واکنش کارشناسان به بزرگنمایی رسانه‌ای اظهارات وزیر امور خارجه
خروج ایران از NPT چقدر جدی است؟
کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: خروج از NPT ما را جزو کشور‌های نافرمان در نگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار می‌دهد و این نافرمانی باعث می‌شود که پرونده ما از آژانس به شورای امنیت برود و این شورا همان تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ علیه ایران را بازگرداند.
وزیر امورخارجه در اظهارنظری گفته است: «در صورت عدم اصلاح رفتار اروپایی‌ها هر احتمالی متصور است.» او این سخن را در پاسخ به پرسشی درباره احتمال خروج ایران از NPT به‌عنوان سیاستی مقابله‌ای اعلام کرده است. کارشناسان برداشت رسانه‌ها از این سخن وزیر مبنی بر احتمال خروج ایران از NPT را یک بزرگنمایی رسانه‌ای توصیف کرده‌اند. باور این کارشناسان بر این است که در صورت صحت این موضوع باید به تبعات خطرناک چنین رفتاری به مسئولان هشدار داد.
چند روز پیش پارلمان اروپا طرحی را علیه ایران به تصویب رساند که با وجود الزام آور نبودن آن، اما می‌تواند نشان‌گر رفتاری سختگیرانه نسبت به ایران از سوی طرف اروپایی باشد که همواره در تلاش برای به‌نتیجه رسیدن مذاکرات برجام بود. از جمله مسائل مطرح‌شده در این طرح قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در فهرست موسوم به «تروریستی» اتحادیه اروپا و افزایش تحریم‌ها علیه ایران است.
این رفتار واکنش‌های بسیاری را در ایران به دنبال داشت. تا جایی که محمدحسن آصفری، نایب رئیس کمیسیون امور داخلی در مجلس از دنبال کردن طرح فوریتی ایجاد محدودیت برای تردد کشتی‌های تجاری اروپا در تنگه هرمز خبر داد و گفت: «امروز بستن تنگه هرمز در دستور کار مجلس است. اگر قرار باشد اروپایی‌ها با نیرو‌های مسلح و نیرو‌های رسمی ایران اینگونه برخورد کنند ما هم گزینه‌های دیگری را روی میز خواهیم گذاشت؛ از جمله محدود کردن تردد کشتی‌های تجاری اروپا در تنگه هرمز در قالب طرح فوریتی در مجلس دنبال خواهد شد.»
به هر روی مهم‌ترین واکنش نسبت به این اقدام پارلمان اروپا روز یکشنبه دوم بهمن رخ داد. حسین امیرعبداللهیان، وزیرامور خارجه کشورمان در واکنش به این موضوع و به‌ویژه پیشنهاد قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست کشور‌های تروریستی، این اقدام اروپایی‌ها را غیرعقلانی و احساسی توصیف کرد. اما بحث‌برانگیزترین نکته درباره سخنان وزیر پاسخی به یک پرسش بود. او در پاسخ به این پرسش که آیا خروج ایران از NPT یا اخراج بازرسان آژانس جزو رفتار‌های تقابلی ایران خواهد بود؟ گفت: «اگر آن‌ها (اروپایی‌ها) در مسیر عقلانیت حرکت نکنند و مواضع خود را اصلاح نکنند، هر احتمالی متصور است.».
اما سوال این است که آیا خروج از NPT را به‌عنوان یک سیاست مقابله‌ای می‌توان یک سیاست جدی گرفت و آیا اصولا این سخن امیرعبداللهیان یک تهدید جدی است یا صرفا پاسخی گذرا به یک سوال خبرنگاران؟ کارشناسان احتمال دوم را قوی‌تر می‌دانند و در عین حال، معتقدند خروج از NPT اگرچه برای همه کشور‌ها امری ممکن است، اما تبعات و هزینه‌هایی به دنبال دارد که معمولا کشور‌ها را وامی‌دارد که درباره آن بیشتر بیندیشند.
خروج ایران از NPT و مکانیزم ماشه
سیدجلال ساداتیان، تحلیلگر مسائل بین‌الملل دراین‌باره گفت: «ایران می‌تواند از NPT خارج شود و این موضوع را اعلام کند، اما این اقدام تبعاتی را به‌دنبال دارد. در وضعیتی که مجموعه غرب و بسیاری از کشور‌ها درخصوص برجام موضع جدی علیه ایران گرفته‌اند، خروج از NPT خطر‌هایی را به‌دنبال خواهد داشت. اگرچه برخی گمان کردند می‌توانند از این حربه به‌عنوان تهدیدی در مقابل تهدیدات غرب استفاده کنند، اما قاعدتا باید به‌تبعات این اقدام هم توجه کنند.»
