نگرانی روسیه از جدی شدن مذاکرات پشت پرده ایران و آمریکا/ اظهارات لاوروف درباره برجام مبنای مذاکراتی ندارد

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در کنفرانسی مطبوعاتی در حاشیه نشست وزیران اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آ.سه.آن) در اندونزی گفته است: خروج از توافق برجام حاصل شده و بنابراین من به احتمال از سرگیری برجام خیلی خوشبین نیستم و احیای برجام در حال حاضر یک انتظار غیرواقعی است. برجام به سادگی توسط ایالات متحده نابود شد. زمانی که دولت بایدن روی کار آمد، آنها گفتند که آماده بازگشت به توافق هستند، اما به جای تصمیم گیری برای احیای کامل قطعنامه و خود برجام، اقدام به چانه‌زنی کرده‌اند.

در هفته گذشته، این دومین باری است که مواضع روسیه در خصوص ایران در صدر اخبار رسانه ها قرار می گیرد. بیستم تیر ماه، روسیه با حمایت از موضع شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر ایران، خواستار مذاکره ایران بر سر تمامیت ارضی اش، در ارتباط با این جزایر شده بود. این درحالی است که در هفته های بعد از عادی سازی روابط ایران و عربستان، شورای همکاری خلیج فارس، بعد از سال ها، از طرح این ادعا در بیانیه هایش خودداری می کرد.

طرح موضوع عدم احیای برجام، انحرافی است

حسن بهشتی پور، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل، در این باره در گفت و گو با خبرنگار جماران، تصریح کرد: در شرایطی که مردم ایران، منتظر بودند آقای لاوروف موضع روشنی درباره اشتباه روسیه و بیانیه ای که این کشور با شورای همکاری خلیج فارس در مسکو صادر کرد، ارائه کند؛ او مساله برجام را به عنوان موضوعی انحرافی پیش کشیده است. او راجع به مساله مهم ادعاها درباره جزایر، صحبت نکرده و به موضوعی پرداخته که اصولا روسیه تأثیرگذاری چندانی در روند مذاکرات آن ندارد.

وی افزود: درگیری اصلی ما با طرف آمریکایی است و باید مسأله مان را با آنها در مذاکرات مستقیم، شفاف و علنی، حل کنیم. روسیه، چین، فرانسه، آلمان و انگلیس از ابتدا نیز تسهیل کننده بودند و به روند مذاکرات کمک می کردند؛ همچنان که بروکسل نیز چنین نقشی ایفا می کرد. خصوصا بعد از اردیبهشت سال 97 این موضوع ثابت شد که وقتی آمریکا از برجام خارج شد، اولین شرکت هایی که ایران را ترک کردند، شرکتهای چینی و روسی بودند. بعد از آن بانکها و شرکتهای کوچک چینی که با آمریکا مبادله نداشتند، وارد شدند و با ما در خرید نفت و تهاتر کالا همکاری کردند.

روسیه در مذاکرات برجام نقش و جایگاهی ندارد

این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل، با تاکید بر اینکه اظهارات آقای لاوروف محلی از اعراب ندارد، گفت: بهتر بود او راجع به موضوع مهم جزایر صحبت می کرد و موضع کشورش را در این باره روشن می کرد. به نظر می رسد آقای لاوروف، به دلیل تحریم ها و انزوای کشورش، متعدد راجع به موضوعات مختلف، از جمله برجام اظهارنظر می کند. روسیه در مذاکرات آتی، که ممکن است میان آمریکا و ایران انجام شود، نقش و جایگاهی ندارد.

بهشتی پور با بیان اینکه ایران برای حل مساله برجام باید مستقیما با آمریکا وارد گفت و گو شود، اظهارداشت: روسیه منافع سرشاری با امارات دارد؛ خصوصا بعد از تحریم های روسیه، امارات تبدیل به مرکز جذب سرمایه های فراری از روسیه و محل دور زدن تحریم ها شده است. بنابراین، روسیه ملاحظات خاص خود را درباره امارات دارد. ایران باید حساسیت خود را نسبت به جزایر سه گانه به صراحت اعلام کند.

