مذاکره مستقیم؛ درس ها و عبرت ها

به گزارش خبر فوری، در همین حال، این روزها و خاصه از شروع بحران اوکراین، درخواست «مذاکره مستقیم با آمریکا» را پرتکرارتر از همیشه می شنویم. 

در داخل کشور، هواداران مذاکره مستقیم استدلال همیشگی خودشان را دارند. آنها می گویند، کسانی که پیغام و پسغام ها را می برند و می آورند، شاید -گاه و بی گاه- صداقت به خرج ندهند و در متن پیام های رد و بدل شده، چنان دستکاری کنند که منافع خودشان اقتضا و ایجاب می کند.

با این همه، ایران تاکنون با اصل مذاکره مستقیم مخالفت نکرده، هرچند آن را مشروط کرده است.

همین بهمن ماه پیش بود که امیرعبداللهیان، وزیر خارجه که به نشست امنیتی مونیخ رفته بود، با اشاره به پیام های پی در پی آمریکایی ها برای مذاکره مستقیم با ایران، گفت: «اگر قرار نیست دستاوردی داشته باشیم چه نیازی به مذاکره مستقیم است؟ من در ماه سپتامبر در نیویورک گفتم که اگر آقای بایدن حسن نیت دارد،  ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ما را نزد بانک های خارجی آزاد کند. مایلم تأکید کنم آنها تنها در قالب واژه ها از حسن نیت حرف می زنند و این برای گفت و گوی مستقیم کافی نیست».

صرفنظر از این موضعگیری، واقعیت های میدانی نشان می دهد؛ «مذاکره مستقیم با آمریکا» هرگز برای ایران به مانند «لولو خورخوره» یا یک تابو نبوده است. 

ایرانی ها در راستای منافع ملی کشورشان با آمریکایی ها مذاکره دو یا چند جانبه داشته اند. از تجربه برجام که بگذریم، درباره مسائل افغانستان و عراق(همسایگان شرقی و غربی) ایران و آمریکا بارها گفت و گو کرده اند. 

از این بابت می توان گفت، جمهوری اسلامی ایران در موضوع مذاکره با آمریکا و در همه این سال ها یک رویکرد به تمامی «عملگرایانه» و «معطوف به نتیجه» داشته است، برخلاف آمریکایی ها که به نظر می رسد، ابعاد تبلیغاتی، رسانه ای و نمایشی ماجرا (عکس یادگاری گرفتن) را بیشتر در دستور کار دارند. 

اما برای مخاطب ایرانی، شاید آنچه اهمیت دارد، این است که آمریکایی ها از مذاکره چه می خواهند؟ نگاه شان به مذاکره چگونه است و منطق مذاکراتی شان چیست؟ 

برای پیدا کردن پاسخ این پرسش ها باید کمی به سال های گذشته برویم. حدود سال 86 خورشیدی( چهارده سال پیش) و به فرودگاه منامه در بحرین. رابرت گیتس، وزیردفاع وقت آمریکا در دولت های بوش پسر و اوباما که برای حضور در یک نشست امنیتی و سرکشی از تفنگداران آمریکایی در پایگاه دریایی کشورش در بحرین به این کشور سفر کرده بود، وقتی با پرسش خبرنگاران درباره مذاکره با ایران رو به رو شد، پاسخی را بر زبان آورد که به هیچ پرده پوشی و کنایه، منطق مذاکراتی آمریکایی ها را عریان می کند. 

آقای گیتس به خبرنگاران گفت: در مذاکره، ما باید بتوانیم به طرف مقابل(ایرانی ها) بگوییم؛ این کار(x) را بکنید و آن کار(z) را «نباید» بکنید، ما باید بتوانیم به آنها امر و نهی کنیم و پشتوانه این بکن و نکن ها باید قدرت (زور) باشد. 

به گفته رابرت گیتس، اگر اهرم فشار نباشد، مذاکره هم منتفی می شود، زیرا دیگر نمی شود، به طرف آن سوی میز مذاکره، امر و نهی کرد. 

این سخنان، منطق مذاکراتی آمریکایی ها را به خوبی آشکار می کند. 

اکنون و با مهندسی معکوس کردن نسخه آقای گیتس، شاید بتوانیم  به چند نتیجه درباره مذاکره با آمریکا برسیم. 

یکم. مذاکره- در ذات خودش- نه خوب است و نه بد، چنان که می تواند، گاه خوب و گاهی بد باشد. بنابراین هرگز نباید افکار عمومی را نسبت به اصل مذاکره «شرطی» و «رگ گردنی» کنیم. 

دوم.  مذاکره، تاکتیک و ابزار است، نه راهبرد و نه یک هدف.

پس باید ببینیم آیا این تاکتیک، معطوف به «منافع ملی» است یا خیر؟ و اگر هست، تا چه قدر؟

 سوم. مذاکره کردن، خاصه با نظام سیاسی ای که «دشمن» تعریف می شود، حساسیت ها و ملاحظات خودش را دارد؛ بسیار بیش از مذاکره با کشوری که در زمره دشمنان طبقه بندی نمی شود.

چهارم. اگر بایسته ها و پیش نیازهای مذاکره فراهم نشود، بازی مذاکره را می بازیم.

پنجم. بایسته های مذاکره، از جنس خود مذاکره (گفت و گو) نیست. بلکه از جنس قدرت سخت و نرم (توان دفاعی+ اقتصاد قدرتمند+ مشروعیت و مقبولیت داخلی) است. 

ششم. احتمال رودست خوردن از غربی ها در مذاکره، متاسفانه کم نیست، به چند علت خیلی روشن. از جمله این که زمین بازی مذاکره را در بیشتر اوقات، خودشان طراحی می کنند. 

هفتم. غربی ها بر «نرم افزار و سخت افزار مذاکره» تسلط دارند و از همه مهم تر، این که زبان مذاکره (انگلیسی)، زبان مادری خودشان است. بنابراین آنها همیشه چند گام به خط پایان نزدیکتر هستند. 

هشتم. وقتی تیزی را پیش چشمان شما بگذارند و ناچارتان کنند که باید مذاکره مستقیم کنید، عقل سلیم چه می گوید؟ اما اگر شما نیز چیزی شبیه همان تیزی در بیخ گوش آنها قرار دهید، آن وقت و در شرایط برابر، ماجرا متفاوت می شود.

نهم . به وقت مذاکره باید شما «دست پر» داشته باشید. دست پر، همان پشتوانه ای است که براساس آن، می توانی به طرف رو به رو بگویی: فلان کار را بکن و بهمان کار را نکن. اما اگر بدون «دست پر»، به مذاکره پا بگذاری و بخواهی امر و نهی کنی، طرف مقابل خیلی زود دست شما را می خواند و می فهمد که کلاه تان پشم ندارد.

دهم. حکیم آیت الله جوادی آملی درباره مذاکره با غربی ها یک سخن زیبا دارد که شنیدنی است. آن جا که می گوید: «وقتی با آمریکایی ها مذاکره می کنید و با آنها دست می دهید، فراموش نکنید انگشتان دست خود را بشمارید؛ مبادا یکی کم شده باشد!»

نویسنده: بهروز فرهمند / روزنامه نگار