او ادامه داد: «جمهوری اسلامی قاعدتا در تلاش برای ترمیم روابط خود با غرب است، اما اگر موفق نشود با چند احتمال مواجه می‌شود. یکی از قوی‌ترین احتمالات این است که کشور‌های دارای حق وتو در شورای امنیت پرونده ایران را به سمت امنیتی شدن پیش ببرند و بخواهند که عدم توافق خود بر سر برجام را با بازگرداندن مکانیزم «ماشه» جبران کنند که در این صورت با موضوع بازگشت شش قطعنامه قبلی شورای امنیت علیه ایران مواجه می‌شویم. اگر چنین شود وضعیت اقتصادی ایران از شرایط فعلی نیز بدتر می‌شود.
در صورت ادامه ماجرا نیز بعید نیست پرونده ایران ذیل ماده ۴۲ (فصل هفتم شورای امنیت) قرار بگیرد و قطعنامه‌های جدیدی علیه ایران صادر شود که شرایط جنگی را تحمیل کند.»
این تحلیلگر مسائل سیاسی تاکید کرد: «موضوع بعدی آن است که کشور‌های چین و روسیه در چه شرایطی قطعنامه‌های جدید علیه ایران را وتو می‌کنند. اگر ایران از NPT خارج شود، احتمال وتو نکردن قطعنامه‌ها علیه ایران توسط این کشور‌ها در شرایط خطر بسیار بیشتر است، زیرا این کشور‌ها موافق NPT هستند. حالا ممکن است با حمایت‌هایی که ایران از این کشور‌ها می‌کند مانند پهپاد‌هایی که در اختیار روسیه گذاشته است، این کشور را تشویق به حمایت از خود کند.
ایران می‌تواند از NPT خارج شود و این موضوع را اعلام کند، اما این اقدام تبعاتی را به‌دنبال دارد
اما در صورت به کار افتادن مکانیزم ماشه این کشور‌ها نیز نمی‌توانند از حق وتوی خود استفاده کنند. این مکانیزم به معنای آن است که شش قطعنامه شامل قطعنامه‌های ۱۹۲۹، ۱۸۸۷، ۱۸۳۵، ۱۸۰۳، ۱۷۴۷، ۱۷۳۷ به‌صورت خودکار و بدون حق وتو اعضای شورای امنیت علیه ایران بازگردانده شوند. به‌این معنا که همه کشور‌های عضو سازمان ملل موظف می‌شوند تحریم‌های مورد تاکید این قطعنامه‌ها را علیه ایران اعمال کنند و بیش از ۱۹۰ کشور علیه ایران موضع‌گیری خواهند کرد.»
ساداتیان بیان کرد: «برخی از تحریم‌هایی که دولت ترامپ علیه ایران وضع کرد، به این دلیل که تحریم‌های آمریکا هستند، بسیاری از کشور‌ها دلیلی بر اعمال آن‌ها علیه ایران نمی‌دیدند. اما همه کشور‌ها موظف هستند از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه یک کشور تبعیت کنند؛ بنابراین به باور من این برداشت از سخنان وزیر امور خارجه مبنی بر احتمال خروج ایران از NPT یک بزرگنمایی رسانه‌ای است و حتی اگر نظر وزیر این باشد که در صورت تهدید ما و تحت فشار بیشتر قرار دادن‌مان از NPT خارج می‌شویم، باید به عواقب آن که می‌تواند شرایط را برای ایران سخت‌تر کند، فکر کنیم.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اضافه کرد: «ما اگر تحت فشار قرار بگیریم دو راهکار پیش رو داریم؛ اول، توافق و سازش، دوم، ادامه مقاومت‌ها و عدم پذیرش از سوی ایران. اما اگر توافق نکردیم و به سمت تقابل حرکت کردیم، باید به عواقب رفتار‌های تقابلی فکر کنیم که یکی هم مسئله تهدید به خروج از NPT است. اگر آقایان ابعاد این رفتار را به‌خوبی بررسی کرده و نگرانی از بابت تبعات این رفتار‌ها ندارند، می‌توانند آنچه می‌خواهند را انجام دهند!»