وی اضافه کرد: اگر ایران مذاکرات مستقیمی با آمریکا برقرار و گفت و گو کند، توافق هایی که با برجام انجام شده را می تواند به دست آورد. آقای لاوروف، مذاکرات درباره ایران را به پانزده ماه دیگر که قرار است انتخابات آمریکا برگزار شود، حواله می دهد و می گوید امیدی به این مذاکرات نیست! در حالی که اگر دو طرف اراده ای نشان دهند، می توان آن را دو ماهه انجام داد.

اظهارات لاوروف مبنای مذاکراتی ندارد

بهشتی پور معتقد است آمریکا آنچه که در برجام به دست آورده را کافی نمی داند و به دنبال امتیازاتی بالاتر از برجام است. وی می افزاید: اکنون آنچه در خبرها با عنوان بسته شدن پرونده برجام از دید آمریکا می بینیم، با هدف چانه زنی این کشور انجام می شود. بنابراین اظهارات آقای لاوروف، درباره اینکه مذاکرات تا پانزده ماه دیگر ناچارا متوقف است، مبنای مذاکراتی ندارد و قطعا برجام در صورت اراده دو طرف، امکان احیاء دارد؛ هر چند که دوطرف درشرایط فعلی، چنین اراده ای نشان نمی دهند.

به گزارش جماران؛ اظهارات وزیر خارجه روسیه در حالی مطرح می شود که ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه، ماه گذشته در واکنش به خبر مذاکرات علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه با طرف آمریکایی در عمان بدون اینکه این خبر را تکذیب کند، گفت: «ما با هدف تحرک بخشی به مذاکرات رفع تحریم از تلاش‌های عمان که چندین هفته قبل مطرح شده بود استقبال کردیم و در این چارچوب تبادل پیام‌هایی از طریق مسقط داشتیم و این تبادل پیام‌ها ادامه دارد. ایران از همه امکانات برای تامین منافع مردم استفاده می‌کند».

رحمان قهرمان پور، کارشناس ارشد مسائل بین الملل ضمن بررسی اظهارات وزیر خارجه روسیه در حاشیه اجلاس وزرای خارجه «آ.سه.آن» در جاکارتا، با بیان اینکه سخنان لاوروف را چند بار مرور کرده و بیان آنها در این شرایط، بی ارتباط با بیانیه مشترک روسیه و شورای همکاری خلیج فارس نیست، خاطرنشان کرد: طبیعتا او می توانست در پاسخ به سوالات خبرنگاران، جواب های کلی بدهد و دیپلماتیک از آن عبور کند. پرداختن مفصل به آن، بی ارتباط به شرایط فعلی و واکنش ایران نیست. به هر حال، روس ها، همواره در محافل سیاسی خود از امکان نزدیکی ایران به غرب اظهار نگرانی کرده اند و انتقاد از روسیه را به معنای تقویت جریان حامی نزدیکی به غرب در ایران تحلیل می کنند.

وی افزود: صرف نظر از شرایط زمانی که این سخنان مطرح شده، محتوای سخنان آقای لاوروف نیز اهمیت دارد. او به نکته بسیار مهمی اشاره کرده که می توان به واسطه آن منظور از بیان این سخنان را حدس زد.

روسیه منافع سرشاری با امارات دارد؛ خصوصا بعد از تحریم های روسیه، امارات تبدیل به مرکز جذب سرمایه های فراری از روسیه و محل دور زدن تحریم ها شده است

این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل، با بیان اینکه روس ها معمولا به دلیل فرهنگ اقتدارگرایانه شان شفاف صحبت نمی کنند و این موضوع در دیپلماسی شان نیز برجسته است، توضیح داد: آقای لاوروف عنوان می کند که ایران و آمریکا در حال انجام یکسری مذاکرات پشت پرده ای هستند که ربطی به برجام ندارد و از سوی دیگر می گوید، آمریکا امتیازات بیشتری از ایران طلب می کند. این چند نکته بسیار اهمیت دارد. به نظر می رسد او از مسائلی ابراز نارضایتی می کند.

