخره به حل اختلافات بیانجامد.

مقابله با سایه تحریم ها

سالی که گذشت یکی از سخت ترین سال ها برای ایران بود و سخت ترین تحریم ها از سوی ایالات متحده شامل حال کشورمان شد. مقامات وزارت خارجه مانند جواد ظریف و علی اکبر صالحی هم از افرادی بودند که در سال 1398 از سوی امریکا تحریم شدند. تحریم ها باعث شد تا مشکلاتی اساسی برای مبادلات تجاری ایران به وجود بیاید و فروش نفت هم با مشکلاتی رو به رو شود. در چنین شرایطی وزارت خارجه تلاش کرد تا با اعتراض به رفتار امریکا و بی عملی اروپا، به این وضعیت غلبه کند. وزیرخارجه کشورمان در اردیبهشت ماه در اقدامی غیرمنتظره به فاکس نیوز رفت. فاکس نیوز به عنوان شبکه ای دست راستی در امریکا شناخته می شود که مورد علاقه ویژه ترامپ هم هست. او از تریبون رسانه مورد اعتماد رئیس جمهور امریکا، مردم این کشور و ترامپ را خطاب قرار داد. این اقدام ظریف ازسوی ناظران به عنوان اقدامی هوشمندانه شناخته شد. چرا که او از همان راهی استفاده کرد که ترامپ آن را به خوبی می شناسد.

از سوی دیگر ایران وارد سلسله گفتگوهایی با اروپائی ها شد و از آنها خواست که به تعهدات خود در برجام پایبند بمانند. با این حال آنها تنها به وعده دادن بسنده کرده و تحریم ها و سخت گیری های ترامپ را مانع از اجرای صحیح توافق هسته ای عنوان کردند.

دادگاه لاهه و تحریم های ایران

سال گذشته ایران در پرونده تحریم های امریکا علیه ایران که آن به دادگاه لاهه برده بود، به پیروزی رسید. یکی از موارد شکایت ایران مربوط به مسدود شدن ۱.۸ میلیارد دلار دارایی ایران در آمریکا بوده و مورد دوم علیه اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران بود.

از سوی دیگر در آبان ماه یک پیروزی دیگر هم برای ایران در لاهه ثبت شد و این دادگاه به لغو موقت تحریم های صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا رای داد. ارای لاهه علیه امریکا نه تنها یک پیروزی در حقوق بین الملل برای ایران به حساب می آید، بلکه در تصویر ساخته شده از ایران ازسوی غرب هم تاثیر گذاشت. لاهه مهم ترین دادگاه جهان است که به پرونده های بین المللی رسیدگی می کند. این دادگاه در شرایطی حکم به ناعادلانه بودن رفتار آمریکایی ها داد که دولت های اروپایی خود را تسلیم محض اوامر ترامپ می دانستند. این اتفاق اما توانست بر افکار عمومی جهان تاثیر گذاشته و انها را با حقانیت ایران همراه کند.

کاهش پایبندی به توافق هسته ای

یکی دیگر از پرونده های پرپیچ و خم وزارت خارجه در سال گذشته مربوط به کاهش تعهدات هسته ای ایران بود. این کاهش به شکل پنج گام طراحی شده بود که در هر یک از این گام ها ایران بخشی از تعهدات خود را در قبال توافق هسته ای کاهش داد. این اتفاق در واکنش به بی عملی اروپائی ها و عدم پایبندی آنها به توافق هسته ای انجام گرفت. در نهایت در گام پنجم ایران(در دی ماه) هر نوع محدودیتی را در زمینه عملیاتی از میان برداشت. تروئیکای اروپائی از این اقدام ایران به عنوان خروج از برجام یاد کردند اما آنها در طولانی مدت بر موضع خود پافشاری نکرده و به تهدید ایران بسنده کردند. این در حالیست که آنها به خوبی می دانستند که اگر از توافق هسته ای خارج شوند، در شرایط فعلی ایران چیزی را از دست نداده است.