او درباره قطعنامه پارلمان اروپا درخصوص اعمال تحریم‌ها علیه ایران و تاثیر آن بر برجام گفت: «پارلمان به اعمال تحریم‌ها علیه ایران توسط کشور‌های اروپایی رای داد، اما نکته آن است که تا شورای اروپا به این موضوع رای ندهد، تصمیمات مجلس قابل اجرا نیست.
درباره برجام، اما معتقدم در حال حاضر جنبه اجرایی برجام وجود ندارد، اما به‌عنوان یک چارچوب حقوقی هنوز موجودیت دارد و نمرده است. اگر طرفین ماجرا یعنی آمریکا و اتحادیه اروپا از یک طرف و ایران از طرف دیگر تصمیم بگیرند به مذاکرات ادامه داده و امتیاز بدهند و امتیاز بگیرند، امید به احیای برجام وجود دارد. زیرا غربی‌ها امیدوار بودند که برجام به نتیجه برسد، اما هر یک از طرفین با طرح موضوعات اختلاف‌برانگیز برجام را به بن‌بست فعلی کشاندند.»
سیاست‌های انتقام‌جویانه به ضرر کشور است
علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز دراین‌باره گفت: «خروج از NPT ما را جزو کشور‌های نافرمان در نگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار می‌دهد و این نافرمانی باعث می‌شود که پرونده ما از آژانس به شورای امنیت برود و این شورا همان تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ علیه ایران را بازگرداند. بعد از این مرحله نیز پرونده ایران ذیل فصل هفتم سازمان ملل قرار می‌گیرد که در این صورت همه کشور‌ها موظف هستند ایران را تحریم کنند. این موضوع نیز مقدمه حمله نظامی علیه ایران را فراهم می‌کند.»
او اضافه کرد: «سیاست انتقام‌جویانه‌ای که در پیش گرفته‌ایم، هر روز ما را به سمت تاریکی بیشتری سوق می‌دهد. متاسفانه اصلاح دیپلماتیک صحیحی را برای جلوگیری از پیشرفت تصمیمات اتحادیه اروپا اعمال نکرده‌ایم. راه‌حل دیپلماتیک اعزام هیئت بلندپایه دیپلماتیک به تعدادی از کشور‌های اروپایی مانند فرانسه، ایتالیا و اسپانیا است. ما با اتحادیه اروپا که در آستانه تصمیم‌گیری نهایی است، مشکلاتی داریم که اولین آن کمک نظامی ایران به روسیه علیه اوکراین است.
مسئله دوم برجام است و مسئله دیگر هم موضوع آژانس است. همه این مسائل درهم‌پیچیده و باعث شده است که اتحادیه اروپا این سیاست سخت و خشن را علیه ایران به اجرا بگذارد و ما هر روز در محاق بدنامی و فراموشی فرو برویم. این موضوع می‌تواند برای آینده ایران بسیار خطرناک باشد؛ بنابراین باید راه‌حل‌های دیپلماتیک و سیاسی به جریان بیفتد تا جلوی این رفتار‌های اروپا گرفته شود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل بیان کرد: «در نگاه من برجام هنوز وجود دارد. برخلاف دیگران معتقدم که پنجره‌های مذاکرات برجام بسته نشده است و بار‌ها کوثری از مجلس و امیرعبداللهیان گفته‌اند که حاضریم به سرعت مذاکرات برجام را آغاز کنیم. این موضوع نشان می‌دهد که مقامات ایران متوجه شده‌اند که به دلیل شرایط ناگوار اقتصادی کشور و اعتراضاتی که ناشی از آن بود، باید با ورود به این مذاکرات مشکلات را حل کنند؛ بنابراین این سخن امیرعبداللهیان درباره خروج از NPT به معنای قطع ارتباط ما با آژانس و غنی‌سازی بیش از ۶۰ درصد است که این به‌معنای اعلام جنگ ایران علیه جهان و آژانس است.»
او تصریح کرد: «سیاست‌های انتقام‌جویانه همواره به زیان کشور بوده است و این روش دیپلماتیک و منطبق با عقلانیت سیاسی نیست. این کشاکش‌ها امروز ما را به نقطه‌ای رسانده است که با مشکلاتی در داخل، منطقه و فضای بین‌المللی مواجه هستیم؛ بنابراین باید به سمت دیپلماسی عاقلانه حرکت کنیم، چون راهکار‌های غیردیپلماتیک راه‌گشا نیستند.»