نگرانی روسیه از مذاکرات پشت پرده ایران و آمریکا

قهرمان پور ادامه داد: لاوروف از اینکه ایران و آمریکا مذاکراتی به صورت محرمانه پیش می برند که احتمالا روسیه نیز در آن نقشی ندارد، ناراضی است. او صراحتا می گوید این مذاکرات به برجام مرتبط نیستند در حالی که ما می دانیم بخشی از این مذاکرات درباره مساله هسته ای است. بنابراین، لاوروف ابراز نارضایتی می کند که چرا روسیه در جریان این گفت و گوها نیست و در آنها نقشی ندارد.

وی اضافه کرد: سومین نکته بسیار مهم این است که آقای لاوروف با اینکه می داند ایران خواسته وارد چنین مذاکراتی شده، به امتیاز گیری آمریکا پرداخته است. به نظر می رسد روسیه از اینکه مذاکرات ایران و آمریکا، علاوه بر موضوعات هسته ای در موضوعات منطقه ای و امنیت آن دنبال می شود، نگران است و ناخرسندی خود را به این شکل بیان کرده. در اظهارات آقای لاوروف، تاکید بر اینکه آمریکا امتیازات بیشتری می خواهد، قابل توجه نیست؛ چرا که به هرحال، مذاکره، دادن و گرفتن امتیاز است. اگر ایران، خود، این برداشت را داشت که آمریکا بیش از حد به دنبال امتیاز است، وارد آن نمی شد.

به گفته قهرمان پور؛ روسیه می توانست از کانال های دیپلماتیک این نگرانی را منتقل کند، اما بیان علنی این مساله از سوی لاوروف، نگرانی کاخ کرملین را نشان می دهد و ابراز این نگرانی به دلیل اعتراض ایران به بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج فارس و پرداختن به مساله جزایر ایرانی، علنی شده و طبق معمول، مسکو گمان می کند هر چه تهران تنشهای خود را با غرب کاهش دهد، به همان اندازه، نیازش به شرق کمتر خواهد شد.

ادبیات لاوروف به لحاظ دیپلماتیک مناسب نبود

این کارشناس ارشد مسائل بین الملل، با تاکید بر اینکه به لحاظ دیپلماتیک، اینکه کشوری درباره امور مربوط به کشور دیگر با این ادبیات ابراز بدبینی کند، مناسب و جالب نبود، یادآورشد: روح کلام لاوروف، ابراز ناراحتی از مذاکرات ایران و آمریکا است و به بیان عامیانه، می گوید آمریکا امتیاز زیادی می خواهد و ممکن است ایران را فریب دهد. روسیه به دلیل پالسهایی که ایران داشته، احساس می کند موضوع جدی است.

وی اظهارداشت: البته ایفای نقش چین نیز پیامدهایی داشت و از این نظر مهم است؛ چرا که قبل از طرح مساله حضور چین در خاورمیانه، یکی از پیشنهادهای روسیه حضور و ایفای نقش در امنیت جمعی خلیج فارس بود و طرحی نیز برای حضور در تأمین امنیت در خلیج فارس ارائه کرد. بعد از جنگ اوکراین، حضور روز افزون روسیه در خاورمیانه متوقف شد و آسیب دید. چین نیز با استفاده از این فرصت، از حل تنش میان ایران و عربستان آغاز کرد. به نظر می رسد، روس ها در روزهای اخیر خواسته اند با ظرافت، نارضایتی خود را از این جریان نشان دهند. آنها احساس می کنند ایران حرکتی جدید و بی سابقه ای را آغاز کرده که می تواند به کاهش نقش روسیه در مناسبات با ایران و در مسائل منطقه ای منجر شود.