بسیاری تا پیش از برداشته شدن گام پنج، این موضوع را خروج قدم به قدم ایران از برجام می دانستند اما مقامات وزارت خارجه کشورمان اعلام کردند به محض اینکه کشورهایی که برجام را امضا کرده اند به وظایف خود عمل کنند، ایران بار دیگر به تعهدات پیشین خود باز می گردد. گفتمان ایران باعث شد تا هم اژانس بین المللی انرژی اتمی و هم افکار عمومی ادعاهای اروپائی ها را رد کند. از سوی دیگر دیپلماسی فعال ایران در چین و روسیه، باعث شد تا این دو کشور پایبندی خود را در برجام اعلام کرده و تروئیکای اروپایی را تحت فشار قرار دهند. با این حال به نظر می رسد که هرچند موضوع خروج از برجام منتفی شده اما وعده های اروپایی ها هم هنوز عملی نشده است و ایران کماکان به راه خود در گام پنجم ادامه می دهد.

گام پنجم در زمانی اتفاق افتاد که برخی آن را انتقام ایران از ترور شهید سردار سلیمانی یاد می کنند.

پیگیری دیپلماتیک ترور سردار سلیمانی

ترور سردار سیمانی در دی ماه 1398، بار دیگر وزارت خارجه را به پای کار کشاند. در حالی که موضوعات نظامی این ترور در خاک عراق به دست دیگر ارگان های کشور گذاشته شد، پیگیری پرونده در مجامع عمومی از سوی مقامات وزارت خارجه شکل گرفت. آنها با تروریستی خواندن این ترور، افکار عمومی جهان را به سمت اقدام غیرقانونی امریکا در خاک کشور ثالث بردند و گفته می شود مقامات کشورمان موضوع را در دادگاه ها و سازمان ها بین المللی دنبال خواهند کرد. اما نشان دادن پلیدی این اقدام امریکا هم به دست بازیگران سیاست خارجه کشورمان شکل گرفت که در نهایت باعث شد تا فشارها در داخل و خارج امریکا بر ترامپ برای این اقدام تروریستی بالا بگیرد. از سوی دیگر عراق هم تصمیم گرفت تا دست امریکایی ها را از این کشور کوتاه کند تا دیگر از خاک این کشور عیه دیگر کشورهای به ویژه ایران استفاده نشود.

کرونا و دیپلماسی فعال ایرانی

با ظهور اولین نشانه های ویروس کرونا در ایران، دیپلمات های ایرانی در صف نخست مقابله با این اثرات این بیماری ظاهر شدند. جواد ظریف در مقابل تحریم های امریکا که شرایط را برای ایران پیچیده کرده بود شروع به فعالیت کرد و دیگر دیپلمات های کشورمان هم در همین مسیر گام برداشتند. از سوی دیگر گفتگوهای وزیرخارجه با کشورهای دیگر باعث شد تا آنها برای همکاری با ایران برای مقابله با کرونا صف بکشند.اقدامات ظریف تا جایی غربی ها را تحت تاثیر قرار داد که آنها احتمال لغو تحریم های امریکا به دلیل فشار بین المللی به ترامپ را مطرح کردند.

ویروس کرونا، وزارت خارجه را علیه تحریم ها و بی عدالتی ها علیه ایران متحد کرد. بر اثر این اقدامات، ظالمانه بودن تحریم های اقتصادی ایران، بیشتر از هر زمان دیگری مشخص شد. عملکرد دیپلمات های ایرانی در زمانه کرونا بسیار مورد توجه قرار گرفت و این وزارت خانه با توان قوا، علیه این بیماری فعالیت کرد. ظریف حتی در پیام سال نو هم کرونا را فراموش نکرد.

سیاست خارجی ایران در سالی که گذشت در سایه تحریم های بی رحمانه علیه کشورمان پیش رفت. در عین حال برخی حوادث منطقه ای مانند حمله به آرامکو و مشکلات پیش آمده برای نفت کش ها و توقیف نفت کش ایرانی در اب های انگلیس در اسپانیا و ... ایران را در شرایط دشواری قرار داد که نیازمند تدابیر وزارت خارجه بود.

منبع: خبرآنلاین

38