افزایش نگرانی روسیه از احتمال متوازن سازی سیاست خارجی ایران

قهرمان پور، این نگرانی را بی سابقه ندانست و عنوان کرد: روسیه احساس می کند ایران به دنبال این است که سیاست متوازنی با قدرتهای بزرگ در پیش بگیرد. یکی از موضوعات مطرح شده در مذاکرات با آمریکا، ارسال موشکهای بالستیک از سوی ایران به روسیه است. بنابراین، روسیه با حساسیت این مسأله را دنبال می کند. در سخنان آقای لاوروف این نگرانی کاملا مشهود است و در شرایط فعلی این نگرانی نیز افزایش یافته است.

این تحلیلگر مسائل بین الملل، درخصوص ناامیدی روسیه از برجام، تصریح کرد: عدم احیاء برجام، لزوما به این معنا نیست که هیچ توافق دیگری میان ایران و آمریکا ممکن نخواهد بود. روس ها تصور می کنند که ادامه مذاکرات ایران و آمریکا ممکن است چه بسا در ماه ها و سالهای آینده به توافق جامع منجر شود. همانطور که روسیه سال 2015، نیز این نگرانی ها را نسبت به تنش زدایی ایران با غرب داشت.

برجام به لحاظ فنی امکان احیا ندارند، اما هر نوع توافق دیگری هم ناممکن نیست

وی تاکید کرد: صحبت از عدم امکان احیای برجام، به لحاظ فنی، مساله جدیدی نیست و در یکی، دو سال گذشته، بارها گفته شده که برجام امکان احیاء ندارند و من نیز با آن موافقم؛ چراکه وضعیت فنی که در 2015 در برنامه هسته ای ایران و تحریم ها حاکم بود، به شدت دگرگون شده است. بنابراین، به لحاظ فنی، امکان احیاء آن برجام وجود ندارد؛ اما به این معنا نیست که هر نوع توافق دیگری هم ناممکن است. براساس اخبار، اکنون ما در فضایی وارد شده ایم که ممکن است توافق دیگری صورت گیرد؛ مانند همین تفاهم نانوشته، و یا اینکه ایران و آمریکا توافقی داشته باشند که برجام و مسأله هسته ای بخشی از آن باشد. امکان تفاهم وجود دارد و این امکان باعث نگرانی روسیه شده و تصور می کند در این تفاهم، سهمی نخواهد داشت و یا به سهم اندکی خواهد رسید.

مذاکرات متوقف نشده، اما به نقاط سخت و دشواری رسیده است

قهرمان پور گفت: مسیر مذاکرات بسیار دشوار است و مقامات آمریکایی، مرتبا تکرار می کنند که توافقی در کار نیست. این مواضع به لحاظ سیاسی این معنا را دارد که آمریکا امتیازات بیشتری می خواهد. طبیعتا باید دید برنامه ایران چیست. با اینکه از میزان خبرها در این باره کاسته شده، اما به نظر می رسد مذاکرات متوقف نشده و می توان اینگونه نتیجه گرفت که به نقاط سخت و دشواری رسیده است. امکان خروج از این شرایط دشوار نیز وجود دارد؛ چراکه بحث بر سر توافق کتبی، الزام آور و بلندمدت نیست.

امکان دستیابی به توافق در مذاکرات

این کارشناس ارشد مسائل بین الملل، افزود: بحث، بر سر تفاهم غیرمکتوب و یا فرمول توقف در برابر توقف است. رسیدن به آن، کار دشواری نیست. اما مسأله اصلی این است که چشم انداز بلندمدتی که افکار عمومی نیاز دارد تا براساس آن برای آینده سرمایه گذاری کند، فعلا با این مذاکرات به دست نمی آید. اما ممکن در صورت انجام این تفاهم، فضا برای ترسیم چشم انداز کلان نسبت به امکان تفاهم مساعدتر شود. فعلا زود است درباره این موارد اظهارنظر کرد. مذاکرات به نقاط حساس و سختی رسیده است، ولی ادامه دارد و ممکن است به توافق منجر شود.